Ενα πολύ σημαντικό βήμα για την ένταξη της ελληνικής ερευνητικής κοινότητας στον πολλά υποσχόμενο ευρωπαϊκό χώρο της δομικής βιολογίας πραγματοποιεί το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, με τη δημιουργία Εθνικής Υποδομής Δομικής Βιολογίας και μια επένδυση 11 εκατ. ευρώ. Πρόκειται για μία κίνηση που όχι μόνο θα δώσει μεγάλη ώθηση στη βασική έρευνα, αλλά θα συμβάλει στη δημιουργία νέων φαρμάκων για τη στοχευμένη καταπολέμηση σοβαρών ασθενειών όπως ο καρκίνος ή το Αλτσχάιμερ, καθώς και στην πρόληψη σοβαρών επιπτώσεων που μπορεί να έχει στον ανθρώπινο οργανισμό η έκθεση σε επικίνδυνες χημικές ουσίες.
«Η δομική βιολογία είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα επιστήμη που προσπαθεί να ανακαλύψει τις δομές των βιολογικών μορίων, των πρωτεϊνών των ενζύμων. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό γιατί με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να αναπτύξουμε νέα φάρμακα. Αυτή την ανάγκη την διαπιστώσαμε πολύ έντονα, πρόσφατα στην περίοδο της πανδημίας. Για να πούμε ένα απλό παράδειγμα, η γνώση της ακίδας που έχει ο κορωνοϊός συνέβαλε στη δημιουργία των εμβολίων. Δεν πρόκειται μόνο για το σχήμα των μακρομορίων αλλά και για τη σύστασή τους», εξηγεί στην «Κ» ο διευθυντής και πρόεδρος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Δημοσθένης Σαρηγιάννης. «Ο σχεδιασμός νέων φαρμάκων επιτυγχάνεται με πολύ μεγάλη ακρίβεια με τη χρήση δεδομένων δομικής βιολογίας», συμπληρώνει.
Η έρευνα πάνω στη δομική βιολογία αναπτύσσεται δυναμικά τα τελευταία χρόνια. «Υπάρχει μεγάλη εξέλιξη στον τομέα. Πρόκειται για νέες προσεγγίσεις, που βραβεύτηκαν το 2017 με το Νομπέλ Χημείας. Αναπτύχθηκε η κρυογενική ηλεκτρονική μικροσκοπία, μια νέα τεχνική. Σήμερα υπάρχουν 208 τέτοια μικροσκόπια σε όλη την Ευρώπη, δεν υπάρχει όμως ούτε ένα στην Ελλάδα, ούτε στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Αποφασίσαμε να αποκτήσουμε τα πρώτα τέσσερα, διαφορετικής ευκρίνειας το καθένα και να διαμορφώσουμε μια “σουίτα” οργάνων, που βλέπουν σε διαφορετικά επίπεδα. Τα μικροσκόπια με τη μεγαλύτερη ανάλυση μπορούν να περιγράψουν ακόμη και ενδημικές δράσεις, δηλαδή πώς αντιδρούν αυτά τα μόρια μεταξύ τους σε τρισδιάστατο χώρο σε πραγματικό χρόνο. Για παράδειγμα, το Αλτσχάιμερ προκαλείται από εσφαλμένη αναδίπλωση των πρωτεϊνών. Είναι σημαντικό ο ερευνητής, όταν εξετάζει ένα δείγμα αίματος να το δει να συμβαίνει και να καταλάβει πώς γίνεται. Η όποια θεραπεία θα είναι πολύ πιο στοχευμένη. Πρόκειται για ένα “κλειδί” που ανοίγει πολλές πόρτες και μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στη διάγνωση και θεραπεία σοβαρών ασθενειών, όπως ο καρκίνος», εξηγεί ο διευθυντής του Ιδρύματος Ερευνών.
Απόκτηση μικροσκοπίων
Υπάρχει το επιστημονικό δυναμικό για να εργαστεί πάνω σε αυτές τις καινοτόμες προσεγγίσεις και τεχνολογίες; Στην Ελλάδα υπάρχουν εργαστήρια που ασχολούνται με τη δομική βιολογία. Αλλά για την άμεση επαφή με τις νέες τεχνολογίες έχει έρθει στη χώρα μας ερευνητική ομάδα από Ελληνες επιστήμονες που εργάζονται στο εξωτερικό, στο πλαίσιο της διαδικασίας Εδρες του Ευρωπαϊκού Χώρου Ερευνας (ERA Chairs). «Αρα διαθέτουμε ήδη μια ολόκληρη ομάδα, ενώ χρησιμοποιούμε μικροσκόπια από ευρωπαϊκές δομές για να συλλέξουμε δεδομένα. Η απόκτηση των δικών μας μικροσκοπίων αναμένεται εντός του 2024», σημειώνει ο κ. Σαρηγιάννης.
«Στόχος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών είναι η δημιουργία ενός Κέντρου Αριστείας Θεραγνωστικής (συνδυασμός Θεραπείας και Διάγνωσης) και βιοαισθητήρων, καθώς και της Εθνικής Ερευνητικής Υποδομής Δομικής Βιολογίας. Με τη δημιουργία της υποδομής αυτής επιδιώκουμε δύο στόχους. Πρώτον, να δημιουργήσουμε μια ανοικτή δομή προσβάσιμη σε όλους τους Ελληνες ερευνητές. Δεύτερον, να μπει η ελληνική ερευνητική κοινότητα στον αντίστοιχο ευρωπαϊκό χώρο. Από την 1η Ιουλίου φέτος η Ελλάδα έγινε μέλος της αντίστοιχης ευρωπαϊκής υποδομής, δηλαδή όλου του δικτύου εργαστηρίων που ασχολούνται με τη δομική βιολογία σε πολύ υψηλό επίπεδο σε ολόκληρη την Ευρώπη. Πρόκειται για μια επένδυση του ΕΙΕ για όλη τη χώρα», τονίζει ο διευθυντής του Ιδρύματος, που γίνεται κόμβος πρόσβασης για όλη την ελληνική κοινότητα.
Η χρηματοδότηση των 11 εκατομμυρίων προέρχεται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το Ταμείο Ανάκαμψης, ενώ σημαντικά ποσά θα δαπανήσει και το ΕΙΕ.
Η ερευνητική δραστηριότητα με χρήση των κρυοηλεκτρονικών μικροσκοπίων θα παραγάγει πάρα πολλά δεδομένα τα οποία μπορούν να τροφοδοτήσουν προγράμματα μηχανικής μάθησης για την προσέγγιση νέων θεραπειών. «Με τον τρόπο αυτό φιλοδοξούμε να υπάρχει επιτάχυνση στην ανάπτυξη των ιατρικών απαντήσεων. Είναι βασικό για εμάς να κινούμαστε γρήγορα και να δίνουμε απαντήσεις σε προβλήματα και ανάγκες της κοινωνίας, ειδικά εκεί που “πονάει” ή είναι ζήτημα ζωής. Τα ερευνητικά ιδρύματα, ακόμα κι αυτά που κάνουν κυρίως βασική έρευνα, πρέπει να είναι προσανατολισμένα στην κάλυψη κοινωνικών αναγκών», τονίζει ο κ. Σαρηγιάννης.