Το ιστορικό γραφείο τελετών «Γιαννακόπουλος» βρίσκεται στους πρόποδες του Λυκαβηττού. Εξωτερικά δεν έχει πινακίδες. Ο χώρος υποδοχής σε greige τόνους αποπνέει λιτότητα και γαλήνη. Εκεί συναντήσαμε τον Αργύρη Γιαννακόπουλο και την ομάδα των συνεργατών του, που ανέλαβε να διοργανώσει την κηδεία του Κωνσταντίνου. Εμοιαζε με «χορογραφία», ένα τελετουργικό που εκτελέστηκε άψογα σε κάθε του βήμα, αντάξιο των υψηλών προσκεκλημένων.
Με έτος ιδρύσεως το 1906, η επιχείρηση έχει επωμιστεί τις περισσότερες κηδείες προσωπικοτήτων στην Ελλάδα: βασιλέων, πολιτικών, επιχειρηματιών, εφοπλιστών, αλλά και ανθρώπων της τέχνης και του πολιτισμού.
Εγχειρήματα σύνθετα, καθώς πρόκειται για γεγονότα δημόσιου χαρακτήρα με συμμετοχή χιλιάδων ανθρώπων.
Βέβαια, όπως λέει ο ιδιοκτήτης σε μια χειμαρρώδη συνέντευξη στην «Κ»: «Μπορεί στα διαδικαστικά να έχουμε αποκτήσει τεχνογνωσία, αλλά τον θάνατο δεν τον συνηθίζεις, ακόμη κι αν είναι η δουλειά σου».
Καθισμένος απέναντί μου, με μια κομψή μαύρη γραβάτα, ξεκινάει την αφήγηση: «Ο παππούς Νικόλαος Γιαννακόπουλος άνοιξε το γραφείο στη συμβολή Σέκερη και Κανάρη. Η καταγωγή του ήταν από τη Σαντορίνη και είχε πιάσει δουλειά σαν νοσηλευτής στον Ευαγγελισμό. Εκεί συνέλαβε την επιχειρηματική ιδέα να ανοίξει γραφείο τελετών και το έκανε εξαρχής στο Κολωνάκι. Εκτοτε αλλάξαμε πολλές φορές χώρο, αλλά πάντα μείναμε στην ίδια γειτονιά. Η χωροθέτηση ενός γραφείου τελετών ορίζεται με τον νόμο. Επί Μελίνας Μερκούρη στο υπουργείο Πολιτισμού (της οποίας την κηδεία αναλάβαμε εμείς) απαγορεύτηκε, λ.χ., να υπάρχει εγγύτητα κάτω των 200 μέτρων σε νοσοκομείο, προφανώς για να μην επηρεάζονται συναισθηματικά οι άρρωστοι ή οι συγγενείς τους. Ετσι αναγκαστήκαμε και εμείς να φύγουμε από την οδό Μαρασλή όπου ήμασταν για πολλά χρόνια.
»Από τον παππού, τα ηνία πήρε ο πατέρας μου, Ευάγγελος, και από το 1984 μπήκα πια εγώ στη δουλειά. Λίγο αργότερα στην ομάδα προσετέθη και ο ανιψιός μου ο Νίκος. Από το 2015 έρχεται και η κόρη μου Ναταλία στο γραφείο, οπότε είμαστε πια τέσσερις γενιές στο ίδιο επάγγελμα. Βοηθάει πολύ ότι είμαστε συγγενείς και έχουμε χρόνια σταθερούς συνεργάτες στο γραφείο, γιατί η καθημερινότητά μας δεν είναι εύκολη.
Οταν φεύγει ένας νέος
»Στην οικογενειακή επιχείρηση άρχισα να εργάζομαι 12-13 χρόνων. Φυσικά και με τρόμαζαν οι νεκροί, ποιος δεν θα φοβόταν στην ηλικία μου; Με τον καιρό όμως συνήθισα. Βέβαια υπάρχουν πράγματα που ακόμη δεν μπορώ να αντιμετωπίσω εύκολα, όπως ο θάνατος παιδιού ή νέου. Οταν προκύπτει τέτοιο τραγικό γεγονός, είναι θέμα ποιος από όλους μας θα το αναλάβει. Διότι κανείς μας δεν μπορεί να το ξεπεράσει εύκολα, όσο έμπειρος κι αν είναι.
