Η συνομιλία με τον Λευτέρη Τσουκαλά είναι μια ιδιαίτερη εμπειρία. Ο διακεκριμένος καθηγητής Πυρηνικής Μηχανικής στο Πανεπιστήμιο Purdue των ΗΠΑ θεωρείται από τους κορυφαίους διεθνώς στον τομέα του, εταίρος του American Nuclear Society και τιμηθείς με το βραβείο Humboldt, τη σημαντικότερη επιστημονική διάκριση που απονέμει η Γερμανία. Λίγοι μπορούν να ανταγωνιστούν τις γνώσεις του για την πυρηνική ενέργεια. Oι γνώσεις αυτές, ωστόσο, συνοδεύονται με μια σχεδόν θρησκευτική πίστη στις αρετές της τεχνολογίας, που τον οδηγεί να χαρακτηρίζει «μύθους» και «προπαγάνδα» τα περί των κινδύνων που εγκυμονεί, αλλά και να χαρακτηρίζει το Τσερνόμπιλ μια απλή «τοπική καταστροφή» χωρίς ευρύτερες συνέπειες.
O κ. Τσουκαλάς είναι ιδρυτικό μέλος του Παγκόσμιου Φόρουμ της NEA (Nuclear Energy Agency), σε συνάντηση της οποίας συμμετείχε πριν μιλήσουμε. «Ο πρώτος στόχος του φόρουμ είναι η προετοιμασία του εργατικού δυναμικού –των επιστημόνων, των ερευνητών– που χρειάζεται για να λειτουργήσουν πυρηνικοί σταθμοί ανά τον κόσμο», εξηγεί στην «Κ». «Ο δεύτερος στόχος αφορά την πυρηνική εφοδιαστική αλυσίδα – τα όργανα, τους αντιδραστήρες, το καύσιμο κ.λπ.».
Ο καθηγητής του Purdue, με καταγωγή από τη Γαστούνη Ηλείας, θεωρεί ότι «βρισκόμαστε στη διαδικασία της επόμενης ιστορικής ενεργειακής μετάβασης, από τους υδρογονάνθρακες στην πυρηνική ενέργεια, τόσο εξαιτίας της αλλαγής του κλίματος όσο και γιατί θα χρειαστούμε τα ορυκτά καύσιμα για όλες τις άλλες χρήσεις και τα προϊόντα για τα οποία είναι απαραίτητα». Οπως εξηγεί, «είναι ασυζητητί ανέφικτος ο στόχος των μηδενικών καθαρών εκπομπών το 2050» χωρίς ευρεία χρήση της πυρηνικής ενέργειας.
Παραδέχεται ότι «χρειαζόμαστε όλες τις μορφές ενέργειας», αλλά χαρακτηρίζει ανανεώσιμες πηγές, όπως την αιολική και την ηλιακή ενέργεια, «διακοσμητικές». Προσθέτει μάλιστα ότι εξαιτίας της ανάγκης να διακόπτεται συχνά η παροχή τους (όταν δεν φυσάει ή δεν έχει ήλιο), επιβαρύνουν το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας. Προκαλούν, όπως λέει, «πρόωρη γήρανση» στο δίκτυο και «μπορούν να δράσουν ως επιταχυντές της κατάρρευσής του. Λειτουργούν λίγο σαν αναβολικά. Αρα είναι αναγκαίο να τρέχει ένα παράλληλο σύστημα, που παρέχει ηλεκτρική ενέργεια αδιαλείπτως».
Σχετικά με το ενδεχόμενο με την εξέλιξη της τεχνολογίας να μπορεί να αποθηκεύεται η ενέργεια που παράγεται από τις ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά και να είναι διαθέσιμη ανά πάσα στιγμή, δηλώνει απαισιόδοξος. Επιπλέον, όπως σημειώνει, αν γίνει αυτό σε μεγάλη κλίμακα, η Ευρώπη θα ανταλλάξει την εξάρτηση από το ρωσικό αέριο με την εξάρτηση από κινεζικές μπαταρίες δικτύου.
