«Ενα ποτήρι καλού καφέ. Μια βόλτα, ηλιόλουστο μεσημέρι Κυριακής, μαζί σου. Μια αγκαλιά, ένα φιλί. Οταν νικάς μια φοβία σου. Μια οικογένεια που ο ένας αποδέχεται τον άλλον. Ταξιδεύοντας με αγαπημένους φίλους. Ταξιδεύοντας μόνη. Το καλοκαίρι στις Κυκλάδες. Οταν γεννήθηκε η αδελφή μου. Οταν γεννήθηκε ο γιος μου. Οταν πήρα και έδωσα αγάπη. Η γιόγκα. Ο Θεός. Η εσωτερική γαλήνη, η ψυχική γαλήνη, ψυχική και σωματική υγεία. Οταν πάει καλά η επιχείρησή μου. Οταν σκηνοθετούσα την παράστασή μου. Οταν πλέον μπορούσα να πληρώνω όλους τους λογαριασμούς χωρίς άγχος. Πρόοδος, εξέλιξη, υλοποίηση ονείρων. Οταν τα έχεις καλά με τον εαυτό σου. Οταν συνάντησα τον έρωτά μου. Το πρωί που περπάτησα στον ήλιο. Ενα πρωί σε ευωδιαστό κήπο. Οταν πήρα το πτυχίο μου. Οταν έφερα στον κόσμο τα παιδιά μου. Οταν επέστρεψα στην Ελλάδα από το εξωτερικό. Οταν μετακόμισα στο εξωτερικό. Η ευγνωμοσύνη. Η ελευθερία. Η αλληλεγγύη. Η αλήθεια. Οταν συνειδητοποίησα πως μες στη μέρα τραγουδούσα χωρίς λόγο. Οταν σε γνώρισα. Ο ήχος των κυμάτων. Μια ωραία ταινία. Οταν κοίταξα γύρω μου κι όλοι χαμογελούσαν. Η αγάπη. Η αγάπη. Η αγάπη».
Οι παραπάνω αποτελούν κάποιες από τις απαντήσεις που περισσότερα από 120 άτομα –γυναίκες και άνδρες, νέοι και μεγαλύτεροι– έδωσαν στην «Κ» σε ένα ερώτημα που έχει απασχολήσει την ανθρωπότητα τουλάχιστον τα τελευταία 2.500 χρόνια: «Τι σημαίνει ευτυχία;».
Σε ένα τόσο προσωπικό ερώτημα, οι απαντήσεις ήταν λογικό να διαφέρουν. Παραδόξως, όμως, δεν διέφεραν πολύ. Οι περισσότεροι, αναλογιζόμενοι στιγμές στις οποίες έχουν νιώσει ότι άγγιξαν την ευτυχία, ανέφεραν άλλους ανθρώπους· στιγμές με συντρόφους, με την οικογένεια, με φίλους, με παιδιά. Περισσότερο και από την υγεία, περισσότερο από την επαγγελματική εξέλιξη ή οποιαδήποτε άλλη ασχολία, τον πρωταγωνιστικό ρόλο στις απαντήσεις είχαν οι άνθρωποι και η αλληλεπίδραση μαζί τους.
Το παραπάνω γεγονός δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη. Σύμφωνα με την πιο μακρά έρευνα που έχει γίνει πάνω στην ευζωία, οι ανθρώπινες σχέσεις αποτελούν τη βάση για μια καλή –και για την ακρίβεια πιο υγιή– ζωή. Το Study of the Adult Development ξεκίνησε στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ το 1938 και μέσα στα επόμενα 75 χρόνια μελέτησε τις ζωές κατά βάση ανδρών από την εφηβεία μέχρι τα βαθιά γεράματα. Ενας από τους αρχικούς συμμετέχοντες ήταν και ο Αμερικανός πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντι. Στη συνέχεια, στην έρευνα συμμετείχαν και πολλά από τα παιδιά των αρχικών συμμετεχόντων, αλλά και οι σύζυγοί τους.
«Το εκπληκτικό εύρημα είναι ότι οι σχέσεις μας και το πόσο χαρούμενοι είμαστε μέσα σε αυτές έχει τεράστια επιρροή στην υγεία μας», δήλωσε το 2017 ο καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και διευθυντής της έρευνας, Ρόμπερτ Γουόλντινγκερ.
