Φωτογραφίες: Φωτεινή Ζαγλάρα
Ακούστε το άρθρο
Τι σημαίνει η αύξηση του αριθμού των επισκέψεων σε ιατρεία πλαστικών χειρουργών; Μια νέα, πιο χειραφετημενη γενιά ή μηπως η κοινωνια έχει βρει και πάλι τον τρόπο να στραφεί ενάντια στις γυναίκες;
Για τις ανάγκες αυτού του ρεπορτάζ, τον Μάιο του 2023, κάλεσα στο γραφείο μιας γνωστής πλαστικού χειρουργού. Στη γραμματεία με ενημέρωσαν ότι το επόμενο διαθέσιμο ραντεβού για ασθενή είναι τον Σεπτέμβριο – πέντε μήνες μετά. Η Ελλάδα φαίνεται ότι ακολουθεί την παγκόσμια τάση: σύμφωνα με paper της Αμερικανικής Εταιρείας Πλαστικών Χειρουργών, η ζήτηση για αισθητικές παρεμβάσεις αυξήθηκε μετά την πανδημία και την καραντίνα και δεν έχει πέσει έκτοτε: το 30% των επαγγελματιών που συμμετείχαν στη μεγάλη έρευνα παρατήρησαν ότι είχαν τη διπλάσια, ή και περισσότερη, πελατεία, οι πιο πολλοί στη δημογραφική ομάδα ηλικίας 30-45. Οι μιλένιαλ, σχολιάζει ο Μπομ Μπαζού, αντιπρόεδρος της εταιρείας, είναι ενημερωμένοι και ξέρουν τι θέλουν. «Μοιράζονται τις εμπειρίες τους με άλλους ανθρώπους μέσω πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης και έτσι αυτές οι διαδικασίες δεν είναι πλέον ταμπού, είναι προσιτές, μπορείς να ταυτιστείς μαζί τους». Η πλαστικός χειρουργός Βίλλυ Ροδοπούλου επιβεβαιώνει ότι το φαινόμενο, και στη χώρα μας, δεν είναι πρόσκαιρο. Σύμφωνα με την ίδια, η αυξητική τάση εκδηλώνεται εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία: «Το έχουμε διαπιστώσει και όλοι όσοι σχετιζόμαστε με τον χώρο στην Ελλάδα», μας διαβεβαιώνει.
ΕΝΝΕΑ ΓΥΝΑΙΚΕΣ, ΕΝΑΣ ΑΝΔΡΑΣ
Η παραπάνω έρευνα δεν αναφέρεται στο φύλο των ασθενών, όμως το είδος των επεμβάσεων είναι δηλωτικό: οι πέντε πιο διαδεδομένες επεμβατικές θεραπείες είναι η λιποαναρρόφηση, το λίφτινγκ προσώπου, η αυξητική στήθους, η κοιλιοπλαστική και η ανόρθωση στήθους. Αν γράψει κανείς στο Google «κοιλιοπλαστική, πριν και μετά», από τα δέκα αποτελέσματα που θα εμφανιστούν πρώτα, το ένα θα δείχνει την κοιλιά ενός άνδρα και τα εννέα την κοιλιά μιας γυναίκας. Αυτό δεν ξαφνιάζει κανέναν: η πίεση στις γυναίκες να ανταποκριθούν σε αυτά που η εκάστοτε κοινωνία στην οποία ζουν θεωρεί χαρακτηριστικά της «ιδεώδους» ομορφιάς είναι μια ιστορία αρχαία όσο και σύγχρονη.
Τα ιδανικά πρότυπα αλλάζουν κατά τόπους και κατά καιρούς, αλλά πάντοτε βάζουν στο μικροσκόπιο το γυναικείο σώμα, το χρώμα και την ποιότητα του δέρματος, το ύψος, τα μαλλιά, τα δόντια και φυσικά το βάρος. Για πολύ πολύ καιρό όλα έμοιαζαν να συνοψίζονται στην ατάκα που θα έλεγε στην έφηβη Μπλερ Γουόλντορφ η μητέρα της, με ένα μείγμα μητρικού νοιαξίματος και τοξικής ενέργειας, στο πρώτο επεισόδιο της υπερ-επιτυχημένης σειράς Gossip Girl (με μέσο όρο θεατών 2,7 εκατ.): «Δεν θα είσαι ποτέ τόσο όμορφη, τόσο αδύνατη και τόσο ευτυχισμένη όσο είσαι αυτή τη στιγμή». Η ευτυχία, για μια μερίδα του πληθυσμού, ταυτίζεται με δύο πράγματα: ένα αδύνατο κορμί και ένα νεανικό, εφηβικό πρόσωπο. Κάθε μέρα που περνά, κάθε γραμμάριο που έρχεται, προσθέτει δυστυχία και πόνο.