Ο ίδιος είναι ιδιαίτερα επικριτικός για τον ρόλο της Γερμανίας στα σημερινά ενεργειακά αδιέξοδα της Ευρώπης. «Φρόντισε η κ. Μέρκελ να στραφούν οι Ευρωπαίοι στις ανεμογεννήτριες, επιλογή που κατέστησε αναγκαίο το ρωσικό αέριο. Εν τω μεταξύ αποφάσισε το κλείσιμο των πυρηνικών εργοστασίων της Γερμανίας, που λειτουργούσαν πολύ καλά, και σήμερα καίει περισσότερο λιγνίτη σε σχέση με πριν από 10 χρόνια».
Αν γίνει ευρεία στροφή στην πυρηνική ενέργεια, αντιστοίχως, δεν θα αυξηθεί η εξάρτηση από τις χώρες όπου εξορύσσεται το ουράνιο – ζήτημα που αναδείχθηκε με το πρόσφατο πραξικόπημα στο Νίγηρα. (Στην Ευρώπη μόνο η Φινλανδία κάνει εξορύξεις ουρανίου.)
«Το κόστος του καυσίμου στην ηλεκτροπαραγωγή από πυρηνική ενέργεια είναι πολύ χαμηλό, σχεδόν αμελητέο – κάτω από 5% του συνολικού κόστους», εξηγεί. «Στην ηλεκτροπαραγωγή από αέριο ή από λιγνίτη κυμαίνεται μεταξύ 30%-50%. Ο λόγος είναι ότι το πυρηνικό καύσιμο έχει τεράστιο πλεονέκτημα στην απόδοση ενέργειας. Ενα κιλό ουρανίου-235 παράγει 200 εκατομμύρια φορές περισσότερη ενέργεια από ένα κιλό λιγνίτη, πετρελαίου ή φυσικού αερίου».
Ο πολλαπλασιαστής της πυρηνικής τεχνολογίας στην οικονομία είναι τεράστιος, 35 φορές μεγαλύτερος από τον τουρισμό.
O αντιδραστήρας
Εν τω μεταξύ η χώρα μας, στην καλύτερη περίπτωση επιφυλακτική εδώ και δεκαετίες απέναντι στην πυρηνική τεχνολογία, έκανε πρόσφατα ένα αποφασιστικό βήμα για να κλείσει αυτό το κεφάλαιο. Τον περασμένο Μάιο, έπειτα από πολυετείς διεργασίες, ο «Δημόκριτος» έστειλε αεροπορικώς στον Καναδά τα τελευταία «φρέσκα» (μη ακτινοβολημένα) πυρηνικά καύσιμα που διέθετε. Με τη μεταφορά των 13 αυτών στοιχείων ουρανίου-235, αμερικανικής προέλευσης, στο Πανεπιστήμιο McMaster του Καναδά, έπεσαν οι τίτλοι τέλους για τον πυρηνικό αντιδραστήρα του «Δημόκριτου», που εγκαινιάστηκε το 1961, αλλά η λειτουργία του είχε ανασταλεί από το 2004. Ο καθηγητής του Purdue διαφωνεί έντονα με την απόφαση αυτή, λέγοντας ότι «δεν υπήρχε κανένας λόγος να διώξουν το φρέσκο καύσιμο», χαρακτηρίζοντας την παύση λειτουργίας του αντιδραστήρα «καταστροφική» για το εθνικό συμφέρον.
«Ο υπόλοιπος κόσμος προχωράει και το ίδιο θα πρέπει να κάνουμε κι εμείς», συνεχίζει. «Η Ελλάδα του 1950, ρημαγμένη από την Κατοχή και τον Εμφύλιο, προσπάθησε και κατάφερε να μπει στην ατομική εποχή. Σήμερα παράγει σχεδόν το 50% της ηλεκτρικής της ενέργειας από φυσικό αέριο, που είναι ακριβό, ρυπογόνο και εισαγόμενο. Και οι μόνοι Ελληνες που γνωρίζουν κάτι από πυρηνική τεχνολογία βρίσκονται στο εξωτερικό».