»Εμείς δεν έχουμε μόνον να διαχειριστούμε το πένθος των συγγενών. Δεσμευόμαστε από τον επαγγελματισμό μας να μην εκφράζουμε τα δικά μας ανθρώπινα συναισθήματα. Πρέπει να τα κάνουμε όλα σωστά, άρτια, άψογα. Μου ‘χει μείνει στη μνήμη το περιστατικό ενός νέου παιδιού που σπούδαζε στην Ελβετία, πήρε το πτυχίο του και επέστρεφε οδικώς στην Ελλάδα. Σκοτώθηκε σε τροχαίο στα Καμένα Βούρλα. Μου τηλεφώνησε η μητέρα του, μια άγνωστη γυναίκα και μου είπε μόνο: “Φέρ’ τον σπίτι σε παρακαλώ”. Ακόμα θυμάμαι πόσο συγκλονισμένος ήμουν, όταν πήγα να παραλάβω τη σορό».
«Μπορεί στα διαδικαστικά να έχουμε αποκτήσει τεχνογνωσία, αλλά τον θάνατο δεν τον συνηθίζεις, ακόμη κι αν είναι η δουλειά σου».
Σε ετοιμότητα
«Είμαστε σαν τους μαιευτήρες από την ανάποδη. Το τηλέφωνο χτυπά τα μεσάνυχτα, τα χαράματα. Σε όποια κατάσταση κι αν βρισκόμαστε οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι να λειτουργήσουμε. Οι συγγενείς βιώνουν τον πόνο τους, αλλά εμείς πρέπει να είμαστε ψύχραιμοι για να τα οργανώσουμε όπως πρέπει, όπως τα θέλουν οι δικοί του ή ο ίδιος ο νεκρός, αν είχε φροντίσει να αφήσει οδηγίες (αυτό είναι κάτι που γίνεται όλο και πιο πολύ τα τελευταία χρόνια).
»Θα σας πω κάτι για το οποίο είμαστε υπερήφανοι. Πολλοί από τους πελάτες μας μάς βλέπουν στον δρόμο και σίγουρα δεν τους θυμίζουμε κάτι ευχάριστο, είμαστε συνδεδεμένοι με το πιο άσχημο γεγονός της ζωής τους. Και όμως, όλοι έχουν να μας πουν έναν καλό λόγο και να μας ευχαριστήσουν. Είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή μας. Τώρα με την κηδεία του Κωνσταντίνου, μας πήραν και μας είπαν: “Είμαστε περήφανοι για σας”.
»Πολύ συχνά με ρωτούν στις παρέες τι δουλειά κάνω. Λέω αμέσως: “Εχω γραφείο κηδειών” και τους βλέπω να φτύνουν τον κόρφο τους, λες και δεν πεθαίνουν οι άνθρωποι, τους σκοτώνω εγώ. Βέβαια με τον καιρό αποκτάς και μια αίσθηση μαύρου χιούμορ. Πριν από χρόνια ήμουν σε ένα τραπέζι με γιατρούς. Μου λέει ο διπλανός μου: “Γιατρός και εσείς;” και του απάντησα: “Οχι, εγώ είμαι αυτός που αναλαμβάνω μετά τους γιατρούς”. Δεν γίνεται χωρίς χιούμορ. Και στις κηδείες οι άνθρωποι πάντα θα θυμηθούν αστεία πράγματα, είναι φυσική αντίδραση. Πάντως όσο σκληρός κι αν είναι κανείς, δεν εξοικειώνεται με τον θάνατο. Ακόμη κι εγώ που τον βιώνω καθημερινά, το μόνο που λέω στον εαυτό μου είναι πως μια μέρα θα φύγουμε όλοι. Θα προσέθετα πάντως ότι οι γυναίκες είναι πιο ανθεκτικές σε τέτοια συμβάντα. Το πώς στέκεσαι βέβαια απέναντι στο τέλος είναι σίγουρα θέμα προσωπικότητας.
»Είτε φτωχός είναι κάποιος είτε πλούσιος θα έχουμε την ίδια αντιμετώπιση στον πελάτη. Πάνω απ’ όλα υπάρχει σεβασμός στον νεκρό. Ευτυχώς στην Ελλάδα έχουμε πολύ δεμένες οικογένειες. Μας έχει τύχει να αναλάβουμε λ.χ. Αμερικανούς που έχουν πεθάνει σε κρουαζιέρα στα ελληνικά νησιά και οι δικοί τους να συνεχίζουν το ταξίδι αναψυχής και να μας δώσουν εντολή να στείλουμε την ταριχευμένη σορό στις ΗΠΑ, την ίδια ημερομηνία που θα επέστρεφαν κι αυτοί».
Η καύση
«Την καύση νεκρών την έζησα ως επαγγελματίας το 1967. Τότε όποιος ήθελε κάτι τέτοιο κι άντεχε να το πληρώσει, έπρεπε να πάει τον άνθρωπό του στην Ελβετία. Μετά για χρόνια πηγαίναμε στην Αγγλία. Αργότερα μπήκε στο παιχνίδι η Βουλγαρία. Ευτυχώς που έγινε η Ριτσώνα και οι συμπατριώτες μας που θέλουν να αποτεφρωθούν, δεν χρειάζεται πια να φύγουν στο εξωτερικό. Μέχρι στιγμής πάνω από 12.000 άτομα έχουν αποτεφρωθεί εκεί. Σίγουρα υπάρχει μια αύξηση τα τελευταία χρόνια. Πέραν των προσωπικών επιθυμιών του νεκρού θα σας πω έναν ακόμη λόγο. Η εκταφή είναι απίστευτα βάρβαρο πράγμα. Απάνθρωπο. Μέσα σε τρία χρόνια το σώμα δεν έχει λιώσει και οι συγγενείς πρέπει να υποστούν το φρικτό θέαμα να βλέπουν έναν εργάτη να βγάζει από τον τάφο τον δικό τους, να τυλίγει ό,τι έχει απομείνει από αυτόν σε ένα σεντόνι και να τον βάζει σε ένα καρότσι για να τον μεταφέρει αλλού. Είναι τρομερά σκληρό».
Συνεχίζει ο Αργύρης Γιαννακόπουλος: «Αναρωτιούνται πολλοί πώς γίνεται και έχουμε κάνει τόσες κηδείες επωνύμων. Πιστεύω ότι οφείλεται στην καλή μας φήμη και πως αυτό διαδίδεται μόνον από στόμα σε στόμα. Ο παππούς μου είχε αναλάβει την κηδεία του βασιλέως Αλεξάνδρου, του Βενιζέλου, αργότερα του βασιλέως Παύλου. Υστερα ήταν ο Σεφέρης, μία από τις πιο ιστορικές κηδείες που τη θυμάμαι από την περιγραφή στο ραδιόφωνο, δεν την έζησα. Ο Αλέξανδρος Ωνάσης είναι μια κηδεία που μου έχει εντυπωθεί γιατί ενώ ήμουν μικρός, είχα αρχίσει πια να βοηθώ τον πατέρα μου. Λόγω του αεροπορικού δυστυχήματος, ήρθε ειδικός ταριχευτής από το Λονδίνο για να μπορέσει να του φτιάξει το πρόσωπο. Επίσης θυμάμαι ότι η νεκροφόρα πήγε να πάρει τη σορό από το Ακτιο. Λίγο πριν αναλάβω τα ηνία στο γραφείο, πέθανε η Φρειδερίκη. Η ταφή στο Τατόι δεν είχε καμία σχέση με αυτά που είδαμε να συμβαίνουν στη Μητρόπολη πριν από λίγες ημέρες στον Κωνσταντίνο.
»Τότε, στη μητέρα του, ήρθε η σορός της από το εξωτερικό, έφθασαν και οι συγγενείς, έγινε η τελετή στο Τατόι και έφυγαν. Δεν υπήρχε προσκύνημα. Μιλάμε για εποχή όπου το ζήτημα της βασιλείας δημιουργούσε έντονες αντιπαραθέσεις και πάθη. Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Με την οικογένεια του Κωνσταντίνου είχαμε άψογη συνεργασία, ήταν όλοι εξαιρετικά ευγενείς, ήξεραν τι ήθελαν και εμείς έπρεπε να ανταποκριθούμε στη δυσκολία του εγχειρήματος, από την οργάνωση έως την αισθητική, τις μικρές λεπτομέρειες. Πάντως, ποτέ δεν έχουμε γίνει στόχος επίθεσης διότι έχουμε αναλάβει βασιλικές κηδείες. Αλλωστε έχουμε κηδεύσει και παλαιούς πρωθυπουργούς και Προέδρους Δημοκρατίας. Ο θάνατος δεν είναι θέμα πολιτικών φρονημάτων, ξέρετε».
«Στη Μελίνα έχω δει τη μεγαλύτερη συγκίνηση του κόσμου»
«Αλλη μία κηδεία που αναλάβαμε και πέρασε στην Ιστορία ήταν αυτή της Μελίνας Μερκούρη, που απεβίωσε στην Αμερική και η σορός της ήρθε αεροπορικώς στην Ελλάδα και εξετέθη σε λαϊκό προσκύνημα. Νομίζω ήταν η κηδεία όπου έχω δει τη μεγαλύτερη συγκίνηση του κόσμου. Τρία χρόνια αργότερα στην κηδεία του Καραμανλή είχαμε μια νεκροφόρα Cadillac του 1966. Θυμάμαι την αγωνία μου επειδή πήγαινε αργά το αυτοκίνητο να μην ανάψει η μηχανή του. Ακόμα και στον Κωνσταντίνο τις προάλλες είχα προβλέψει και δεύτερη νεκροφόρα. Φαντάζεστε να μας έπιανε λάστιχο; Χτύπα ξύλο, Θεέ μου. Πάντως πρέπει να τα προβλέπει κανείς όλα σε τέτοια δημόσιου χαρακτήρα γεγονότα. Τα οργανώνουμε όλα μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια.
Είχαμε αναλάβει επίσης την κηδεία του Χορν, του Βέγγου, του Ξυλούρη, του Ντέμη Ρούσσου, της Μαρίκας Μητσοτάκη, του Μίκη Θεοδωράκη, της Ζωρζ Σαρή, του Χρήστου Λαμπράκη, του Γιάννη Μόραλη, του Παναγιώτη Τέτση, της Μαλβίνας, του πατέρα και του υιού Κρανιδιώτη. Συγκινητικές ήταν και οι κηδείες θυμάτων της 17Ν. Εμείς πήγαμε τον Παύλο Μπακογιάννη στο Καρπενήσι. Με έναν τρόπο έχουμε ζήσει και εμείς την Ιστορία της Ελλάδας, από κοντά».
Τη σκυτάλη παίρνει η κόρη του Αργύρη Γιαννακόπουλου, Ναταλία: «Είμαι 33 ετών και τα τελευταία επτά χρόνια βοηθάω τον πατέρα μου, θέλω να συνεχιστεί το καλό όνομα της επιχείρησης. Εχω μάθει να αντιμετωπίζω την αμηχανία των συνομηλίκων μου που κάνουν χιούμορ όταν τους λέω ότι δουλεύω σε γραφείο τελετών. Δεν με πειράζει καθόλου, διότι ήταν το επάγγελμα του πατέρα μου και έχω εξοικειωθεί από μικρή. Ξέρω ότι η δουλειά μου αγγίζει προσωπικούς φόβους, οπότε κάθε αντίδραση είναι αναμενόμενη. Πιστεύω ότι αυτό που τρέμουν περισσότερο οι άνθρωποι δεν είναι ο θάνατος, αλλά το άγνωστο. Αν δηλαδή υπήρχε ένας μαγικός τρόπος να ξέρεις πού θα πας μετά και τι θα συμβεί, θα ήταν πιο ανεκτό. Εχω σπουδάσει σχεδιάστρια μόδας. Αργότερα, ίσως από ρεαλισμό, έφθασε το πλήρωμα του χρόνου και ήρθα να εργαστώ εδώ. Το γεγονός ότι θυμάμαι τον πατέρα μου να μην μπορεί να ελέγξει το πρόγραμμά του δεν με αποθάρρυνε να ακολουθήσω τα χνάρια του. Κανονίζαμε, λ.χ., ταξίδια και χτυπούσε το τηλέφωνο και ξέραμε ότι δεν θα μπορέσει να έρθει μαζί μας. Η δική μου επιθυμία και στόχος είναι να εξελίξω αυτό το επάγγελμα, που νομίζω ότι σε ορισμένα θέματα έχει μείνει πίσω. Το θέμα της αισθητικής λόγου χάριν. Τώρα επεξεργάζομαι την ψηφιακή εταιρική μας ταυτότητα, κυρίως το πώς αντανακλάται η ηθική μας στον τρόπο που κάνουμε τη δουλειά μας. Σκεφθείτε ότι έχουμε κάνει όλες αυτές τις ιστορικές δημόσιες κηδείες, αλλά στην ιστοσελίδα μας δημοσιεύουμε ελάχιστες φωτογραφίες. Δεν μπορείς να διαφημίζεις κάτι που έχει προκαλέσει πόνο σε ανθρώπους, ακόμα και αν είναι γεγονότα με δημοσιογραφική κάλυψη. Από τον χαρακτήρα μου πονάω κι εγώ όταν ακούω κάποιον άλλον να υποφέρει. Αυτό που με σώζει τόσο εμένα όσο και τους υπολοίπους στο γραφείο δεν είναι ότι έχει σκληρύνει η καρδιά μας, αλλά ότι μετά από κάθε τηλεφώνημα όπου αναγγέλλεται ένας θάνατος έχουμε να φροντίσουμε άπειρα διαδικαστικά θέματα. Δεν γίνεται να αφήσεις αυτόν που πενθεί να τα αντιμετωπίσει. Η ρουτίνα της δουλειάς λοιπόν σε συνεφέρνει. Υπάρχουν βράδια βέβαια που γυρίζω σπίτι, τηλεφωνώ στον πατέρα μου και του λέω ότι “μυρίζει παντού θάνατος”. Και όμως την επομένη θα ξαναπάω στη δουλειά και λέω μέσα μου: “Είσαι ζωντανή και είναι μια καινούρια ημέρα”. Θεωρητικά εμείς που εργαζόμαστε σε γραφείο τελετών πρέπει να έχουμε το καλύτερο μάθημα ζωής. Δεν ισχύει. Το μυαλό έχει τον τρόπο να τα βάζει όλα πίσω».
Ο Δημήτρης Σωτηρόπουλος, που είναι συνεργάτης εδώ και σχεδόν 30 χρόνια στο γραφείο, προσθέτει: «Είναι μια δουλειά που στηρίζεται απόλυτα στις πρώτες εντυπώσεις. Στο πρώτο πεντάλεπτο. Το πιο σημαντικό είναι να δημιουργηθεί μια άμεση εμπιστοσύνη ανάμεσα στους συγγενείς και σε εμάς. Οφείλουμε να ηρεμήσουμε και να ανακουφίσουμε τους ανθρώπους που πονάνε, να καταλάβουν αμέσως ότι θα τους αφαιρέσουμε το βάρος των διαδικαστικών. Οτι ο δικός τους είναι σε καλά χέρια. Αυτό είναι η πιο σπουδαία υπόθεση. Ο πενθών να αισθανθεί ασφαλής σε μία από τις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής του». Μπήκα στον πειρασμό να τον ρωτήσω αν σκέφτεται και τον δικό του θάνατο: «Και βέβαια. Δεν θέλω να αποτεφρωθώ. Και μόνο που ανοίγει αυτή η μπουκαπόρτα, φαίνεται στο βάθος η φλόγα των 400 βαθμών Κελσίου που γίνεται μετά 1.200 και καταπίνει το φέρετρο, με πιάνει ανατριχίλα στην ιδέα, παρότι θα είμαι νεκρός…».
