«Οι ρυθμίσεις του νόμου-πλαισίου καθιστούν τη λειτουργία των πανεπιστημίων περισσότερο αποτελεσματική, μεταξύ άλλων, με τη θεσμοθέτηση νέου συστήματος διοίκησης. Με εκλεγμένα, αντιπροσωπευτικά όργανα, στα οποία μετέχουν και εξωτερικά μέλη από την ελληνική και παγκόσμια ακαδημαϊκή κοινότητα και την κοινωνία. Με σαφείς και διακριτές αρμοδιότητες ανά όργανο». Αυτό είναι το εισαγωγικό κείμενο του υπουργείου Παιδείας, με το οποίο παρουσιάζει το νέο μοντέλο διοίκησης στα ΑΕΙ. Προβλέπει θεσμοθέτηση 11μελούς Συμβουλίου Διοίκησης, το οποίο θα αποτελείται από 6 πανεπιστημιακούς εκλεγμένους από την κοινότητα του ΑΕΙ και 5 εξωτερικά μέλη, που θα επιλέγονται με αυξημένη πλειοψηφία από τα έξι μέλη, κατόπιν διεθνούς πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος. Το συμβούλιο θα επιλέγει τον πρύτανη μεταξύ των έξι.
Προβλέπεται η θεσμοθέτηση 11μελούς Συμβουλίου Διοίκησης, το οποίο θα αποτελείται από 6 πανεπιστημιακούς εκλεγμένους από την κοινότητα του ΑΕΙ και 5 εξωτερικά μέλη.
Η ρύθμιση εμφανίζει παρόμοια φιλοσοφία με τον νόμο του 2001 – τότε είχαν θεσμοθετηθεί για πρώτη φορά τα συμβούλια με συμμετοχή εξωτερικών μελών, αλλά ουσιώδεις διαφορές. Ηδη εκφράζονται αντιδράσεις επί του μοντέλου διοίκησης που προτείνει η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας.
Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», το νέο μοντέλο διοίκησης των ΑΕΙ συγκεντρώνει τις διαφωνίες και πανεπιστημιακών, που τάσσονται υπέρ της θεσμοθέτησης ενός συμβουλίου με τη συμμετοχή προσωπικοτήτων εκτός ΑΕΙ. Θεωρούν ότι με τη δομή του το συμβούλιο δεν θα υπηρετήσει τους μεταρρυθμιστικούς στόχους τους οποίους δηλώνει το υπουργείο Παιδείας. Ταυτόχρονα, εκτιμούν ότι επί της ουσίας δεν θα αλλάξουν οι σημερινές ισορροπίες μεταξύ των οργάνων διοίκησης των ΑΕΙ, οι οποίες ευθύνονται για τις στρεβλώσεις (όπως τις καταγράφει το υπουργείο Παιδείας) που θέλει να αντιμετωπίσει το νέο μοντέλο διοίκησης. Πόσο λοιπόν το νέο σύστημα, που υποβαθμίζει τον ρόλο του πρύτανη, εξυπηρετεί τους στόχους που έχει ορίσει το ίδιο το υπουργείο; Και εάν οι προθέσεις του υπουργείου είναι θετικές, χθες η υπουργός Νίκη Κεραμέως μίλησε για φίλτρα διαφάνειας, αξιοκρατίας, λογοδοσίας, συλλογικότητας στα ΑΕΙ, στην πράξη θα υλοποιηθούν; Σήμερα η «Κ» φιλοξενεί τις απόψεις δύο πρυτάνεων, του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Πανεπιστημίου Πατρών, και για τις εξαγγελίες του υπουργείου Παιδείας.
ΑΠΟΨΕΙΣ
Οι αλήθειες και η συζήτηση για το μέλλον
Του Χρήστου Μπούρα*
Το υπουργείο κατέθεσε πρόταση για νέο νόμο-πλαίσιο για τα πανεπιστήμια για άλλη μια φορά, σε μια περίοδο προεκλογική όπου, δυστυχώς, η συζήτηση δεν θα γίνει με όρους συναίνεσης και έντιμων συμβιβασμών, αλλά για να χαϊδέψει αυτιά ένθεν και ένθεν. Ο,τι χειρότερο, δηλαδή, για το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο. Οι όποιες φωνές μέτρου και ορθολογισμού θα χαθούν στη σκόνη μιας άγονης αντιπαράθεσης με όρους παρελθόντος, ενώ η συζήτηση πρέπει να γίνει για το μέλλον. Δυστυχώς, το μεγαλύτερο μέρος της όποιας συζήτησης θα επικεντρωθεί στο μοντέλο διοίκησης. Η μηχανιστική μεταφορά μοντέλων από το εξωτερικό, όπου υπάρχει άλλη κουλτούρα και παράδοση, μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά αν δεν γίνουν οι κατάλληλες αλλαγές.
Προσωπικά πιστεύω ότι χρειάζεται ένα μοντέλο διοίκησης με Σύγκλητο, πρύτανη και συμβούλιο ιδρύματος, με σαφείς αρμοδιότητες και θεσμικά αντίβαρα. Η Σύγκλητος και ο πρύτανης έχουν την πλήρη ευθύνη των ακαδημαϊκών και οικονομικών θεμάτων και της καθημερινότητας. Βέβαια χρειάζεται και ένα πρυτανικό συμβούλιο καθώς και ένα στέλεχος υψηλών προσόντων σε ρόλο εκτελεστικού διευθυντή.
Από την άλλη μεριά, το συμβούλιο ιδρύματος θα αναλάβει τη στρατηγική ανάπτυξη του πανεπιστημίου, την προσέλκυση χορηγιών, την εξωστρέφεια, τη διεθνοποίηση και τη σύνδεση με τις παραγωγικές δυνάμεις.
Προφανώς, ο πρύτανης θα εκλέγεται με καθολική ψηφοφορία και θα πλαισιώνεται από αντιπρυτάνεις. Θα μπορεί η Σύγκλητος με ενισχυμένη πλειοψηφία 2/3 και σύμφωνη γνώμη του συμβουλίου ιδρύματος, πάλι με ενισχυμένη πλειοψηφία 2/3, να παύει πρύτανη, αντιπρύτανη, κοσμήτορα και πρόεδρο. Δεν μπορεί ο πρύτανης, ο αντιπρύτανης, ο κοσμήτορας και ο πρόεδρος να μην είναι υπόλογοι σε κάποιο όργανο. Αυτό είναι στοιχειώδης λειτουργία ελέγχου και δημοκρατίας.
Η όποια παρέμβαση στη λειτουργία των φοιτητικών παρατάξεων δεν έχει νόημα όταν η συμμετοχή είναι τόσο μικρή και θα δώσει μόνο την ευκαιρία για εντάσεις. Από τις ανακοινώσεις του υπουργείου, αναμφίβολα, προκύπτουν μια σειρά από σημαντικές πρωτοβουλίες που τις χρειάζονται τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια, αλλά, δυστυχώς, θα χαθούν και δεν θα συζητηθούν μέσα στην άγονη αντιπαράθεση που θα ανοίξει με έντονα στοιχεία λαϊκισμού και διχασμού. Το βασικό ερώτημα, όμως, θα παραμένει. Πόσα πανεπιστήμια χρειάζεται η χώρα για τα οποία μπορεί να εξασφαλίσει επαρκή χρηματοδότηση και σε πόσους φοιτητές έχει τη δυνατότητα να προσφέρει ποιοτικές σπουδές και φοιτητική μέριμνα, καθώς και τι παρεμβάσεις χρειάζεται να γίνουν ενδιάμεσα του λυκείου και του πανεπιστημίου. Οσο δεν δίνονται απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα, το δημόσιο πανεπιστήμιο θα ταλαιπωρείται και το μέλλον του θα γίνεται ολοένα και πιο γκρίζο.
* Ο κ. Χρήστος Μπούρας είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών.
Πολλή σκόνη, λίγη ουσία
Του Σπύρου Κίντζιου*
Μία από τις χρόνιες παθογένειες της νομοθετικής εξουσίας, με εμφανή αποτελέσματα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, είναι η επαναληπτική κατάθεση νόμων που σε μεγάλο βαθμό αλληλοεπικαλύπτονται, με αποτέλεσμα να μην επιτυγχάνουν τον αρχικό στόχο των εμπνευστών τους, δηλαδή την ανατροπή της υφιστάμενης κατάστασης προς δημιουργία μιας καλύτερης. Αντίθετα, η υποχρεωτική εφαρμογή τους από τα ΑΕΙ, πέραν των αντιδράσεων οι οποίες συνήθως τη συνοδεύουν, επιβαρύνει τα ιδρύματα με πρόσθετη και εντελώς αχρείαστη γραφειοκρατία και διοικητική πολυπλοκότητα.
Χωρίς την παραμικρή επιθυμία δίκης προθέσεων, τα όσα ανακοινώθηκαν από το υπουργείο Παιδείας σχετικά με τους βασικούς άξονες του νέου νομοσχεδίου για την ανώτατη εκπαίδευση αφήνουν μια επίγευση κενού πολιτικής. Πώς αλλιώς μπορεί κανείς να σχολιάσει την αντίφαση ανάμεσα στον διατρανωμένο στόχο, από τη μία πλευρά, της πάταξης της αδιαφάνειας, της ασυδοσίας και της έλλειψης λογοδοσίας των πρυτανικών αρχών και στην αφαίρεση, από την άλλη πλευρά, αυτού ακριβώς του ελεγκτικού ρόλου από το πολυμελές, ανεξάρτητο και δημοκρατικά εκπροσωπούμενο όργανο της Συγκλήτου και τη μεταφορά αυτής της αρμοδιότητας σε ένα ολιγομελές συμβούλιο διοίκησης, μέλος του οποίου θα είναι ο «ελεγχόμενος» πρύτανης – κριτής και κρινόμενος μαζί; Πώς θα μπορέσει να εξασφαλιστεί η ακεραιότητα στη λήψη των αποφάσεων ενός οργάνου στο οποίο τα 5 εξωτερικά μέλη (από τα συνολικά 11) θα έχουν πρακτικά διοριστεί από τα εσωτερικά 6, με εντελώς υποκειμενικά, ασαφή και ενδεχομένως αυθαίρετα κριτήρια;
Πέρα από τους παραπάνω προβληματισμούς, από την πρώτη ανάγνωση του πλαισίου του ν/σ ανακύπτουν και μια σειρά από ερωτήματα πρακτικής φύσης: για παράδειγμα, η ανεξάρτητη επιλογή των έξι εσωτερικών μελών του κάθε συμβουλίου δεν αποτελεί εγγύηση για την αρμονική συνεργασία μεταξύ τους για τη στρατηγική ανάπτυξη των ΑΕΙ τα οποία θα κληθούν να διοικήσουν. Είναι πολύ πιθανό να συμβεί το αντίθετο. Αλλωστε, η αποδοχή αυτού του γεγονότος ήταν η βασική αιτία που οδήγησε στην κατάθεση και ψήφιση του νόμου 4692/2020 από τη σημερινή ηγεσία του υπ. Παιδείας. Με τα άρθρα 65-68 του συγκεκριμένου νόμου προβλέπεται η απευθείας εκλογή από τα μέλη ΔΕΠ των πανεπιστημίων σχήματος πρύτανη και τεσσάρων αντιπρυτάνεων, οι οποίοι, κατά την πάγια τακτική, παρουσιάζουν στο εκλογικό σώμα το όραμα και τη στρατηγική τους. Αντίθετα, το πρόσφατο ν/σ προβλέπει την παρουσίαση του προγράμματος του υποψήφιου πρύτανη μόνο στα υπόλοιπα μέλη του συμβουλίου με ονομαστική αναφορά στους προτεινόμενους αντιπρυτάνεις του. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ενώ ο ν. 4692/2020 εξακολουθεί να είναι σε ισχύ, επιδιώκεται η αντικατάστασή του από τους ίδιους τους εμπνευστές του, χωρίς καν να έχει προλάβει να εφαρμοστεί σε ούτε ένα ΑΕΙ της χώρας! Εάν ένας από τους επιδιωκόμενους στόχους του νομοθέτη είναι η αύξηση της εξωστρέφειας των πανεπιστημίων, αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να επιτευχθεί με την αντικατάσταση των έξι εσωτερικών μελών των συμβουλίων με τα υποψήφια πρυτανικά σχήματα. Μετά την εκλογή τους τα μέλη αυτά, έχοντας δεσμευθεί απέναντι στην πανεπιστημιακή κοινότητα για την κοινή προσπάθεια υλοποίησης του στρατηγικού πλάνου ανάπτυξης των ιδρυμάτων τους, θα μπορούσαν να προτείνουν (και όχι να επιλέξουν μονομερώς) τα υπόλοιπα πέντε εξωτερικά μέλη έπειτα από δημόσια προκήρυξη και σαφώς προδιαγεγραμμένα κριτήρια. Το Σώμα το οποίο θα προέκυπτε μέσα από μια τέτοια διαδικασία θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα διευρυμένο πρυτανικό συμβούλιο, χωρίς να αντικαταστήσει τη Σύγκλητο στον ρόλο της ως εγγυήτριας της νομιμότητας και της διαφάνειας.
* Ο κ. Σπύρος Κίντζιος είναι πρύτανης του Γεωπονικού Παν. Αθηνών.