Ένα ξέσπασμα θυμού ή επιθετικότητας, φοβίες που δεν υπήρχαν πριν, αλλαγές στον ύπνο και τη διατροφή, επιστροφή σε συμπεριφορές που αντανακλούν προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια, σωματικές ενοχλήσεις που δεν εξηγούνται ιατρικά. Όλα αυτά, λένε οι ειδικοί, είναι σημάδια ότι ένα παιδί βιώνει την απώλεια. Το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη επηρέασε τα παιδιά και ταυτόχρονα δημιούργησε ένα μούδιασμα στους γονείς: Με ποιες λέξεις μπορείς να μιλήσεις σε ένα παιδί για ό,τι θλιβερό συνέβη χωρίς να τραυματίσεις την ψυχή του; Πώς συζητάς με ένα παιδί για το πένθος;
Στα παιδιά πρέπει να μιλάμε για όλα όσα μάς επηρεάζουν ως οικογένεια και κοινωνία, για όλα όσα μάς αιφνιδιάζουν και μάς αναγκάζουν να κοιτάξουμε τη ζωή στα μάτια, υποστηρίζει η συμβουλευτική ψυχολόγος, Φρόσω Φωτεινάκη. Ο τρόπος διαφέρει, ανάλογα με την ηλικία.
«Στα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας θα μιλήσουμε ανοιχτά και διεξοδικά τόσο για τα γεγονότα όσο και για τα συναισθήματα. Θα παρουσιάσουμε όσα συνέβησαν, θα τα ρωτήσουμε τι συναισθήματα τούς προκαλούνται, θα μοιραστούμε τα δικά μας και θα εστιάσουμε στο πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους που μάς χρειάζονται -π.χ. μέσω της αιμοδοσίας ή αποστολής αγαθών- αλλά και στο πώς μπορούμε να φροντίσουμε τον εαυτό μας όταν περνάει δύσκολα συναισθηματικά. Θα σταθούμε σε κοινωνικούς προβληματισμούς, καλλιεργώντας τη συναισθηματική αλλά και κοινωνική τους ευφυία», διευκρινίζει.
Για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας που “καθρεφτίζουν” τον τρόπο με τον οποίο οι γονείς τους βιώνουν όσα συμβαίνουν, ακόμη κι αν λόγω ηλικίας απέχουν από τις πληροφορίες του τραγικού γεγονότος, η προσέγγιση πρέπει να είναι διαφορετική. «Σε αυτές τις ηλικίες μπορούμε να μοιραστούμε τη συναισθηματική μας αλήθεια, λέγοντας για παράδειγμα: “Είμαι στεναχωρημένη αυτές τις ημέρες και η αγκαλιά της οικογένειάς μας με κάνει να νιώθω πιο όμορφα. Σιγά-σιγά θα νιώσω καλύτερα”», προσθέτει.
«Δίνουμε φωνή στα σημάδια που παρατηρούμε»
Είναι σημαντικό να μην προσπερνούμε κανένα από τα σημάδια που εντοπίζουμε, λέει στην «Κ» η σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Νάνσυ Ψημενάτου. «Τα παιδιά είναι πάντοτε ειλικρινή και πρόθυμα να μοιραστούν, υπό την προϋπόθεση ότι εμείς, οι μεγάλοι, είμαστε έτοιμοι να τα ακούσουμε. Μια ερώτηση αρκεί: “Πώς είσαι σήμερα με όλα αυτά που συμβαίνουν;” Δίνουμε φωνή σε σημάδια που παρατηρούμε: “Πρόσεξα σήμερα ότι δεν έπαιξες πολύ. Μήπως έχεις στενοχωρηθεί με αυτά που δείχνουν στην τηλεόραση;” Έπειτα, τα ακούμε προσεκτικά. Χωρίς να ασκούμε κριτική και χωρίς να βιαζόμαστε. Χωρίς… «ναι, αλλά η ζωή προχωράει». Δίνουμε στα παιδιά χρόνο, τα εφοδιάζουμε με κουράγιο, στεκόμαστε κοντά τους, τούς δίνουμε επιλογές και τα συνδέουμε με τη ζωή», τονίζει.
