Σοβαρή υστέρηση στην εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τα πλαστικά μιας χρήσης επισημαίνει η περιβαλλοντική οργάνωση WWF. Οπως διαπιστώνει, οι ρυθμίσεις για τον περιορισμό της χρήσης των πλαστικών ποτηριών και δοχείων φαγητού –είσπραξη περιβαλλοντικού τέλους, παροχή εναλλακτικών προϊόντων κ.ά.– εφαρμόζονται στην πράξη ελάχιστα, ενώ «απαγορευμένα» προϊόντα, όπως τα πλαστικά καλαμάκια και μαχαιροπίρουνα, εξακολουθούν να κυκλοφορούν στην αγορά. Από την πλευρά του, ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) παραδέχεται ότι οι έλεγχοι είναι λιγοστοί, υποστηρίζει όμως ότι από Σεπτέμβριο θα λάβουν πιο συντονισμένη μορφή.
Η έκθεση του WWF, που δημοσιοποιήθηκε χθες, αποτιμά την πορεία εφαρμογής του ν. 4736, με τον οποίο ενσωματώθηκε τον Οκτώβριο του 2020 η σχετική κοινοτική οδηγία (ΕΕ 2019/904). Οπως επισημαίνει η οργάνωση:
• Τα πλαστικά καλαμάκια εξακολουθούν να κατακλύζουν την αγορά. «Σε γενικές γραμμές, το μέτρο εφαρμόζεται και ήδη αυτά τα είδη έχουν πάψει να διατίθενται από τα περισσότερα σημεία λιανικής πώλησης και από το σύνολο των αλυσίδων σούπερ μάρκετ. Στην πράξη, όμως, εξακολουθούμε να παρατηρούμε υπερβολική κατανάλωση σε πλαστικά καλαμάκια, μιας και, όπως φαίνεται, ελλείψει ελέγχων έχει δημιουργηθεί ένα παρακύκλωμα παράνομης διάθεσης αυτών των ειδών», αναφέρει. Τα είδη αυτά απαγορεύεται να διατίθενται από τον Μάιο του 2022.
• Κακή εφαρμογή των ρυθμίσεων για πλαστικά κύπελλα και φαγητοδοχεία. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, τα καταστήματα που πωλούν καφέ ή φαγητό πρέπει (από την 1η Ιανουαρίου 2022) να αποδίδουν εισφορά 5 λεπτών τόσο για το σκεύος όσο και για το καπάκι του. Επίσης, οφείλουν να ενημερώνουν τους πελάτες τους για τη δυνατότητα να ψωνίζουν με δικό τους σκεύος (απαλλασσόμενοι από την εισφορά) και να παρέχουν δοχεία πολλαπλών χρήσεων προς αγορά.
«Σχεδόν οκτώ μήνες μετά την έναρξη εφαρμογής των προνοιών για τα πλαστικά κύπελλα και φαγητοδοχεία, μπορούμε με ασφάλεια να ισχυριστούμε πως η εφαρμογή συναντά μεγάλες δυσκολίες. Σε άτυπη έρευνα που πραγματοποίησε το WWF Ελλάς σε περισσότερες από 50 επιχειρήσεις εστίασης, διαπιστώσαμε πως ελάχιστα καταστήματα διαθέτουν σε εμφανές σημείο επαναχρησιμοποιήσιμα είδη και δεν υπάρχει ενημέρωση για δυνατότητα εξυπηρέτησης με σκεύη πολλαπλών χρήσεων σε περίπτωση delivery. (…) Το πιο σημαντικό πρόβλημα, όπως προκύπτει και από καταγγελίες φορέων της αγοράς, αφορά στη μη απόδοση της εισφοράς. Σε πλείστες περιπτώσεις, το κόστος της εισφοράς έχει ενσωματωθεί στην τελική τιμή πώλησης των προϊόντων και δεν αποδίδεται το περιβαλλοντικό τέλος στην πολιτεία, πράγμα που οδηγεί σε απώλεια εσόδων για το κράτος, της τάξης πολλών εκατομμυρίων ευρώ», αναφέρει ο οργάνωση.
Η οργάνωση υποστηρίζει ότι το περιβαλλοντικό τέλος για τα πλαστικά κύπελλα ενσωματώνεται στην τιμή του προϊόντος αντί να αποδίδεται στο κράτος.
• Παράταση στις δημόσιες βρύσες. Οι δήμοι υποχρεούνται από τη νομοθεσία να δημιουργήσουν κοινόχρηστες βρύσες για παροχή δωρεάν νερού σε παιδικές χαρές, δημοτικές αθλητικές εγκαταστάσεις και χώρους συνάθροισης κοινού, με σκοπό να ενθαρρύνουν τη χρήση επαναχρησιμοποιούμενων μπουκαλιών. «Σχεδόν ένα χρόνο μετά, ελάχιστα έχουν γίνει από την πλευρά των δημοτικών αρχών. Στη συντριπτική τους πλειονότητα δεν έχουν προχωρήσει στην εκταμίευση πόρων για τη δημιουργία δημόσιων βρυσών».
• Προβληματικές ρυθμίσεις για το σύστημα επιστροφής – εγγύησης. Η πολιτεία καθυστέρησε κατά δύο έτη να ορίσει τον τρόπο οργάνωσης του συστήματος, που ήδη υπάρχει εδώ και δεκαετίες στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Ετσι, στο πρόσφατο πολυνομοσχέδιο, το υπουργείο Περιβάλλοντος έδωσε εξάμηνη παράταση στην προθεσμία έναρξης λειτουργίας του, που μετατέθηκε στο καλοκαίρι του 2023 (βλ. «Κ» 4/8/22).
Mεθοδεύσεις
Το WWF μιλάει για «μεθοδεύσεις» στη λειτουργία του συστήματος, με κυριότερη την επιλογή να μη συγκεντρωθούν όλοι οι παραγωγοί/προμηθευτές πλαστικών και γυάλινων μπουκαλιών και μεταλλικών κουτιών ποτoύ, αναψυκτικού ή νερού σε ένα κοινό σύστημα. «Αυτό είναι κάτι που πολλοί φορείς της αγοράς, αλλά και το WWF Ελλάς, θεωρούν καταστροφικό, μιας και είναι πολύ πιθανό να παρατηρηθούν παλινωδίες και φαινόμενα αθέμιτου ανταγωνισμού μεταξύ των συστημάτων», εκτιμά. Επίσης, εκφράζει τη διαφωνία του για το ύψος του εγγυοδοτικού αντιτίμου – αυτό που θα παίρνει ο πολίτης σε κουπόνι όταν επιστρέφει μια συσκευασία: «Στην Ελλάδα κρίθηκε σκόπιμο να οριστεί ένα πολύ χαμηλό κόστος εγγυοδοσίας (0,10-0,15 ευρώ), όταν σε χώρες με πολύ μεγαλύτερη εμπειρία στη διαχείριση συσκευασιών και πολύ μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των πολιτών το τίμημα είναι πολύ μεγαλύτερο (βάσει στοιχείων του 2019, στη Γερμανία το κόστος είναι 0,25 ευρώ, στην Ολλανδία 0,25, στη Φινλανδία 0,11-0,40, στη Δανία 0,13-0,40)».
Τέλος, εκφράζει την ανησυχία του ότι ο τρόπος οργάνωσης του συστήματος θα οδηγήσει σε σοβαρές παρανομίες. «Μετατίθεται στο αόριστο μέλλον η λήψη αποφάσεων για κρίσιμα ζητήματα, όπως ο έλεγχος γνησιότητας των κουπονιών που θα δίνονται στους πολίτες και οι τεχνικές προδιαγραφές των μηχανημάτων συλλογής. Ακόμη χειρότερα, δεν γίνεται σαφές πώς θα αποτραπούν προσπάθειες χειραγώγησης του συστήματος επιστροφής εγγύησης, λ.χ. με την απόκρυψη ποσοτήτων συσκευασιών, την πλασματική διακίνηση και συλλογή συσκευασιών».
Αδυναμία ελέγχων
Μόλις ένα πρόστιμο στους 21 μήνες εφαρμογής της νομοθεσίας έχει επιβληθεί σε εταιρεία που παράγει πλαστικά καλαμάκια. Ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) παραδέχεται ότι οι έλεγχοι είναι ανεπαρκείς, υπόσχεται όμως ότι θα πάρουν συστηματικότερη μορφή από Σεπτέμβριο. «Εχουμε αδυναμία στον έλεγχο του συνόλου της χώρας», λέει ο πρόεδρος του ΕΟΑΝ, Νίκος Χιωτάκης. «Γι’ αυτό ζητήσαμε και με τον ν. 4964/22 θεσπίστηκε οι έλεγχοι να πραγματοποιούνται και από άλλους ελεγκτικούς φορείς. Επιπλέον, ορίσαμε ένα πλάνο ελέγχων που θα ξεκινήσει να εφαρμόζεται τον Σεπτέμβριο. Στόχος μας είναι όχι τόσο να επιβάλλουμε πρόστιμα στις επιχειρήσεις λιανικής που διακινούν καλαμάκια, όσο να εντοπίσουμε τις εταιρείες που τα εισάγουν ή τα παράγουν. Ηδη, έχει επιβληθεί πρόστιμο σε μια βιοτεχνία παραγωγής στην Κρήτη, στη ΒΙΠΕ Ηρακλείου, και πρόκειται να επιβληθεί ακόμη ένα στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης». Οσον αφορά την είσπραξη του περιβαλλοντικού τέλους, σύμφωνα με την ενημέρωση που παρείχε πρόσφατα η ΑΑΔΕ στον ΕΟΑΝ (για το διάστημα 1/1-20/7) έχουν εισπραχθεί 3,37 εκατ. ευρώ. «Δεν γνωρίζουμε αν είναι πολλά ή λίγα, καθώς δεν υπάρχουν στοιχεία. Μαθαίνουμε όμως διάφορα ευτράπελα, όπως ότι κάποια καταστήματα πωλούν καφέ σε λίγο πιο χοντρό πλαστικό ποτήρι, το οποίο παρουσιάζουν ως επαναχρησιμοποιούμενο για να αποφύγουν τη νομοθεσία, όπως έγινε με την πλαστική σακούλα».
Οι αριθμοί
– Πλαστικά καλαμάκια και μαχαιροπίρουνα θα έπρεπε να έχουν «εξαφανιστεί» από τον Μάιο του 2022.
– Μόλις ένα πρόστιμο έχει επιβληθεί σε εταιρεία με έδρα την Κρήτη που παράγει πλαστικά καλαμάκια και ακόμη ένα πρόκειται να επιβληθεί στη Θράκη, στους 21 μήνες εφαρμογής της νομοθεσίας.
– Υπολογίζεται ότι 2-2,5 δισ. πλαστικά μπουκάλια «καταναλώνονται» ετησίως στην Ελλάδα.
– Στα μέσα του 2023 θα δημιουργηθεί σύστημα ανακύκλωσης πλαστικών, γυάλινων και μεταλλικών φιαλών ποτών με «επιστροφή» 0,10-0,15 ευρώ ανά συσκευασία.
– Από τις αρχές Ιανουαρίου τα καταστήματα που πωλούν καφέ ή φαγητό σε πλαστικό σκεύος μιας χρήσης πρέπει να χρεώνουν 0,05 ευρώ ως περιβαλλοντικό τέλος. Μέχρι σήμερα έχουν εισπραχθεί 3,37 εκατ. ευρώ.