Τα τελευταία χρόνια στον δυτικό κόσμο, κοντά σε άλλες διεκδικήσεις, οι γυναίκες έχουν εν μέρει υψώσει ένα τείχος και η βιομηχανία έχει κάπως ακολουθήσει: Αγάπησε το σώμα σου, μας λέει πια η σύγχρονη διαφήμιση. Αγκάλιασε τις ατέλειές σου. Λάτρεψε τις πανάδες σου. Αποδέξου τα ψωμάκια σου. Και όμως, στην εποχή που τα μηνύματα αυτο-αγάπης και αυτο-αποδοχής ξεπηδούν από παντού, ταυτόχρονα ο αριθμός των γυναικών που επιλέγουν να διορθώσουν, συχνά χειρουργικά, τις ατέλειες που κατά τα άλλα καλούνται να αγαπήσουν, αυξάνεται θεαματικά.
Τι έχουμε εδώ λοιπόν; Απελευθερωμένα κορίτσια που δεν ντρέπονται να αναζητήσουν το καλύτερο γέμισμα για τα ζυγωματικά τους, το οποίο θα τις βοηθήσει να αγαπήσουν τον εαυτό τους ακόμη περισσότερο και να το βροντοφωνάξουν στον ψηφιακό κόσμο; Ή στρατιές γυναικών που υποκύπτουν στην αιώνια κοινωνική καταπίεση;
ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ
Η απάντηση ίσως βρίσκεται στο μέτρο: «Οι γυναίκες που έχουν μια ευαισθησία ή είναι φεμινίστριες και θέλουν να αντισταθούν στα στερεότυπα της εξωτερικής εμφάνισης, γιατί ξέρουν ότι ενσωματώνουν μια σχέση εξουσίας, την ηγεμονία του ενός φύλου πάνω στο άλλο, έχουν προχωρήσει σε μια πολιτική, επιστημονική και διανοητική συνειδητοποίηση», λέει η Μαρία Στρατηγάκη, διευθύντρια του μεταπτυχιακού προγράμματος «Φύλο, κοινωνία, πολιτική» στο Πάντειο και του μεταπτυχιακού προγράμματος Σπουδών Φύλου στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. «Όμως είναι πολύ πιο πολύπλοκο το σύστημα το οποίο καθορίζει τι θα κάνουμε και τελικά συχνά τα ίδια άτομα βάφουν τα μαλλιά τους ή κάνουν μπότοξ και δεν υπάρχει απαραίτητα αντίφαση σε αυτό. Ως άνθρωποι, και οι γυναίκες και οι άνδρες είμαστε μεγαλωμένοι σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, δεν μπορούμε να αρνηθούμε την ένταξη σε αυτήν, αποτινάσσοντας κάθε στερεότυπο. Αν το κάνεις αυτό, μένεις εκτός κοινωνίας. Υπάρχει και μια προσωπική στάση στο πώς θέλουμε να είμαστε και πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, και ο καθένας βάζει τα δικά του όρια. Η ψυχολογία μας έχει κάποιες αυτονομίες σε σχέση με τη θεωρητική μας προσέγγιση».
Μένοντας στον τομέα της ψυχολογίας, απευθύνουμε το ερώτημα στη Φένια Μάρκου, ψυχολόγο, συνιδρύτρια του Κέντρου Ψυχικής Υγείας και Προσωπικής Ανάπτυξης, η οποία κάνει λόγο για ένα «κοινωνικό κατασκεύασμα», που όμως, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά έως και σωτήρια. «Υπάρχουν άνθρωποι των οποίων τα χαρακτηριστικά αλλοιώνονται εξαιτίας κάποιας ασθένειας, οδηγώντας τους στο να χάσουν ένα κομμάτι του εαυτού τους, μια διαδικασία που εμπεριέχει πένθος. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι επεμβάσεις αποκαθιστούν την ίδια τους την ύπαρξη όπως την ήξεραν». Η ίδια, ωστόσο, δεν βλέπει κάτι δραματικό και στις περιπτώσεις ασθενών που είναι απόλυτα υγιείς και θέλουν να παρέμβουν στο πρόσωπο ή στο σώμα τους για αισθητικούς λόγους, «χωρίς αυτό να επιδρά στην αίσθηση της ταυτότητάς τους».