«Μαζί θα το περάσουμε…»
Υπάρχουν τρόποι να βοηθήσουμε τα παιδιά ώστε να μη βιώσουν ψυχοτραυματικά μία απώλεια; Βασική προϋπόθεση, λένε οι ειδικοί, είναι να τούς μιλάμε για την αλήθεια, εξασφαλίζοντάς τους, οπωσδήποτε, το ισχυρό δίχτυ της ασφάλειας.
«Είμαστε πάντα ανοιχτοί στις συζητήσεις, σε όσα τα παιδιά μας έχουν ανάγκη να φέρουν, και παραμένουμε προσεκτικοί και ενσυνείδητοι στο να μην πιέζουμε τα παιδιά να μπουν στον κόσμο των ενηλίκων, αλλά στο να τα υποστηρίζουμε στην επαφή τους με την αλήθεια της ζωής, προσφέροντας με ενσυναίσθηση το “δίχτυ” ασφαλείας της δικής μας παρουσίας στο πλευρό τους. Η αλήθεια μας σε συνδυασμό με την παρουσία μας, η ενεργητική ακρόαση σε συνδυασμό με την αποδοχή των συναισθημάτων, και η εμπιστοσύνη πως “μαζί, εδώ στην φωλιά μας, θα το περάσουμε”, χτίζουν τα θεμέλια για μια υγιή ψυχοσυναισθηματική διαχείριση, που δεν θα χαράξει ένα τραύμα στην ψυχή του παιδιού μας», αναφέρει η κ. Φωτεινάκη.
Πρέπει να επιτρέπουμε στο παιδί να γίνεται κοινωνός της πραγματικότητάς μας, λέει από την πλευρά της, η Νάνσυ Ψημενάτου.
«Μιλάμε ειλικρινά για τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Ενθαρρύνουμε το παιδί να εκφραστεί όταν είναι έτοιμο, ακούμε τις θέσεις και την αμφισβήτησή του, ειδικά όταν βρίσκεται στην προεφηβεία/εφηβεία και διαμορφώνει την προσωπική του ταυτότητα».
«Αν θέλουν οι έφηβοι να κάνουν γκράφιτι για να πουν αντίο, δουλειά των ενηλίκων είναι να παρέχουν τον τοίχο και τα χρώματα»
Οι έφηβοι, αυτές τις μέρες, ένιωσαν την ανάγκη να αντιδράσουν, είτε συμμετέχοντας σε διαδηλώσεις, είτε με αυθόρμητες εκδηλώσεις στα σχολικά προαύλια. Κάθε τέτοια αντίδραση είναι απολύτως φυσιολογική, λέει η κ. Ψημενάτου και ο ρόλος του σχολείου στη διαχείριση αυτού του είδους των κρίσεων, πολύ σημαντικός.
«Οι έφηβοι εκφράζουν τα συναισθήματα που σχετίζονται με το πένθος ανάλογα με τη θλίψη και την οργή τους, το παράπονο και τους φόβους τους. Αν θέλει μια ομάδα εφήβων να κάνει γκράφιτι για να πει το αντίο της, δουλειά των ενηλίκων είναι να παρέχουν τον τοίχο και τα χρώματα. Το σχολείο με τη στάση του μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην διαχείριση των κρίσεων που βιώνει ένα παιδί καθώς αποτελεί ένα χώρο έκφρασης, επικοινωνίας, καθοδήγησης και στήριξης», τονίζει.
Σε κίνδυνο η ανεμελιά τους;
Μπορεί η πρόσφατη τραγωδία να θέσει ακόμη και σε κίνδυνο ένα μέρος της ανεμελιάς των εφήβων; Ναι, απαντούν οι ψυχολόγοι, καθώς οι έφηβοι νιώθουν ότι βρίσκονται ακόμη πιο κοντά στα θύματα, εξαιτίας της κοινής ηλικιακής ταυτότητας. «Αυτή η επιρροή μπορεί να φανερωθεί με φοβίες και αποφυγές, με ψυχοσωματικές αντιδράσεις, με έντονα συναισθηματικά ξεσπάσματα, με θλίψη και θυμό», αναφέρει η κ. Φωτεινάκη και εξηγεί με ποιον τρόπο μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά.