Το πιο δημοφιλές μάθημα
Εδώ και αιώνες, οι άνθρωποι ψάχνουμε πώς μπορούμε να γίνουμε ευτυχισμένοι ή έστω χαρούμενοι. Από τη δημιουργία του από τον Ταλ Μπεν-Σαχάρ και για όσο ο ίδιος το δίδασκε στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, το μάθημα Θετική Ψυχολογία ήταν το πιο δημοφιλές στην ιστορία του συγκεκριμένου πανεπιστημίου, όπως και το μάθημα Επιστήμη της Ευζωίας είναι το πιο δημοφιλές στην ιστορία του Πανεπιστημίου Γέιλ. Δεν είναι τυχαίο, λέει στην «Κ» ο κ. Μπεν-Σαχάρ, ο οποίος δηλώνει ότι έχει επηρεαστεί από τον Αριστοτέλη, τον οποίο αποκαλεί «πατέρα του τομέα των σπουδών της ευτυχίας».
«Οι φοιτητές έλκονται από ένα τέτοιο μάθημα γιατί νιώθουν ότι θα κάνει τη διαφορά στη ζωή τους», τονίζει. Παρότι δηλώνει πως ο κόσμος δικαίως έχει γίνει κυνικός με τα σεμινάρια και τα βιβλία self-help –«συνήθως είναι άδειες υποσχέσεις», αναφέρει–, τονίζει πως η ευτυχία είναι προσβάσιμη σε όλους.
«Οταν γεννήθηκε ο γιος μου. Οταν πάει καλά η επιχείρησή μου. Το πρωί που περπάτησα στον ήλιο. Οταν πήρα το πτυχίο μου. Οταν επέστρεψα στην Ελλάδα από το εξωτερικό. Η ελευθερία. Η αγάπη».
Με πολλά από τα μαθήματα του Μπεν-Σαχάρ συμφωνεί και ο Μπρένταν Κέλι, καθηγητής Ψυχιατρικής στο κορυφαίο ιρλανδικό πανεπιστήμιο Trinity College Dublin, ο οποίος εδώ και πάνω από μία δεκαετία ερευνά το τι μας κάνει ευτυχισμένους. «Ολοι θέλουμε να είμαστε ευτυχισμένοι», δηλώνει στην «Κ». Ενώ η ευτυχία μπορεί να είναι κάτι πολύ προσωπικό, υπάρχουν κάποια μοτίβα μεταξύ πληθυσμών, συμπληρώνει.
«Οι νέοι και οι ηλικιωμένοι τείνουν να είναι πιο ευτυχείς από τους μεσηλίκους, όταν τα βάρη της εργασίας και της οικογένειας είναι στην κορύφωσή τους», σημειώνει. Οι έρευνές του έχουν μέχρι στιγμής δείξει πως η έμφαση στη φυσική άσκηση, στις ανθρώπινες σχέσεις και σε μία δραστηριότητα που σε απορροφά είναι βασικά στοιχεία ευτυχίας.
«Η φτώχεια μειώνει τις ευκαιρίες για ευτυχία», τονίζει ο κ. Κέλι, δηλώνοντας όμως πως αυτό δεν σημαίνει ότι ο πλούτος τις αυξάνει. «Οταν οι βασικές μας ανάγκες έχουν καλυφθεί, το επιπλέον εισόδημα δεν αποφέρει πολλή επιπλέον χαρά», συμπληρώνει. Πέρα από τις σχέσεις, οι οποίες λέει πως έχουν μεγάλη σημασία, η έρευνά του έχει δείξει πως είναι πολύ σημαντικό να κάνει κανείς κάτι με νόημα, μέσα ή έξω από το σπίτι.
«Meditation, κηπουρική, τρέξιμο, πλέξιμο· βρείτε μια δραστηριότητα που την απολαμβάνετε, στην οποία είστε καλοί και που όταν την κάνετε χάνετε την αίσθηση του χρόνου, αυτό είναι η κατάσταση “ροής”, κατάσταση καίρια για την ψυχική υγεία μας», σημειώνει στην «Κ».
Τόσο ο Μπεν-Σαχάρ όσο και ο Κέλι τονίζουν πως η συλλογική μας αντίληψη για την ευτυχία έχει αλλάξει μέσα στους αιώνες.
Ορόσημο ο 18ος αιώνας
«Μέχρι τον 18ο αιώνα, το πιο κοινό πιστεύω γύρω από την ευτυχία ήταν ότι είναι πολύ δύσκολο να την αποκτήσεις –αυτό πίστευαν οι αρχαίοι Ελληνες και Κινέζοι φιλόσοφοι– και άρα πολύ λίγοι μπορούσαν να επιτύχουν», λέει ο κ. Μπεν-Σαχάρ. Ωστόσο, από τον 18ο αιώνα και ειδικά τα τελευταία 100 χρόνια, η ευτυχία θεωρείται δικαίωμα που έχει οποιοσδήποτε είναι ζωντανός, συμπληρώνει. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών, ένα από τα τρία «απαράγραπτα δικαιώματα» που αναφέρονται είναι η επιδίωξη της ευτυχίας. Κατά τον κ. Κέλι, όμως, η ευτυχία στην εποχή μας θεωρείται μια προσωπική επιδίωξη, όχι συλλογική. «Κάποιες φορές συμπεριφερόμαστε σαν να είμαστε σολίστες, ενώ στην πραγματικότητα είμαστε πιο ευτυχισμένοι ως χορωδία. Το να κάνουμε άλλους ανθρώπους χαρούμενους είναι το “κλειδί” για μια ευτυχισμένη κοινωνία ή μια ευτυχισμένη οικογένεια, συχνά το ξεχνάμε», λέει. «Στην πραγματικότητα», συμπληρώνει, «δεν είμαστε άτομα, αλλά μέρη μυριάδων, στενών, αλληλοεφαπτόμενων συστημάτων».
Η «παγίδα»
Και οι δύο πιστεύουν πως το κυνήγι της ευτυχίας μπορεί να γίνει τοξικό. «Η άποψη ότι μπορούμε –ή, χειρότερα, ότι πρέπει– να είμαστε ευτυχισμένοι όλη την ώρα, είναι τοξική», τονίζει ο κ. Μπεν-Σαχάρ. «Κάποιες φορές, το να ψάχνουμε την ευτυχία δεν είναι ο καλύτερος τρόπος να τη βρούμε», λέει ο κ. Κέλι. Πιο αποτελεσματικός τρόπος, δηλώνει, είναι η αναζήτηση του νοήματος σε ό,τι κάνουμε.
Eννέα πρόσωπα απαντούν στην «Κ»
Ζωή με σκοπό και νόημα
Στο άκουσμα της ερώτησης «Τι είναι ευτυχία», ο κορυφαίος κοινωνιολόγος και γιατρός στο Πανεπιστήμιο Γέιλ, όπου είναι και επικεφαλής του Human Nature Lab, Νικόλας Χρηστάκης, γελάει. Παρόλο που πρέπει να διαχωρίσουμε τη διαρκή αίσθηση ευτυχίας από μια ευτυχισμένη στιγμή, οι λόγοι που θα οδηγήσουν κάποιον άνθρωπο να νιώσει ευτυχισμένος είναι παγκοσμίως παρόμοιοι – «φίλοι και οικογένεια είναι πολύ σημαντικοί παράγοντες ευτυχίας», τονίζει, «όπως και η αίσθηση ότι η ζωή μας έχει σκοπό και νόημα. Οπως και η δυστυχία, η συναισθηματική κατάσταση της ευτυχίας είναι οικουμενική και θεμελιώδης», λέει στην «Κ». Ανάλογα με την κουλτούρα κάθε τόπου, όμως, ο τρόπος εκδήλωσης των συναισθημάτων αλλάζει: «Ενα ευτυχισμένο πρόσωπο στην Ελλάδα είναι διαφορετικό από ένα ευτυχισμένο πρόσωπο στην Κίνα», σημειώνει. «Οι Ελληνες είμαστε πιο δραματικοί, πιο έντονοι συναισθηματικά, βλέπεις τα συναισθήματά μας στο σώμα, στα χέρια, στην έκφραση». Αλλά η ουσία δεν διαφέρει. «Στο βάθος, την ευτυχία όλοι με τον ίδιο τρόπο τη βιώνουμε».
Το γέλιο της κόρης μου
Ο ζωγράφος Σωτήρης Σόρογκας λέει στην «Κ» πως η ευτυχία είναι εγγενές ψυχικό αίτημα όλων των ανθρώπων, διαρκές και πολύμορφο, με την εμφάνισή της να αναδύεται σπάνια και σε χρονικά διαστήματα μικρής διάρκειας. Για εκείνον, πηγές ευτυχίας είναι το γέλιο της κόρης του και η ζωγραφική. «Οσο ζωγράφιζα», τονίζει, «ήμουν πραγματικά ευτυχής».
Η έμπνευση
Πολύ συχνά, το νόημα βρίσκεται μέσω της τέχνης, τόσο για τον αποδέκτη όσο και, ή μάλλον κυρίως, για τον δημιουργό. Ο συνθέτης Παναγιώτης Καλαντζόπουλος θυμάται τη στιγμή που συνέθεσε το «Summertime in Prague». Ηταν καλοκαίρι, στην Αθήνα. Στο σπίτι ήταν τελείως μόνος. Δούλευε στο φωτεινό, σχετικά, υπόγειο, σε ένα Blüthner πιάνο. Επαιζε και ξανάπαιζε το πρώτο μέρος της μελωδίας. Υστερα από ώρες, κατάλαβε ότι το βρήκε – «ότι το βρήκα παίζοντας, ήταν αυτό που λέμε έμπνευση, κι όμως γύρω από την έμπνευση είχε κάποιες ώρες “αγροτικής” ασχολίας», λέει στην «Κ». Αυτή ήταν μια στιγμή ευτυχίας.
Το άρωμα των νεραντζιών
Ηταν τέλη της δεκαετίας του ’90. Βρισκόταν στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, στο θεωρείο. Ηταν η τελευταία παράσταση του «Σαν ηφαίστειο που ξυπνά» και η στιχουργός – ποιήτρια Λίνα Νικολακοπούλου παρακολουθούσε από το θεωρείο. «Εβλεπα από το πιο ψηλό σημείο και αισθάνθηκα ευτυχισμένη γιατί είχε υλοποιηθεί ένα όνειρο, είχε πραγματωθεί», δηλώνει στην «Κ». Πολλές φορές έχει νιώσει ευτυχής ολοκληρώνοντας ένα στίχο ή την ώρα που παρακολουθεί μια θεατρική παράσταση και την έχει συγκινήσει ο θίασος ή ακούγοντας μια σπουδαία ερμηνεία. Συχνά έχει βρει την ευτυχία στη φύση, στη θάλασσα, στην πρώτη φθινοπωρινή βροχή ή στη μυρωδιά των νεραντζιών που ανθίζουν στις αρχές της άνοιξης. Ακόμη κι όταν πίνει έναν καφέ και έχει ωραία μέρα. «Οταν διανύεις αρκετές δεκαετίες ζωής, αυτά που είναι τα εύκολα να σε κάνουν ευτυχισμένο τα αναζητάς και ευγνωμονείς που υπάρχουν», εξηγεί. Παρ’ όλα αυτά, για την ίδια, το πρωταρχικό στοιχείο είναι ένα: «Το πρωταρχικό για να νιώσει ευτυχισμένος ο άνθρωπος το βρίσκει μέσα από την αγάπη». «Την ευτυχία», συμπληρώνει, «την κάνουν πάντοτε οι άλλοι άνθρωποι στη ζωή μας».
Η απουσία πόνου
«Για εμένα, όπως και για κάθε χρόνιο ασθενή, ευτυχία είναι η απουσία σωματικού και ψυχικού πόνου», δηλώνει στην «Κ» ο συγγραφέας Αύγουστος Κορτώ. Αλλά όχι μόνο. «Το να είσαι χορτάτος, να έχεις φάει κάτι που σου αρέσει, να είσαι με μια συντροφιά που σου αρέσει, να ακουμπάς ένα αγαπημένο σώμα, να κάνεις τον σκύλο σου ευτυχισμένο. Η ευτυχία αντανακλάται και επιστρέφει σε εσένα, είναι αμφίδρομη». Οπως και η κ. Νικολακοπούλου, τονίζει πως το βασικό συστατικό της είναι η αγάπη. «Αν νιώθεις ότι σε αγαπούν και ότι αγαπάς, είσαι μονίμως ευτυχισμένος. Είναι ένα χαμηλής έντασης ρεύμα που σε διαπερνά συνεχώς». Πολλές φορές, αναφέρει, αντιλαμβανόμαστε την ευτυχία μόνο όταν τη χάσουμε – περιγράφει την κλινική κατάθλιψη ως έναν πόνο στην ψυχή, έναν πόνο που τίποτα δεν μπορεί να τον μειώσει. Κι όμως, σημειώνει, τον ψυχικό σπαραγμό, όταν παρέλθει, τον θυμάσαι και δεν τον θυμάσαι. «Η ευτυχία είναι πιο εύκολα προσβάσιμη στη μνήμη. Οσο ζεις, υπάρχει πάντα το περιθώριο να ευτυχήσεις ξανά».
Η στιγμή
«Η ευτυχία είναι η στιγμή που λες ότι άξιζε να γεννηθώ για αυτή τη στιγμή και μόνο», δηλώνει στην «Κ» η ηθοποιός, συγγραφέας και σκηνοθέτις Λένα Κιτσοπούλου, τονίζοντας πως η ευτυχία εμπεριέχει τη χαρά, την ευδαιμονία, την απόλαυση, αλλά είναι κάτι πολύ πιο επαρκές, πιο αυτόνομο. «Είναι μια στιγμή εναρμόνισης του εαυτού μας με το σύμπαν». Διαλύει τον φόβο, τον χρόνο. «Είναι μια θεϊκή έμπνευση που εμφανίζεται απρόσκλητη και ξέφρενη μέσα στον εγκέφαλό μας». Την περιγράφει ως «πουλί άγριο». «Μπορείς να ευτυχήσεις μέσα στη μοναξιά σου, μέσα σε έναν έρωτα, μέσα σε μια στιγμή δημιουργίας, οπουδήποτε εσύ συνειδητοποιήσεις ξαφνικά και μέσα από οποιαδήποτε αφορμή ότι έχει απόλυτο νόημα η ύπαρξή σου».
Το γατί
Η απάντηση στο ερώτημα της «Κ» για το τι σημαίνει για την ίδια ευτυχία, από τη συγγραφέα Μάρω Δούκα ήρθε σε μορφή στίχων:
Ξυπνάω το πρωί με το γουργουρητό της γάτας στη μύτη μου./ Είναι το δικό μου γατί, με έχει ξεχωρίσει και το έχω ξεχωρίσει από τα δεκάδες/ στην αυλή της γιαγιάς μου στο χωριό./ Κι αυτή η ανάμνηση-γουργουρητό όσο περνούν τα χρόνια/ μετασχηματίζεται στα πρωινά ξυπνήματα με την ευχή να είναι καλή και αυτή η μέρα,/ να είναι η οικογένειά μου καλά,/ προσηλωμένη πάντα στα απλά, στα ταπεινά, στα καθημερινά./ Και με τη σκέψη μου αμετακίνητη, σαν τάμα, σαν ευχή,/ στους άλλους, στους ξεριζωμένους, στους φτωχούς, στους ανήμπορους.
Η «γέννα» του πλήθους. Η ελευθερία
Οι λέξεις της κ. Δούκα πλησιάζουν και μια άλλη διάσταση της ευτυχίας, αυτή που δεν έχει να κάνει μόνο με την ιδιωτική ευτυχία, αλλά με τη δημόσια. Σύμφωνα με την Ιταλίδα φιλόσοφο, συγγραφέα και καθηγήτρια Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Βερόνας, Αντριάνα Καβαρέρο, είναι και οι δύο διαστάσεις σημαντικές για την ευτυχία του ατόμου. Πρώτη η φιλόσοφος Χάνα Aρεντ, σημειώνει στην «Κ» η Καβαρέρο, εισήγαγε την έννοια της δημόσιας ευτυχίας, την οποία προσδιορίζει ως τη συγκέντρωση ενός συνόλου ανθρώπων σε δημόσιο χώρο για έναν συγκεκριμένο σκοπό, και πιο συγκεκριμένα για τη συμμετοχή στη γέννηση μιας αλλαγής. «Eχει να κάνει με την ευχαρίστηση που παράγεται από την αλληλεπίδραση, από την ενεργή πράξη του πλήθους, πράξη εναρκτήρια για κάτι καινούργιο, για τη δημιουργία ενός μέλλοντος», λέει. Παραδείγματος χάριν, αυτού του είδους την ευτυχία βίωσαν οι σουφραζέτες ή οι Γάλλοι κατά την επανάσταση ή οι λαοί που συμμετείχαν στην Αραβική Aνοιξη, συμπληρώνει, τονίζοντας πως το αποτέλεσμα της πράξης που οδηγεί στην αίσθηση της δημόσιας ευτυχίας –το ότι μπορεί εντέλει να μην οδηγήσει, π.χ., σε δημοκρατία– δεν επηρεάζει το γεγονός ότι οι άνθρωποι που μοιράστηκαν την προσπάθεια της πολιτικής «γέννας» εκείνη τη στιγμή την αισθάνθηκαν. Oπως και η ιδιωτική ευτυχία, άλλωστε, είναι μια αίσθηση παροδική, δηλώνει. «Η δημόσια ευτυχία έχει να κάνει με την αντίληψη ότι, με την αλληλεπίδραση με το σύνολο, προκαλείται ενεργά μια αλλαγή, ασχέτως του ποιος είναι ο σκοπός που την πυροδότησε», λέει στην «Κ». Η ίδια τονίζει πως η κουλτούρα μας απασχολείται υπερβολικά με την ιδιωτική, προσωπική ευτυχία. «Για το κατεστημένο», συμπληρώνει, «η δημόσια ευτυχία είναι επικίνδυνη γιατί είναι η στιγμή στην οποία βιώνεις την άμεση πλευρά της δημοκρατίας. Οταν γεύεσαι την ελευθερία, γίνεσαι ένα πολύ επικίνδυνο άτομο για το κατεστημένο». Η δημόσια ελευθερία με τη δημόσια ευτυχία είναι το ίδιο πράγμα, αναφέρει, γιατί η εμπειρία της δημόσιας ελευθερίας γεννά το αίσθημα της ευτυχίας. Παρ’ όλα αυτά υπογραμμίζει πως αυτή η διάσταση της ευτυχίας δεν έρχεται από το να είναι το άτομο ή το σύνολο κατά κάποιου πράγματος. «Προκύπτει από το γεγονός της αρχής και της αλλαγής, είναι δημιουργική και καταφατική», καταλήγει.
Ο άλλος
Στη σχέση προσδιορίζει η ιστορικός Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ την ευτυχία. «Πάντοτε με ενοχλεί όταν ακούω “καλή επιτυχία” ως ευχή στα παιδιά και ποτέ κουβέντα για ευτυχία», λέει στην «Κ». «Οπως λέει η λέξη, ευτυχία σημαίνει καλή τύχη. Καλή τύχη λοιπόν, ευτυχία, για εμένα είναι όταν στις δυσκολίες της ζωής υπάρχει δίπλα σου κάποιος που σου λέει “είμαι εδώ”».
Το εγκεφαλικό κέντρο της ηδονής και η διαφορά της από την ευδαιμονία
Εδώ και περισσότερο από 20 χρόνια, ο καθηγητής Νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και ιδρυτής του Centre for Eudaimonia and Human Flourishing, Μόρτεν Κρίνγκελμπαχ, ερευνά την απόλαυση και την ευδαιμονία. «Θέλω να βρω γιατί κάνουμε ό,τι κάνουμε», δηλώνει στην «Κ». «Μία από τις βασικές κινητήριες δυνάμεις πίσω από αυτό φαίνεται να είναι η έλξη στην ηδονή, στην απόλαυση», τονίζει. Αλλά πέραν της ηδονής, υπάρχει και η ευδαιμονία, «η απόλαυση με νόημα», σημειώνει. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, έχει εξετάσει τι συμβαίνει στον εγκέφαλο των ανθρώπων όταν κάνουν κάτι που μπορεί να τους αποφέρει απόλαυση: από το να ακούν μουσική ή να τρώνε σοκολάτα μέχρι το να παίρνουν ναρκωτικά ή να έρχονται σε οργασμό. «Υπάρχει ένα σύνολο περιοχών στον εγκέφαλο, το κέντρο ευχαρίστησης, που πρέπει να λειτουργεί για να νιώσεις απόλαυση», υπογραμμίζει ο καθηγητής. Το ίδιο σύστημα που ενεργοποιείται στους ανθρώπους όταν έρχονται σε οργασμό, ενεργοποιείται, παραδείγματος χάριν, και στους αρουραίους όταν γεύονται νερό με ζάχαρη. Τονίζει όμως πως ο κογχομετωπιαίος φλοιός, ο οποίος συνδέεται με την ευδαιμονία, είναι πολύ πιο ανεπτυγμένος στους ανθρώπους.
Η διαδικασία που διενεργείται στον εγκέφαλό μας σχετικά με την απόλαυση περνάει από τρεις φάσεις, αναφέρει στην «Κ». Ξεκινά από τη φάση της επιθυμίας, συνεχίζει στη φάση της απόλαυσης και ολοκληρώνεται με τη φάση του κορεσμού. Αν όμως επηρεαστεί οποιαδήποτε από τις προαναφερθείσες περιοχές του εγκεφάλου, ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την απόλαυση αλλάζει. Παραδείγματος χάριν, αν είναι κάποιος εθισμένος σε κάτι, περνάει όλο τον χρόνο στη φάση της επιθυμίας, αναφέρει ο καθηγητής Κρίνγκελμπαχ. Παραδόξως, η εμπειρία του μέχρι στιγμής έχει δείξει πως ένα από τα πράγματα που βοηθούν να αλλάξει η ανισορροπία που δημιουργείται στον εγκέφαλο και αποτρέπει το άτομο από το να αισθάνεται απόλαυση ή ευδαιμονία, λόγω παραδείγματος χάριν κατάθλιψης ή εθισμού, είναι η μεθοδική χρήση ψυχεδελικών σε συνδυασμό με ψυχολογική θεραπεία. «Αλλά η ψυχαγωγική χρήση του LSD, π.χ., δεν θα βοηθήσει», εξηγεί.
Οσον αφορά την ευτυχία, πιστεύει πως είναι κάτι πολύ άπιαστο. «Εμένα με ενδιαφέρει να βρω πώς μπορώ να κάνω τους ανθρώπους να αισθάνονται ότι η ζωή τους έχει περισσότερο νόημα», αναφέρει. Κάποιοι από τους τρόπους που η πολυετής έρευνά του έχει υποδείξει είναι οι εξής: Βαθιές συζητήσεις. Χορός με φίλους. Το να δημιουργείς μουσική. Να γίνεσαι γονιός. Να κάνεις σεξ που να είναι καλό και για τους δύο. «Τα πράγματα που μας βοηθούν να επιβιώνουμε είναι φτιαγμένα για να μας δίνουν απόλαυση», τονίζει. «Το κλειδί είναι στις απολαύσεις να υπάρχει ποικιλία», λέει ο καθηγητής Κρίνγκελμπαχ, και «να δίνουμε στον εαυτό μας τον χώρο να κάνει πράγματα που τον ευχαριστούν. Εχω μάθει τη σημασία τού να επιτρέπω στον εαυτό μου να αφήνει χώρο για την απόλαυση και για εμπειρίες που έχουν νόημα». Μία από αυτές για τον ίδιο είναι η βόλτα με το ποδήλατό του στο δάσος, απολαμβάνοντας τον πρωινό ήλιο. «Κάτι συμβαίνει με τη φύση και τον τρόπο που επιδρά στον εγκέφαλο», αναφέρει. «Δεν υπάρχουν απολαύσεις υψηλής ή χαμηλής ποιοτικής αξίας, ο εγκέφαλός μας αντιδρά το ίδιο», επισημαίνει. Το σημαντικό είναι να τις μοιραζόμαστε: «Τείνουμε να το ξεχνάμε, ο άνθρωπος είναι το φάρμακο του ανθρώπου. Αν ας πούμε έχεις κατάθλιψη, είναι σημαντικό να μην αποτραβηχτείς από τον κόσμο». Οπως και να έχει, «η ζωή είναι δύσκολη, και δεν υπάρχει ένας δρόμος για την ευδαιμονία, ούτε μπορεί να είναι κανείς συνέχεια χαρούμενος, πόσο μάλλον ευτυχισμένος». Κλείνοντας πάντως, θυμάται μια γνωστή φράση του Αυστριακού φιλοσόφου Λούντβιχ Βιτγκενστάιν. Είχε πει: «Δεν είμαστε εδώ για να περάσουμε καλά». «Μα τι λέει;» αναφωνεί ο Κρίνγκελμπαχ, σχεδόν ανήμπορος να πιστέψει τη φράση που μόλις ξεστόμισε. «Αν δεν είμαστε εδώ για να περάσουμε καλά», αναρωτιέται, «τότε γιατί είμαστε εδώ;». Και ίσως τελικά αυτό να είναι ευτυχία, η τόσο προσωπική και πολυσήμαντη, όπως την είχε αποτυπώσει και η Λίνα Νικολακοπούλου στο ποίημά της «Τα σπίτια». «Περνάνε, όλα περνάνε. Η ζωή η ίδια είναι ένα πέρασμα. “Περνάς καλά;” “Να περάσεις καλά”».