«Θεωρώ δεδομένο ότι μια γυναίκα δεν πρέπει να ακολουθεί στερεότυπα με τυφλό τρόπο», σημειώνει η δρ Εμμανουέλα Μαγριπλή, επίκουρη καθηγήτρια Διατροφικής Επιδημιολογίας. «Το πρώτο πράγμα που συζητάω με τους ανθρώπους που ζητούν τη βοήθειά μου στο να βελτιώσουν την εικόνα τους είναι για ποιον λόγο το έχουν αποφασίσει. Όταν δεν υπάρχει ζήτημα υγείας, φυσικά, αυτή η προσπάθεια είναι καλό να προκύπτει από μας, να γίνεται για να νιώσουμε εμείς καλύτερα. Δυστυχώς, έρχονται στο ιατρείο μου πολλές νέες γυναίκες που, ενώ δεν έχουν πρόβλημα βάρους, θεωρούν ότι με το να είναι πιο αδύνατες θα είναι πιο αποδεκτές και πιο όμορφες, όταν αυτό δεν ισχύει», παρατηρεί. «Η άποψή μου είναι πως δεν χρειάζεται να φτάσουμε όλοι σε κάποιο στερεοτυπικό βάρος – εξάλλου αυτό δεν υπάρχει. Υπάρχει ένα εύρος υγιεινού βάρους. Ο κάθε άνθρωπος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και αυτό πρέπει να είναι απολύτως σεβαστό».
Αντίστοιχα, η κ. Ροδοπούλου σημειώνει πως «η ανάγκη του ανθρώπου να νιώσει καλύτερα βλέποντας μια εικόνα που τον ικανοποιεί στον καθρέφτη είναι έμφυτη, ενώ είναι γνωστό και καταγεγραμμένο ότι το μπότοξ έχει αντικαταθλιπτική δράση, όχι λόγω ουσίας, αλλά λόγω αποτελέσματος». Η ίδια, γνωστή στον κλάδο για την ολιστική της προσέγγιση, δίνει έμφαση και στα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν όσοι θέλουν να έχουν μια καλή εμφάνιση, στην καθημερινή τους ρουτίνα, αλλά και στις θεραπείες που μπορούν να κάνουν πριν φτάσουν στη λύση του νυστεριού, για να έχουν ένα υγιές δέρμα και όχι απλώς ένα δέρμα που δείχνει νεανικό. Την αύξηση στη διάθεση να επέμβουν στην εξωτερική εμφάνιση μετά την καραντίνα την αποδίδει, μεταξύ άλλων, στο ότι οι άνθρωποι πέρασαν άπειρες ώρες μπροστά στην κάμερα του υπολογιστή και του κινητού, για να επικοινωνήσουν και να δουλέψουν. «Είχαμε συνεχώς την εικόνα μας μπροστά μας και πολύ χρόνο για να παρατηρήσουμε αυτά που δεν μας άρεσαν», σχολιάζει. Επίσης, η ψυχολογία ήταν καταρρακωμένη στη διάρκεια της πανδημίας, οπότε οι άνθρωποι αναζήτησαν τη βελτίωση της ψυχολογίας τους μέσω της βελτίωσης της εικόνας τους. «Όταν βλέπεις τον εαυτό σου “βελτιωμένο”, αυτό σου δίνει συχνά την αίσθηση ότι είσαι πιο υγιής, έστω κι αν αυτό με έναν τρόπο είναι σε κάποιον βαθμό πλασματικό».
ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΦΙΛΤΡΟ
Καθώς η επαφή μας με την ψηφιακή μας εκδοχή αυξήθηκε, αυξήθηκε παράλληλα και η δυνατότητα που μας δίνεται να βλέπουμε τον εαυτό μας κατ’ εξακολούθηση όχι όπως είναι, αλλά όπως θα μπορούσε να είναι. Εκατοντάδες φίλτρα στο TikTok, στο Instagram και στο Snapchat, με τίτλους όπως «baby face», «perfect eyes», «beauty mask», έχουν δημιουργήσει μια νέα πηγή ανασφάλειας: μια γενιά ανθρώπων που δεν συγκρίνονται, πλέον, με τα αψεγάδιαστα μοντέλα στις σελίδες ενός περιοδικού, αλλά με μια άλλη εκδοχή του ίδιου τους του εαυτού. Το φαινόμενο έχει ονομαστεί «Snapchat Dysmorphia» και στην ακραία του έκφραση οδηγεί νεαρά άτομα με το κινητό στο χέρι να ζητούν από έναν ειδικό αυτό που βλέπουν στη φωτογραφία. Μόνο που αυτό που βλέπουν δεν είναι η αλήθεια.
Η κ. Ροδοπούλου σημειώνει πως, «ειδικά με τον βομβαρδισμό που κυριαρχεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι αναπόφευκτο το να επηρεαζόμαστε». Επισημαίνει, ωστόσο, το ζήτημα των νεαρών αγοριών και κοριτσιών, που συχνά ακόμη δεν έχουν δημιουργήσει τη δική τους, αυτόνομη κρίση σε μια ηλικία που η ανασφάλεια είναι αυξημένη. Από την εμπειρία της, νεαρές γυναίκες επηρεάζονται έντονα από τα πρότυπα που βλέπουν στα ψηφιακά μέσα και στα οποία συχνά εντοπίζονται και τα άκρα.
«Είναι ανησυχητικό», συμπληρώνει η κ. Μάρκου. «Παρατηρούμε άτομα στα οποία δεν έχει ολοκληρωθεί η σωματική ανάπτυξη να “πειράζουν” τα χαρακτηριστικά τους, επειδή έχουν τόσο πολύ συνηθίσει να βλέπουν τον εαυτό τους μέσω των φίλτρων στο Instagram, που δεν μπορούν να αποδεχτούν αργότερα την εικόνα τους χωρίς φίλτρο. Αρχίζουμε να βλέπουμε ακόμα και περιπτώσεις διαταραχής σωματικής δυσμορφίας, άτομα που δεν μπορούν να αντικρίσουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη και συνεχώς παρατηρούν ελαττώματα αδιόρατα από τους άλλους, που κάνουν το άτομο να δυσφορεί και να δυσλειτουργεί στην καθημερινότητά του. Αυτές οι περιπτώσεις από πίσω κρύβουν άλλα ζητήματα, όπως έντονη ανησυχία και κατάθλιψη, τα οποία μπορούν να οδηγήσουν σε αλλεπάλληλες επεμβάσεις, ένα είδος εθισμού. Όταν τα αποτελέσματα κάποιες φορές δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες τους, ενισχύονται το άγχος και η θλίψη».
Όταν η ομορφιά γίνεται εθισμός
Για να αντιμετωπιστούν τα παραπάνω φαινόμενα, η κ. Μάρκου υποστηρίζει ότι θα ήταν χρήσιμη μια κλινική αξιολόγηση των ανθρώπων που αναζητούν δραστικές παρεμβάσεις, ώστε τα άτομα που αντιμετωπίζουν κάποιο σοβαρό ζήτημα να μπορέσουν πιθανώς να επωφεληθούν από μια διαφορετική παρέμβαση. «Στο τέλος της ημέρας», λέει, «έχουμε ευθύνη απέναντι στους ασθενείς μας». «Παίζει ρόλο το ποιος θα διαχειριστεί τον εκάστοτε ασθενή. Είναι σημαντικό τους ανθρώπους που έρχονται σε εμάς να τους αντιμετωπίζουμε ως ασθενείς, όχι ως πελάτες. Υπάρχει η γραμμή που πρέπει να τραβάμε. Στην περίπτωσή μου είναι η γραμμή της επιστημονικής και της αισθητικής μου κρίσης. Υπάρχουν μετρήσεις, υπάρχουν κριτήρια συμμετρίας», λέει η κ. Ροδοπούλου, αναφέροντας ότι συχνά φτάνουν στο ιατρείο της περιπτώσεις γυναικών που της ζητούν να διορθώσει παρεμβάσεις που έχουν τελικά παραμορφώσει το πρόσωπό τους. «Ο ίδιος ο άνθρωπος μπορεί να μην καταλαβαίνει ότι έχει περάσει το όριο και το περιβάλλον του μπορεί να μη θέλει να τον δυσαρεστήσει. Ένας έμπειρος γιατρός, όμως, μπορεί εύκολα να καταλάβει ότι ο ασθενής έχει εθιστεί από το αποτέλεσμα που βλέπει και από τον ρυθμό με τον οποίο ο ασθενής ζητά θεραπείες. Είναι χρέος του να προστατεύσει αυτό το άτομο».