Σε ένα εκτός σειράς τεύχος του περιοδικού Front Populaire (Δεκέμβριος 2022), το οποίο εκδίδει ο Μισέλ Ονφρέ (Michel Onfray), δημοσιεύεται εκτενής συζήτηση (σ. 2-45) ανάμεσα σε αυτόν και στον Μισέλ Ουελμπέκ. Δεν θα διάβαζα το περιοδικό, όπως δεν διαβάζω, ούτε από περιέργεια πια, και Ονφρέ, αυτού που δήλωνε ελευθεριακός και προυντονικός για να καταλήξει ακροδεξιός. Για όσους αμφιβάλλουν ότι η ιδέα της παρακμής της Δύσης είναι σήμερα μια ακροδεξιά ιδέα σημειώνω ότι το τεύχος έχει τίτλο «Τέλος της Δύσης;» («Fin de l’ Occident?»). Oταν αυτός ο σαλτιμπάγκος έγραφε διάφορα αθλιουργήματα εναντίον του χριστιανισμού, τον χειροκροτούσε η «προοδευτική» Γαλλία (και ο υπόλοιπος κόσμος), όταν όμως στράφηκε με την ίδια άγνοια και αθλιότητα εναντίον του Φρόιντ και της ψυχανάλυσης, τότε πολλοί άρχισαν να κουμπώνονται. Διάβασα ωστόσο τη συζήτηση, γιατί με ενδιαφέρει ο Ουελμπέκ, που τον θεωρώ πάντα σπουδαίο συγγραφέα. Η συζήτηση προκάλεσε πολλά δημοσιεύματα στον γαλλικό Τύπο (κάνα δυο και στον ελληνικό) και ερμηνεύτηκε από τους περισσότερους ως πλήρης προσχώρηση του Ουελμπέκ στην Ακροδεξιά.
Ο οξύνους και προβοκάτορας Ουελμπέκ στη συζήτηση αυτή λέει αρκετά πράγματα ενδιαφέροντα, λέει όμως και πολλά άλλα αποκρουστικά. Δεν είναι αντίθετος στη θανατική ποινή (και ας πετάει κι ένα «δεν ξέρω» – τι θα πει «δεν ξέρω», τι χρειάζεται δηλαδή να ξέρεις για να είσαι ασυζητητί κατά της θανατικής ποινής;) και τάσσεται υπέρ του κυνηγιού. Εκφράζει το ίδιο, γνωστό από παλιά, μίσος εναντίον των μουσουλμάνων και πιστεύει ότι η «μεγάλη αντικατάσταση» («grand remplacement»), που εισήγαγε στη δημόσια συζήτηση ο ακροδεξιός Ρενό Καμύ (Renaud Camus), δεν αποτελεί πλέον απειλή, μα έχει ήδη συντελεστεί (σ. 40), τη θέση των Γάλλων και των Ευρωπαίων εν γένει την έχουν πάρει οι ξένοι από την Αφρική. Οι μουσουλμάνοι κλέβουν και βιάζουν και η καλύτερη λύση είναι να σηκωθούν να φύγουν (σ. 31-32). Η Γαλλία, υποταγμένη δουλικά στην Αμερική, δεν έχει δυνάμεις να αντιδράσει, γι’ αυτό «η μόνη ευκαιρία επιβίωσης είναι η λευκή υπεροχή (suprémacisme blanc) να γίνει trendy στις ΗΠΑ» (σ. 30)!
Αν θα συνόψιζα με δύο λέξεις τη στάση του Ουελμπέκ, θα έλεγα πως θα ήθελε πολύ να πιστέψει στον Θεό, μα δεν μπορεί.
Θα ήθελα ωστόσο εδώ να σταθώ περισσότερο σε ένα άλλο σημείο της συζήτησης. Γνωρίζουμε ότι στη σκέψη και στο έργο του Ουελμπέκ ο Θεός έχει μεγάλη θέση. Αντιλαμβάνεται τις φοβερές συνέπειες που έχει στη ζωή των ανθρώπων ο «θάνατος του Θεού», αυτή η βαριά κουβέντα, που με τόση ελαφρότητα εκφέρεται συχνά από πολλούς. Εχει γράψει εξαιρετικές σελίδες σχετικά, ορισμένες μάλιστα ούτε πιστός χριστιανός συγγραφέας δεν θα τολμούσε να τις γράψει, όπως εκείνη η συγκλονιστική τελευταία σελίδα της «Σεροτονίνης» (Εστία, 2019). Αν θα συνόψιζα με δύο λέξεις τη στάση του Ουελμπέκ, θα έλεγα πως θα ήθελε πολύ να πιστέψει στον Θεό, μα δεν μπορεί. Παρόμοια είναι η στάση πάρα πολλών ανθρώπων σήμερα, την οποία σέβομαι απεριόριστα, γιατί γνωρίζω καλά πόσο δύσκολη υπόθεση έχει γίνει η πίστη σε έναν προσωπικό Θεό. Στη συζήτηση αυτή ο Ουελμπέκ θα αναφερθεί για πολλοστή φορά στο ζήτημα, εξαίροντας τον ρόλο και τη σημασία της Καθολικής Εκκλησίας στον πολιτισμό της Γαλλίας και της Ευρώπης. Οταν ένας άθεος ή αγνωστικιστής υπερασπίζεται με πάθος την Καθολική Εκκλησία, αρχίζω να φοβάμαι ότι ο χριστιανισμός (εν προκειμένω ο καθολικισμός) γίνεται ιδεολογία, μια ιδεολογία ενάντια σε άλλες, κατά κανόνα ακροδεξιά ιδεολογία. Το γνωρίζουμε το φαινόμενο και στην Ελλάδα. Αυτός ο γελοίος και πάντα άθεος, κατά δήλωσή του, Ονφρέ είχε υποστηρίξει το 2021 τη λειτουργία στα λατινικά, εναντίον του Πάπα Φραγκίσκου, και το 2022 στις προεδρικές εκλογές στήριξε τη Λεπέν. Τι ενδιαφέρει έναν άνθρωπο που δεν εκκλησιάζεται, σε ποια γλώσσα θα λατρεύει τον Θεό η μικρή κοινότητα των πιστών; Κορυφαίο παράδειγμα του είδους ο Σαρλ Μωρράς (1868-1952), που δεν ήταν διόλου τυχαίος άνθρωπος και ο οποίος σαγήνευσε μεγάλες προσωπικότητες όχι μόνο της Γαλλίας αλλά και όλης της Ευρώπης. Πέρα από μοναρχικός, ήταν, θυμίζω, αντισημίτης, αντιπροτεστάντης, ξενοφοβικός, υποστηρικτής του Βισύ και εχθρός της Αντίστασης. Ακόμη και το Βατικανό αναγκάστηκε να τον καταδικάσει (1926). Ο Ουελμπέκ λέει σε μια στιγμή: «Τελικά, ένα μόνο πράγμα πιστεύω, αλλά πολύ σημαντικό: το δόγμα του προπατορικού αμαρτήματος» (σ. 39). Οταν πιστεύεις στο προπατορικό αμάρτημα χωρίς να πιστεύεις στον Θεό ως Λυτρωτή, πιστεύεις απλούστατα ότι οι άνθρωποι και όλα τα πλάσματα γεννιούνται κακοί (σ. 38), και κατά κανόνα παραμένουν, άρα κάθε είδους βία εναντίον τους είναι δικαιολογημένη. Σε μια άλλη στιγμή της συζήτησης, απαντώντας σε σχετικό ερώτημα, δηλώνει πως από το έργο του Ζοζέφ ντε Μαιστρ προτιμάει τα αντιπροτεσταντικά γραπτά του, συμπληρώνοντας πως «όλα τα κακά, συμπεριλαμβανομένης και της Γαλλικής Επανάστασης, προέρχονται από τον Λούθηρο».
Τελικά, είναι ακροδεξιός ο Ουελμπέκ; Θα απαντούσα ότι η σκέψη του είναι γεμάτη ακροδεξιά στοιχεία, χωρίς να είναι εντελώς τυπικός ακροδεξιός (δεν είναι, για παράδειγμα, εθνικιστής). Το κρίσιμο ωστόσο ερώτημα είναι άλλο: να πάψουμε άραγε να διαβάζουμε τα μυθιστορήματα ενός συγγραφέα που διατυπώνει αποκρουστικές ακροδεξιές ιδέες; Δεν θα ανοίξω το μεγάλο ζήτημα της σχέσης έργου και ζωής· θα πω μόνο ότι η ανάγνωση της λογοτεχνίας δεν είναι υποχρεωτική για κανέναν, και ακόμη ότι στη λογοτεχνία δεν υπάρχουν must, ο καθένας μας διαβάζει ό,τι του αρέσει. Η λογοτεχνία δεν είναι επιστήμη ή φιλοσοφία, όπου υπάρχουν αναγκαστικά περάσματα. Δεν θα ψέξουμε κανέναν που αρνείται μετά από όλα αυτά να διαβάζει Ουελμπέκ. Εγώ πάντως θα εξακολουθήσω για την ώρα να τον διαβάζω, μαζί με χιλιάδες άλλους, γιατί στα μυθιστορήματά του ψηλαφώ το σκοτάδι που έχω μέσα μου και αναγνωρίζω την απεγνωσμένη πίστη στην αγάπη.