«Τούς κάνουμε χώρο ώστε να βιώσουν τα συναισθήματά τους. Ενθαρρύνουμε το μοίρασμα, την εκτόνωση, το κλάμα και την αποσυμπίεση, δείχνοντας σεβασμό στα συναισθήματά τους. Η ίδια η ζωή μάς βοηθάει να βιώσουμε, να μεταβολίσουμε, να αποδώσουμε νόημα, να συγκροτηθούμε ξανά, να συνεχίσουμε. Αρκεί από παιδιά να μαθαίνουμε τις διαφορετικές της όψεις αλλά και μια μεγάλη αλήθεια: Δεν μπορούμε να αποφύγουμε κάθε “κακιά στιγμή”, μπορούμε, όμως, σε κάθε τέτοια στιγμή να κρατάμε μια μεγάλη αγκαλιά που ενώνει και επουλώνει».
Οι τραυματικές εμπειρίες είναι εκείνες που μάς φέρνουν πιο κοντά με τη δύσκολη πραγματικότητα ότι η ασφάλειά μας δεν είναι πάντοτε δεδομένη. Για τον λόγο αυτό, εξηγεί η Νάνσυ Ψημενάτου, η εμπειρία ενός ενήλικα είναι καθοριστική για να “ανακουφίσει” τον έφηβο.
«Η διαβεβαίωση που χρειάζονται από εμάς είναι ότι οι άνθρωποι κατά κύριο λόγο επιβιώνουμε των απωλειών μας και η ασφάλεια παρόλο που δεν είναι δεδομένη, δεν διαταράσσεται ούτε τόσο συχνά ούτε τόσο βίαια με τραγωδίες όπως αυτή των Τεμπών. Η σύνδεσή μας με τη ζωή και την εξερεύνησή της παρά τις προκλήσεις της είναι η μοναδική απάντηση στους φόβους που αναδύονται ύστερα από τέτοια περιστατικά», καταλήγει.
Υπάρχει φυσιολογική αντίδραση στο πένθος;
Η Ψυχίατρος και Ερευνήτρια των συναισθηματικών διεργασιών του πένθους Elisabeth Kubler – Ross, όρισε στο βιβλίο της «Questions and answers on death and dying» που κυκλοφόρησε πριν από περίπου μισό αιώνα, τα πέντε στάδια της απώλειας: Την άρνηση, τον θυμό, την θλίψη, τη διαπραγμάτευση και την αποδοχή. Τα στάδια αυτά, σύμφωνα με τη Αμερικανο-ελβετίδα συγγραφέα δεν έχουν κάποια συγκεκριμένη σειρά, διάρκεια ή ένταση, ενώ συμβαίνει κάποιος να περνάει μέσα από αυτά, περισσότερες από μία φορές. Υπάρχει, όμως, φυσιολογική αντίδραση στο πένθος;
«Στον πόνο του πένθους, θα ήταν ένας ακόμη πόνος η απαίτηση να διαχειριστούμε το πένθος μας με έναν συγκεκριμένο τρόπο, σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα», απαντά η Φρόσω Φωτεινάκη και προσθέτει: «Το πένθος περιλαμβάνει δύο διαφορετικές, αλλά παράλληλες διεργασίες: τη διαχείριση της απώλειας και τη διατήρηση της λειτουργικότητας σε καθημερινές ρουτίνες και ευθύνες, καθώς τα δεδομένα της ζωής μας έχουν αλλάξει. Μέσα από αυτές, ο εγκέφαλος θα διαχειρίζεται τον πόνο, την αναζήτηση νοήματος, τον θυμό, αλλά και τις ψυχοσωματικές ενοχλήσεις. Εφόσον παρέλθει ένα διάστημα έξι μηνών και το άτομο που πενθεί συνεχίσει να βιώνει έναν αβάσταχτο θρήνο χωρίς να είναι λειτουργικό στην καθημερινότητά του, εγκλωβισμένο στην απώλεια χωρίς να την ενσωματώνει στο νέο σενάριο της ζωής του, τότε είναι αναγκαία η αναζήτηση εξειδικευμένης ψυχολογικής υποστήριξης».
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr