Νέο κεφάλαιο στη θεσμοθέτηση μη κρατικών πανεπιστημίων στην Eλλάδα ανοίγει η νέα κυβέρνηση. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στις προγραμματικές δηλώσεις του χθες στη Βουλή, όπως είχε προαναγγείλει η «Κ», ανακοίνωσε την πρόθεση της κυβέρνησης για τη θεσμοθέτηση των μη κρατικών ΑΕΙ, διά της οδού των διακρατικών συμφωνιών.
«Θα ξεκαθαρίσουμε την κατάσταση στη μεταλυκειακή εκπαίδευση και θα προετοιμάσουμε τον δρόμο για τη μεταρρύθμιση του άρθρου 16 του Συντάγματος» τόνισε, ενώ απευθυνόμενος στον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ Νίκο Ανδρουλάκη ανέφερε, «εύχομαι ειλικρινά, κ. Ανδρουλάκη, να μην ξανακάνετε το ίδιο λάθος και να σταματήσει αυτή η ελληνική ιδιαιτερότητα του κρατικού μονοπωλίου στην ανώτατη εκπαίδευση».
Νομική βάση του κυβερνητικού σχεδιασμού αποτελεί το άρθρο 28 του Συντάγματος, που αναφέρει ότι «οι γενικά παραδεδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωσή τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ, σύμφωνα με τους όρους καθεμιάς, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου. H εφαρμογή των κανόνων του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συμβάσεων στους αλλοδαπούς τελεί πάντοτε υπό τον όρο της αμοιβαιότητας». Με τον σχεδιασμό αυτό εκτιμάται ότι επιταχύνονται σημαντικά πτυχές της μεταρρύθμισης του άρθρου 16 του Συντάγματος, κατά περίπου 4 με 5 χρόνια. Η κυβερνητική απόφαση φέρεται να στηρίχθηκε σε θέσεις συνταγματολόγων. Ενδεικτικό το άρθρο του Ιωάννη Σαρμά, τέως υπηρεσιακού πρωθυπουργού και τέως προέδρου του Ελεγκτικού Συνεδρίου, με τίτλο «Η ελευθερία ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων ως ενωσιακό δικαίωμα» (δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Τα δικαιώματα του ανθρώπου» στο τεύχος με αριθμό 77/2018).
Τα δύο θεσμικά βήματα του κυβερνητικού σχεδίου θα είναι τα εξής:
• Θα συναφθούν διακρατικές συμφωνίες με χώρες, πανεπιστήμια των οποίων ενδιαφέρονται να προχωρήσουν το εγχείρημα στην Ελλάδα.
• Η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ) θα θεσπίσει κριτήρια για τους όρους που θα πρέπει να πληροί το υπό ίδρυση πανεπιστήμιο.
Προβλέπεται να θεσπιστούν αυστηρά κριτήρια για τους όρους που θα πρέπει να πληροί το υπό ίδρυση πανεπιστήμιο.
Αρα, όπως προκύπτει από τον κυβερνητικό σχεδιασμό, η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας θα προχωρήσει σε διερεύνηση των προθέσεων κατ’ αρχάς πανεπιστημίων χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, χωρίς να αποκλείεται η διενέργεια αντίστοιχων διερευνητικών συζητήσεων με πανεπιστήμια των ΗΠΑ. Στην περίπτωση αυτή, πιθανότατα η έλευση ενός αμερικανικού πανεπιστημίου να γίνει σε συνεργασία με κάποιο ευρωπαϊκό. Οι διακρατικές συμφωνίες με τις χώρες θα προσφέρουν τη θεσμική «ομπρέλα» για την εγκατάσταση ενός ξένου ΑΕΙ στην Ελλάδα.
Ως προς τους όρους λειτουργίας, τα κριτήρια που θα οριστούν από την ΕΘΑΑΕ θα είναι αυστηρά και θα αφορούν όλο το πλαίσιο λειτουργίας των ξένων ΑΕΙ (καθηγητές, διοίκηση, υποδομές κ.λπ.). «Δεν θέλουμε πανεπιστήμια του ενός ορόφου», ανέφερε στην «Κ» υψηλόβαθμο στέλεχος του υπ. Παιδείας. Προφανώς η πρόθεση της κυβέρνησης είναι να αποκλειστούν οι περιπτώσεις ιδιωτικών φορέων εκπαίδευσης που επιθυμούν να «αναβαθμίσουν» ιδιωτικά κολέγια, χωρίς αυτά να πληρούν τα απαραίτητα ακαδημαϊκά κριτήρια.
Αλλωστε, η ύπαρξη διακρατικής συμφωνίας ως όρος για την εγκατάσταση στην Ελλάδα ενός ξένου ΑΕΙ επιτρέπει στο ελληνικό υπουργείο Παιδείας να ελέγχει και τους ακαδημαϊκούς όρους λειτουργίας του (για παράδειγμα, να ελέγχει εάν όλοι οι καθηγητές του έχουν διδακτορικό τίτλο, όπως ισχύει στα ελληνικά ΑΕΙ). Αυτό είναι διαφορετικό από τις συμφωνίες δικαιόχρησης που συνάπτουν ευρωπαϊκά ΑΕΙ με ελληνικά ιδιωτικά κολέγια, ώστε τα τελευταία να λειτουργούν ως παραρτήματά τους στην Ελλάδα. Στην περίπτωση της συμφωνίας δικαιόχρησης, η πιστοποίηση του προγράμματος σπουδών του ιδιωτικού κολεγίου – παραρτήματος του ευρωπαϊκού ΑΕΙ γίνεται από την Αρχή Πιστοποίησης της χώρας του μητρικού ΑΕΙ (π.χ. Βρετανία).
Αυτή φέρεται να είναι η πρώτη κρίσιμη διαφορά των μη κρατικών ΑΕΙ με τα ιδιωτικά κολέγια. Η δεύτερη αφορά τη θέση που θα έχει το πτυχίο του μη κρατικού ΑΕΙ στο κάδρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων. Συγκεκριμένα, τα πτυχία των μη κρατικών ΑΕΙ που θα ιδρυθούν θα έχουν και ακαδημαϊκή και επαγγελματική αναγνώριση. Αντίθετα, ο πτυχιούχος ενός ιδιωτικού κολεγίου – παραρτήματος ευρωπαϊκού ΑΕΙ στην Ελλάδα, μπορεί να ζητήσει και να λάβει από την αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου Παιδείας μόνο αναγνώριση επαγγελματικών προσόντων και της επαγγελματικής ισοδυναμίας τίτλου σπουδών, σύμφωνα με τις προβλέψεις του προεδρικού διατάγματος 38/2010 και του άρθρου 168 του νόμου 4635/2019.
Ο κ. Μητσοτάκης, μιλώντας για μεταλυκειακή εκπαίδευση «έδειξε» τα κολέγια, ενώ η απουσία μη κρατικών ΑΕΙ οδηγεί πολλούς Ελληνες στο εξωτερικό. Χαρακτηριστικά, με βάση τα στοιχεία του Συνδέσμου Ελληνικών Κολεγίων, κατά το ακαδημαϊκό έτος 2022-2023 συνολικά 28.063 φοιτητές σπούδαζαν στα κολέγια. Σύμφωνα με το υπουργείο Παιδείας, τα ξένα ΑΕΙ με παραρτήματα στην Ελλάδα είναι 30: 25 βρετανικά, 2 γαλλικά, 2 αμερικανικά και 1 τσεχικό.
Η αξία της κυβερνητικής απόφασης καταδεικνύεται και από τη φυγή πολλών Ελλήνων προς τα κυπριακά ΑΕΙ. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση της Κύπρου αναπτύσσεται δυναμικά τα τελευταία χρόνια, βασισμένη στους Ελληνες φοιτητές, αλλά και πανεπιστημιακούς. Σχεδόν ο ένας τους τρεις φοιτητές σε κυπριακά ΑΕΙ είναι Ελληνας. Βεβαίως, η απόφαση της κυβέρνησης αναμένεται να πυροδοτήσει εκ νέου τον δημόσιο διάλογο που χρόνια γίνεται για τη σημασία ίδρυσης ιδιωτικών ΑΕΙ, ενώ θα προκαλέσει πολιτικές αντιδράσεις.
Μια θεμελιώδης προϋπόθεση που πρέπει να τηρηθεί
Του Σπύρου Βλαχόπουλου
Στον δημόσιο διάλογο κυριαρχεί μια εσφαλμένη ανάγνωση του άρθρου 16 Συντάγματος: ότι στην Ελλάδα μπορούν να λειτουργούν μόνο «κρατικά» πανεπιστήμια. Ωστόσο, η άποψη αυτή δεν είναι ακριβής. Πρώτον, τα ελληνικά ΑΕΙ είναι εξ ορισμού «μη κρατικά», υπό την έννοια ότι δεν ανήκουν στο κράτος, απολαμβάνοντας πλήρη αυτοδιοίκηση και υπαγόμενα μόνο στην κρατική εποπτεία. Η κυριότερη εξουσία του κράτους επί των ΑΕΙ έγκειται στην ψήφιση νόμου που καθορίζει το πλαίσιο λειτουργίας τους. Δεύτερον, το Σύνταγμα επιτρέπει την ίδρυση και λειτουργία πανεπιστημίων με πρωτοβουλία και ευθύνη «μη ιδιωτών» (π.χ. ΟΤΑ, Εκκλησία, δικηγορικοί και ιατρικοί σύλλογοι). Τρίτον, οι ιδιώτες μπορούν να διαθέσουν κεφάλαια για την ίδρυση ΑΕΙ, δεν μπορούν όμως
να τα λειτουργούν και να τα διοικούν, ούτε βεβαίως να ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα μέσω αυτών.
Εφόσον τηρηθούν οι ανωτέρω συνταγματικές προδιαγραφές και γίνει σεβαστή η βούληση του συντακτικού νομοθέτη για μη λειτουργία πανεπιστημίων κερδοσκοπικού χαρακτήρα, δεν υφίσταται κώλυμα και για την εγκατάσταση αλλοδαπών ΑΕΙ και στην Ελλάδα. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε μάλιστα να αποτελέσει ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Ελλάδας. Η εγκατάσταση αλλοδαπών πανεπιστημίων θα μπορούσε να καταστήσει την Ελλάδα κέντρο παιδείας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Το καλό ελληνικό πανεπιστήμιο δεν έχει τίποτα να φοβηθεί.
Υπάρχει όμως μια θεμελιώδης προϋπόθεση που θα πρέπει να τηρηθεί σε κάθε περίπτωση:
Το ρυθμιστικό πλαίσιο που ισχύει για τα ελληνικά πανεπιστήμια θα πρέπει να ισχύσει και για όσα αλλοδαπά ΑΕΙ τυχόν εγκατασταθούν στη χώρα μας.
Αυστηρές διαδικασίες επιλογής του διδακτικού προσωπικού, κρατική εποπτεία για τήρηση της νομιμότητας και διασφάλιση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης αποτελούν conditio sine qua non για οποιαδήποτε εξέλιξη προς την κατεύθυνση αυτή.
* Ο κ. Σπύρος Βλαχόπουλος είναι καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ.
Καλοδεχούμενες εξαγγελίες, θα κριθούν στην πράξη
Του Γιώργου Δελλή
Η παιδεία είναι, πρωτίστως, ένα «δημόσιο» αγαθό, εγγυημένο από την πολιτεία. Τα οφέλη του καταλήγουν στην κοινωνία, περισσότερο και από τους επιμέρους αποδέκτες του προϊόντος.
Αντίστοιχα, τα πανεπιστήμια, ο ανώτατος θεσμός του διδακτικού λειτουργήματος, δεν αποτελούν μόνο υποδομές και προγράμματα σπουδών. Συνιστούν ανοικτές πύλες συνάντησης ελεύθερων ανθρώπων, οι οποίοι ανταλλάσσουν με ποιοτικό τρόπο ιδέες και γνώσεις.
Το «δημόσιο», ωστόσο, δεν ταυτίζεται με το «κρατικό», παρά το γράμμα του άρθρου 16 του Συντάγματος, διατυπωμένου με τα νομικά υλικά και τη λογική του 1975. Εάν η εγγύηση και η εποπτεία του κράτους είναι προφανώς απαραίτητες, δεν ισχύει το ίδιο για την ιδιοκτησία των ιδρυμάτων.
Ο πυρήνας και ο διαχρονικός σκοπός της συνταγματικής διάταξης συνίσταται στην προστασία του ανοιχτού, του ποιοτικού, του μη κερδοσκοπικού και του –με την αληθή έννοια του όρου– «δημόσιου» χαρακτήρα της ανώτατης παιδείας. Αυτή είναι η σύγχρονη ανάγνωση ενός κειμένου που επιβάλλεται να καθίσταται αενάως επίκαιρο για να μένει ζωντανό.
Οι χθεσινές πρωθυπουργικές εξαγγελίες τάραξαν ευχάριστα τα νερά, αν και θα πρέπει να περιμένουμε τη συνολική πρόταση. Αποκαλύπτουν μεταρρυθμιστικό θάρρος, πόσο μάλλον όταν η συνέχεια του εγχειρήματος ανατίθεται στον ικανότερο υπουργό της προηγούμενης περιόδου.
Εξάλλου, ο τρόπος εισδοχής αλλοδαπών ιδρυμάτων στην εθνική πανεπιστημιακή επικράτεια είναι κάτι περισσότερο από συνταγματική σπαζοκεφαλιά.
Θα κριθεί στην πρακτική του εφαρμογή. Κατά πόσον, δηλαδή, θα παραμερίσει την υφιστάμενη παραπαιδεία των ιδιωτικών κολεγίων, προσελκύοντας τον αφρό της ακαδημαϊκής αριστείας. Εκείνης με την οποία, όσοι περήφανα ανήκουμε (και θα εξακολουθούμε να ανήκουμε) στα ελληνικά ΑΕΙ, συγκρινόμαστε και συναγωνιζόμαστε. Για να γινόμαστε καλύτεροι.
* Ο κ. Γιώργος Δελλής είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών.