Για μία ακόμη φορά, ένα φιλόδοξο σχέδιο συνολικής μεταρρύθμισης της Ανώτατης Εκπαίδευσης δεν λέει σχεδόν τίποτε για την «ταμπακιέρα», που βρίσκεται στη ρίζα της πανεπιστημιακής μας κακοδαιμονίας. Αυτή είναι η έλλειψη υποχρεωτικής παρακολούθησης των παραδόσεων και η ετεροχρονισμένη εξέταση των μαθημάτων.
Από το 1983 είχα επισημάνει το πρόβλημα, με το άρθρο μου «Πανεπιστήμια απόντων» («Κ» 27.3.1983). Αναδημοσιεύθηκε το 1991 στο μικρό βιβλίο μου «Με το σπασμένο χέρι του Κοραή», όπου πρότεινα να καθιερωθούν δύο διακριτά συστήματα σπουδών, ένα εντατικό για τους παρόντες και ένα «εξ αποστάσεως» για όσους δεν μπορούν ή δεν θέλουν να ενταχθούν στο πρώτο.
Είκοσι χρόνια αργότερα, σκέφτηκα να συμβάλω στη συζήτηση του σχεδίου νόμου που επρόκειτο να γίνει ο Ν. 4009/2011 (ή «νόμος Διαμαντοπούλου»). Εγραψα λοιπόν για την «ταμπακιέρα» της Ανώτατης Εκπαίδευσης («Κ» 21.7.2011) και πρότεινα να προβλεφθεί ρητά, για την αποτροπή νομικών αμφισβητήσεων, ότι «δύναται» ο εσωτερικός κανονισμός ενός ΑΕΙ να καθιερώνει υποχρεωτική παρακολούθηση των παραδόσεων, άμεση εξέταση των μαθημάτων και περιορισμένο δικαίωμα επανεξέτασης.
Για πρώτη και μοναδική φορά φαίνεται ότι διάβασαν τότε τις προτάσεις μου στο υπουργείο! Σ’ αυτές μάλλον οφείλονται δύο προσθήκες που έγιναν στο αρχικό σχέδιο: ότι στον κανονισμό σπουδών ενός ΑΕΙ θα περιλαμβάνεται και η «πρόβλεψη υποχρεωτικής παρακολούθησης συγκεκριμένων μαθημάτων» (άρθρο 34 παρ. 2), αλλά και «ο μέγιστος αριθμός επαναλήψεων της εξέτασης σε ένα μάθημα» (άρθρο 33 παρ. 10).
Και αν ακόμη δεν καταργήθηκαν ρητά αυτές οι δύο διατάξεις του Ν. 4009 επί υπουργίας Γαβρόγλου, φαίνεται ότι ουδέποτε εφαρμόστηκαν στην πράξη. Ηδη καταργούνται ρητά από το άρθρο 343 του τωρινού πελώριου νομοσχεδίου. Το πρόβλημα λοιπόν παραμένει ακέραιο.
Υπάρχει στο νομοσχέδιο μία και μοναδική φευγαλέα αναφορά σε «υποχρεωτική παρακολούθηση» (άρθρο 66 παρ. 3 περ. στ΄). Για κάθε μάθημα που περιλαμβάνει ο «Ιδρυματικός»(!) Κατάλογος Μαθημάτων πρέπει να αναφέρονται και οι «υποχρεώσεις των φοιτητών για την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, όπως υποχρεωτική παρακολούθηση, εργασίες και ασκήσεις». Ποιος όμως τις καθορίζει; Ποιος επιβάλλει ειδικά την υποχρέωση παρακολούθησης; Μόνος του ο εκάστοτε διδάσκων; Δεν θα το κάνει ποτέ αν αυτό κινδυνεύει να θεωρηθεί ατομική του «ιδιοτροπία» και να προκαλέσει αντιδράσεις που θα αντιμετωπίσει ολομόναχος. Απαιτείται προφανώς μόνιμη απόφαση πανεπιστημιακού οργάνου, που δεν προβλέπεται στο νομοσχέδιο. Ετσι, η φευγαλέα αναφορά θα μείνει πάλι νεκρό γράμμα.
Η πιο αρνητική και στείρα όψη του νομοσχεδίου είναι ότι διαιωνίζει τον ετεροχρονισμό και το χάος στο κρίσιμο ζήτημα της αξιολόγησης, δηλαδή των εξετάσεων.
Δεν χρειάζεται να προβληθούν ξανά εδώ τα πλεονεκτήματα της ζωντανής διδασκαλίας. Η πανδημία έκανε οδυνηρά αισθητή την απουσία της. Χρειάζεται όμως να επισημανθεί η κραυγαλέα ασυνέπεια, αν όχι και υποκρισία, ενός σχεδίου που θεωρεί δεδομένη την παρακολούθηση των παραδόσεων, χωρίς να τολμά να την επιβάλει ρητά.
Χωρίς παρακολούθηση, τι νόημα έχει τάχα η πρόβλεψη ότι κάθε μάθημα «περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον τριάντα εννέα (39) διδακτικές ώρες» (άρθρο 64 παρ. 3); Για όσους δεν έρχονται στο μάθημα, δεν έχει καμία απολύτως σημασία αν οι ώρες θα είναι 39 ή 109 ή μόνο 2…
Η ασυνέπεια διαπερνά και τις πολυδιαφημισμένες καινοτόμες ρυθμίσεις του νομοσχεδίου, που προϋποθέτουν και αυτές παρακολούθηση των παραδόσεων. Μόνο έτσι έχει νόημα η «εσωτερική κινητικότητα» του άρθρου 77. Διαφορετικά, θα σημαίνει απλώς ότι ο φοιτητής θα μετακινηθεί δυο-τρεις φορές στο άλλο ΑΕΙ για να δώσει εξετάσεις. Οσοι εμπνεύστηκαν την ιδέα από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Erasmus, θα έπρεπε να έχουν προσέξει ότι το πρόγραμμα αυτό συνεπάγεται παρακολούθηση παραδόσεων – όχι απλή προσέλευση σε εξετάσεις!
Το νομοσχέδιο, όχι μόνο δεν προωθεί την αυτοπρόσωπη παρακολούθηση των παραδόσεων, αλλά αντίθετα την υπονομεύει και την αποθαρρύνει, αφού προβλέπει στο άρθρο 68 τη διαδικτυακή «ασύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση», που θα περιλαμβάνει ακόμη και βιντεοσκοπημένες διαλέξεις. Γιατί τότε να έρθουν στις ζωντανές παραδόσεις οι ενδιαφερόμενοι;
Αλλά η πιο αρνητική και στείρα όψη του νομοσχεδίου είναι ότι διαιωνίζει τον ετεροχρονισμό και το χάος στο κρίσιμο ζήτημα της αξιολόγησης, δηλαδή των εξετάσεων. Σύμφωνα με το άρθρο 65 παρ. 3, ο φοιτητής δεν οφείλει να αξιολογηθεί αμέσως μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος. Θα μπορεί να εξετάζεται όποτε θέλει και όσες φορές θέλει, όπως ακριβώς ισχύει και σήμερα. Θα μπορεί λ.χ. να «οφείλει» μαθήματα του πρώτου εξαμήνου ενώ βρίσκεται, υποτίθεται, στο πτυχίο! Ούτε υπάρχει κανένα αριθμητικό όριο επανεξέτασης. Αρκεί μόνο να μην ξεπεραστεί η γενναιόδωρη «ανώτατη διάρκεια φοίτησης» του άρθρου 76. Ακόμη και αν αποτύχει περισσότερες από τρεις φορές στο ίδιο μάθημα και ύστερα αποτύχει ξανά όταν τον εξετάσει τριμελής επιτροπή, ο φοιτητής δεν χάνει το δικαίωμά του να εξεταστεί πάλι… Απλώς μηδενίζεται το κοντέρ και αρχίζει νέος κύκλος. Φαύλος κύκλος.
* Ο κ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος είναι τ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.