Σε μια χώρα σεισμογενή, που αδυνατεί να συνεννοηθεί για τη διαχείριση συμβατικών απορριμμάτων, η γύμνια των υποδομών της οποίας αποκαλύπτεται επί τακτικής βάσης με κάθε έντονο φυσικό φαινόμενο και με τρομερά ρυθμιστικά κενά, είναι ενδεδειγμένη η ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας;
«Είναι εύλογο το ερώτημά σας. Εχω ζήσει όμως σε χώρες της Ασίας, όπως η Νότια Κορέα, που το 1960 ήταν φτωχότερη από την Γκάνα. Υιοθέτησε όμως τη στρατηγική της ανάπτυξης της πυρηνικής βιομηχανίας και είναι σήμερα μία από τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, με ΑΕΠ 1 τρισ. δολ.».
«Η Ελλάδα πρέπει να συμμετάσχει στη νέα ατομική επανάσταση, όχι μόνο ως καταναλώτρια, αλλά να μάθει και να παράγει τους νέους αντιδραστήρες», προσθέτει, αναφέροντας ότι οι Κορεάτες κατασκεύασαν τους δικούς τους αντιδραστήρες στα ναυπηγεία τους. «Εχουμε κι εμείς ναυπηγεία – και έχουμε και την απέραντη στρατηγική εύνοια της Αμερικής. Στη νέα πυρηνική εποχή αρχίζουμε όλοι από το μηδέν και η Ελλάδα μπορεί να πετύχει σπουδαία πράγματα».
Πώς θα ήταν λοιπόν η Ελλάδα σε 20 χρόνια εάν εφάρμοζε επιτυχώς ένα τέτοιο σχέδιο; «Πρέπει να φτιάξουμε μια νέα ενεργειακή βιομηχανία, που να παράγει τρεις φορές περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια στο 1/3 του κόστους, που να παρέχει ενεργειακή αλλά και τεχνολογική ασφάλεια και που να είναι ανθεκτική στην κλιματική κρίση και σε άλλες πιέσεις. Ο πολλαπλασιαστής της πυρηνικής τεχνολογίας στην οικονομία είναι τεράστιος, 35 φορές μεγαλύτερος από τον τουρισμό. Με σχετικά μικρές αλλά στρατηγικά κατευθυνόμενες επενδύσεις, μπορούμε να γίνουμε μία από τις χώρες που παράγουν αυτή τη νέα τεχνολογία – τα καλώδια, το λογισμικό, τα μέταλλα, τις συγκολλήσεις πυρηνικής βαθμίδας κ.ά.». Ειδικά οι νέου τύπου μικροί αρθρωτοί αντιδραστήρες (small modular reactors), εξηγεί, «είναι πιο εύκολο να εγκατασταθούν και, όντας ψηφιακοί, παρέχουν αυξημένη ευελιξία διαχείρισης και στην ασφάλεια».
Στην Ανατολική Θράκη
Στα μέσα Σεπτεμβρίου η τουρκική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι βρίσκεται κοντά σε συμφωνία με κινεζική εταιρεία για την κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου στην Ανατολική Θράκη. Αν προχωρήσει, θα είναι ο τρίτος πυρηνικός σταθμός της γείτονος (ο πρώτος, στο Ακούγιου, είναι ήδη υπό κατασκευή· ο δεύτερος, στη Σινώπη, βρίσκεται στο στάδιο του σχεδιασμού). «Η Τουρκία, με τους τέσσερις αντιδραστήρες του Ακούγιου, θα παράγει όση ενέργεια καταναλώνει σήμερα η Ελλάδα. Στο Σότσι, ακούγεται ότι ο Ερντογάν και ο Πούτιν συμφώνησαν για δεύτερο πυρηνικό σταθμό στη Σινώπη, πέραν αυτού που ήδη σχεδιάζεται. Σε κάθε περίπτωση, το να έχουμε γνώση και υποδομές είναι συντελεστής ισχύος», καταλήγει. «Πρέπει να έχουμε κόσμο που καταλαβαίνει τις εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα. Το αντίστοιχο του “Δημόκριτου” κέντρο στην Τουρκία έχει 2.000 πυρηνικούς μηχανικούς. Εγώ έχω δύο Τούρκους φοιτητές εδώ στο Purdue, που έχουν έρθει με υποτροφία του τουρκικού κράτους».