Ο Πίτερ Γουίτεμπεργκ μεγάλωσε σε ένα σπίτι όπου κανείς δεν μιλούσε για το τι είχε συμβεί στον Εβραίο πατέρα του. Πως ζούσε από καθαρή τύχη – ή μάλλον από την καλοσύνη κάποιων που του έδωσαν καταφύγιο όταν δραπέτευσε από την Τσεχοσλοβακία όπου τον καταδίωξαν οι ναζί. Ο Πίτερ ήταν πλέον 67 ετών όταν συνειδητοποίησε πόσο πολύ τον είχε επηρεάσει αυτή η οικογενειακή ιστορία. Ηταν 2015, έβλεπε στην τηλεόραση ρεπορτάζ για την προσφυγική κρίση και ένιωσε έντονα πως είχε υποχρέωση να κάνει κάτι για να βοηθήσει.
«Είχε έρθει η ώρα να ξεπληρώσω αυτό που κάποιοι είχαν κάνει για τον πατέρα μου», λέει στην «Κ». Εκείνο το καλοκαίρι έχασε τον μικρό του γιο σε αυτοκινητικό δυστύχημα και στην προσπάθειά του να διαχειριστεί το πένθος και τη ζωή χωρίς εκείνον, πήραν την απόφαση με τη σύζυγό του να έρθουν στην Ελλάδα. «Πείτε μου πού υπάρχει ανάγκη και θα είμαστε εκεί», έγραφε στο πρώτο email σε μια οργάνωση με έδρα τη Λέσβο. Ετσι ξεκίνησε η «ελληνική» του περιπέτεια. Περιπέτεια όχι για τα όσα δύσκολα έζησε ως εθελοντής στο πεδίο, αλλά γιατί βρέθηκε κατηγορούμενος για μια σειρά από πολύ σοβαρά αδικήματα. Κατασκοπεία, παραβίαση των νόμων περί κρατικών μυστικών και δημιουργία εγκληματικής οργάνωσης – πως μέσω της δράσης του συμμετείχε σε κύκλωμα διακίνησης ανθρώπων με σκοπό το κέρδος. Η ποινή, εάν τελικά παραπεμφθεί για όλα αυτά τα αδικήματα, μπορεί να είναι 25 χρόνια.
Ο Πίτερ μίλησε για πρώτη φορά σχετικά με τα όσα συνέβησαν στο νησί αλλά και για την πρώτη δίκη –για τα πλημμελήματα– που ξεκινάει σήμερα, Τρίτη 10 Ιανουαρίου, στη Λέσβο.
Στην πλατεία Βικτωρίας
Σε εκείνο το πρώτο email προς την οργάνωση της Λέσβου ουδέποτε πήρε απάντηση. Προσπάθησε ξανά και ξανά να βρει κάποιον και όταν τελικά του είπαν πως στη Λέσβο ήταν πλήρεις, αλλά πως υπήρχε ανάγκη στην Αθήνα, αγόρασε τα αεροπορικά τους εισιτήρια, βρήκε κάπου να μείνουν και βρέθηκαν στην πλατεία Βικτωρίας.
Για τρεις μήνες υποδέχονταν όποιον έφτανε εκεί. Μοίραζαν καφέ, τσάι, είδη πρώτης ανάγκης. Ο ίδιος είχε βγει πλέον σε σύνταξη, αλλά μια ζωή εργαζόταν ως τραπεζικός επενδυτής και παρακολουθούσε στενά πώς εξελισσόταν η οικονομική κρίση, αλλά και άκουγε την κριτική που ασκούνταν τότε στους Ελληνες – η οποία όμως δεν ανταποκρινόταν σε αυτό που έβλεπε εκείνος. Ανθρώπους που παρά τις δικές τους μεγάλες δυσκολίες λειτουργούσαν με αλληλεγγύη. «Φεύγοντας ένιωθα σαν να είχα ρίξει έναν μικρό κουβά νερό σε ένα σπίτι που είχε παραδοθεί στις φλόγες», λέει στην «Κ».
Ηξερε πως είναι θέμα χρόνου να επιστρέψει. Και πράγματι στις 5 Μαΐου, ημέρα σημαντική για την οικογένειά του, εορτασμού του τέλους της γερμανικής κατοχής στην Ολλανδία, έφτασε ξανά στην Ελλάδα. Αυτή τη φορά στη Λέσβο ως εθελοντής σε μια νέα ΜΚΟ, την ERCI, που είχε βρει στο Διαδίκτυο.
Ως έμπειρος ιστιοπλόος, του ανατέθηκε η θέση του κυβερνήτη στο σκάφος «Ασπίδα». Οταν εντόπιζαν βάρκα να πλησιάζει τη στεριά, ενημέρωναν το Λιμενικό και την καθοδηγούσαν ώστε να μη χτυπήσει στα βράχια. Ο Πίτερ ήξερε τι τον περίμενε, αλλά δεν ήταν προετοιμασμένος για τις «λεπτομέρειες». Τη μυρωδιά πριν καν τους δει στο σκοτάδι ή τους ακούσει – ένα μείγμα ούρων και βενζίνης. Τον φόβο στα μάτια τους έπειτα από ένα πραγματικά επικίνδυνο ταξίδι σε μια βάρκα τελείως ακατάλληλη. Επέστρεψε άλλες πέντε φορές στη Λέσβο και προσέφερε εθελοντική βοήθεια σε άλλες οργανώσεις. Κάποιες φορές ως καπετάνιος, άλλες ως μάγειρας, άλλοτε καθαρίζοντας τις παραλίες και άλλοτε μοιράζοντας είδη πρώτης ανάγκης ή παρέχοντας πρώτες βοήθειες σε πρόσφυγες που μόλις έφταναν.
«Είχε έρθει η ώρα να ξεπληρώσω αυτό που κάποιοι είχαν κάνει για τον πατέρα μου», λέει στην «Κ» ο Ολλανδός συνταξιούχος, γιος ενός Εβραίου που δραπέτευσε από την Τσεχοσλοβακία για να γλιτώσει από τους ναζί.
Εκεί γνώρισε και τη Σάρα Μαρντίνι, τη Σύρια που έγινε παγκοσμίως γνωστή όταν η αδελφή της αγωνίστηκε στην ομάδα των προσφύγων στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η ιστορία τους (το πώς κολύμπησαν στα παγωμένα νερά του Αιγαίου και έσωσαν τους συνεπιβάτες τους όταν η βάρκα παραλίγο να βουλιάξει) έγινε πρόσφατα ταινία στο Netflix και η Σάρα τού την είχε εξιστορήσει ένα βράδυ στην παραλία όπου βρίσκονταν για να μοιράσουν είδη πρώτης ανάγκης. Λίγους μήνες μετά βρέθηκαν και οι δύο –μαζί με ακόμη 22 άτομα– κατηγορούμενοι για τη δράση τους στο νησί.
H Σάρα το έμαθε την ημέρα που επέστρεφε στο Βερολίνο για να συνεχίσει τις σπουδές της. Τη συνέλαβαν στο αεροδρόμιο και προφυλακίστηκε για τέσσερις μήνες. Ο Πίτερ ήταν ήδη στην Ολλανδία και το έμαθε από καθαρή τύχη. Η αδελφή του –επίσης εθελόντρια στη Λέσβο– εκείνο το διάστημα έμενε στο ίδιο σπίτι που παλαιότερα νοίκιαζε ο Πίτερ, οπότε βρήκε την κλήση που είχαν αφήσει οι αστυνομικοί. Ο Πίτερ διαβάζοντας το όνομα της ΜΚΟ και τα ονόματα των συγκατηγορουμένων μπορούσε να καταλάβει περί τίνος επρόκειτο, αλλά δεν μπορούσε να φανταστεί τι είχε συμβεί. Επικοινώνησε με την ελληνική πρεσβεία στη Χάγη, την ολλανδική πρεσβεία στην Αθήνα, προσπαθώντας να βρει κάποιον να μεταφράσει το κείμενο. Μάταια. Τελικά κάθισε και αντέγραψε κάθε πρόταση στο google translate. Τηλεφώνησε στο αστυνομικό τμήμα για να του πουν τι πρέπει να κάνει και εξεπλάγη όταν με αυστηρότητα τον επέπληξαν γιατί δεν είχε ακόμα εμφανιστεί στο τμήμα. «Μα είμαι στην Ολλανδία! Τυχαία έμαθα πως είμαι κατηγορούμενος», τους απάντησε.
Η ανάκριση
Κανόνισε άμεσα να ταξιδέψει για την ανάκριση. Τότε, με τη βοήθεια της ΜΚΟ HIAS Ελλάδος, που ανέλαβε την υπεράσπισή του, έμαθε τα στοιχεία εις βάρος του: ένα μήνυμα που είχε λάβει στην εφαρμογή WhatsApp, στο οποίο του έγραφαν ότι υπήρχε πληροφορία για μια βάρκα με πρόσφυγες σε ανάγκη βοήθειας. Στο μήνυμα αυτό δεν είχε απαντήσει – και ούτε μπορεί έπειτα από τόσα χρόνια να θυμηθεί γιατί δεν είχε απαντήσει ή εάν καν το είχε δει. Πάντως σύμφωνα με την έκθεση ανάλυσης και τεκμηρίωσης, εκείνη την ημέρα ο άνθρωπος που του έστειλε το επίμαχο μήνυμα, επίσης κατηγορούμενος στην ίδια υπόθεση, τον είχε καλέσει και στο τηλέφωνο, και παράλληλα είχε ενημερώσει και το Λιμενικό για την άφιξη βάρκας.
«Θα είμαι στη διάθεσή σας όποτε με χρειαστείτε», είπε ο Πίτερ στην ανακρίτρια εκείνον τον Δεκέμβριο. Ομως στην ανάκριση πολλές φορές συνειδητοποιούσε πως υπήρχε πρόβλημα με τη διερμηνεία και ενώ παρότι το είχε ζητήσει από την πρώτη στιγμή, η δικογραφία δεν είχε μεταφραστεί – θεμελιώδες δικαίωμα κάθε κατηγορουμένου. Οταν εφέτος τον Νοέμβριο επέστρεψε ξανά για μια συμπληρωματική κατάθεση και δεν υπήρχε και πάλι διαθέσιμη κατάλληλη διερμηνεία, προσπάθησε να μην το δείξει, αλλά έχασε την ψυχραιμία του. «Σας έχω πει πως θα συνεργαστώ σε ό,τι μου ζητηθεί, αλλά είναι δύσκολο χωρίς να έχω λάβει έστω τα ουσιώδη έγγραφα της δικογραφίας μεταφρασμένα», τους είπε. Ενα μήνα μετά και με τέσσερα χρόνια καθυστέρηση, τα έλαβε.
Γολγοθάς
Ο ίδιος δεν αγχώνεται για την υπόθεση, αλλά τον επιβαρύνει πολύ το πόσο αυτή η υπόθεση έχει επηρεάσει την οικογένειά του αλλά και τους συγκατηγορουμένους του: τον Σον, που έχει λαμπρές σπουδές Νομικής και δεν μπορεί να ασκήσει δικηγορία μέχρι να τελεσιδικήσει η υπόθεση, τον Νάσο που ενώ έχει προτάσεις για δουλειά στο εξωτερικό δεν μπορεί να βγει από τη χώρα, τη Σάρα που δυσκολεύεται να διαχειριστεί τη διάγνωση του μετατραυματικού στρες από τη δίωξη που την οδήγησε στη φυλακή.
Αυτές τις ημέρες βρίσκεται και πάλι εδώ για το πρώτο δικαστήριο που ξεκινάει σήμερα στη Λέσβο. Είναι για τα πλημμελήματα για τα οποία υπήρχε κίνδυνος παραγραφής – η ανάκριση για τα κακουργήματα συνεχίζεται. Για τον Πίτερ είναι το πέμπτο ταξίδι για την υπόθεση και σίγουρα όχι το τελευταίο. «Δεν ξέρω τι να περιμένω. Εγώ το μόνο που θέλω είναι να κοιτάξω στα μάτια τους δικαστές, να καταλάβουν ποιον έχουν μπροστά τους. Δεν φοράω χρυσή αλυσίδα, ακριβό ρολόι και μαύρα γυαλιά. Δεν είμαι διακινητής, αλλά ένας απλός συνταξιούχος που ήθελε να κάνει κάτι καλό», καταλήγει.