«Πότε αποφάσισα να φύγω; Το σκεφτόμουν, αλλά έκανα ένα βήμα μπρος και δύο πίσω. Μια μέρα αισθάνθηκα ότι πραγματικά μπορεί να με σκοτώσει. Πήρε ένα σκουπόξυλο, με έριξε στο πάτωμα και το έβαλε στον λαιμό μου να με πνίξει. Μου έκοψε εκείνη την ώρα και του είπα “συγγνώμη, έχεις δίκιο για τα πάντα” και κάπως ηρέμησε και άφησε το σκουπόξυλο», διηγείται η Ελλη Χ. (τα ακριβή στοιχεία βρίσκονται στη διάθεση της εφημερίδας, αλλά επιλέξαμε να μην τα δημοσιεύσουμε για λόγους ασφαλείας). Είκοσι πέντε χρόνια μετά, ακόμη όταν ακούει αυτοκίνητο να φρενάρει απότομα ή κάποιον να περπατάει πίσω της στον δρόμο, τρομάζει. Η χρονική απόσταση και όσα έχει καταφέρει, χτίζοντας μια επιχείρηση και μεγαλώνοντας τις δυο της κόρες, της δίνει τη δύναμη να διηγηθεί την κακοποίηση που υπέστη από τον πρώτο της σύζυγο και πατέρα των παιδιών της. Ξέρει πια πως δεν έφταιγε αυτή και θέλει να πει την ιστορία της. «Οχι γιατί είναι κάτι μοναδικό, αλλά γιατί ξέρω ότι πολλές γυναίκες υφίστανται κακοποίηση. Και αν μία έστω διαβάσει την ιστορία και πάρει κουράγιο και θάρρος, θα είμαι πολύ χαρούμενη. Πρέπει να μιλάμε, δεν υπάρχει άλλος τρόπος».
Τη ρωτάω, τι είναι αυτό που προκάλεσε την έκρηξη οργής με το σκουπόξυλο; Χαμογελάει. «Δεν θυμάμαι. Μπορούσε να είναι τα πάντα. Μια φορά με έδειρε γιατί είχα βάλει καθαριστικό στο μπάνιο και τον ενόχλησε η μυρωδιά. Μια άλλη γιατί τα μπιφτέκια δεν ήταν καλά». Σκέφτεται λίγο. «Θυμήθηκα», λέει ξαφνικά. «Ηταν αυτό με τα ηλεκτρονικά. Είχε πάθει εμμονή ότι τα κινητά προκαλούν καρκίνο στο κεφάλι. Είχα βάλει για ύπνο τα παιδιά και ξέχασα στο δωμάτιό τους το ηλεκτρονικό ρολόι που είχα. Το είδε και έγινε χαμός».
«Ε, συμβαίνουν αυτά»
Το επόμενο πρωί η Ελλη είπε ότι πάει στη δουλειά, αλλά κατέβηκε στο κέντρο και απευθύνθηκε σε ιατροδικαστή. «Είχα παντού μώλωπες και ήταν ευκαιρία να φτιαχτεί φάκελος, να έχω αποδείξεις. Με ρώτησε αν θέλω να κάνω μήνυση και απάντησα “όχι ακόμη”, δεν ήμουν ακόμη εντελώς έτοιμη». Σε μια προηγούμενη φορά που είχε πάει στην αστυνομία, ο αστυνομικός την είχε συμβουλεύσει να κάνει υπομονή. «Κάτσε, βρε παιδί μου, με τον άνδρα σου για μια κουβέντα παραπάνω θα διαλύσετε το σπίτι σας. Και του είπα, δεν είναι κουβέντα παραπάνω, είναι σφαλιάρα παραπάνω. Ε, εντάξει, συμβαίνουν αυτά, μου απάντησε».
Λίγους μήνες μετά το συμβάν με το σκουπόξυλο είναι αποφασισμένη να χωρίσει και η δικηγόρος που συμβουλεύτηκε την παρότρυνε να το ανακοινώσει στον σύζυγο «ήρεμα».
«Ακολούθησα τη συμβουλή της και του είπα “θέλω να χωρίσουμε, δεν περνάμε καλά και νομίζω ότι είναι καλύτερα”. Εμεινε ψυχρός, με ρώτησε “αυτή είναι η απόφασή σου” και απάντησα “ναι”. Σηκώθηκε και φαινόταν ήρεμος. Εκανα τον σταυρό μου και σκέφτηκα, βρε λες; Βάζω τα παιδιά για ύπνο και τον ακούω να κλείνει το σπίτι ερμητικά: κατεβάζει τα παντζούρια, κλειδώνει την πόρτα και βάζει το ραδιόφωνο στη διαπασών. Μου λέει, “από εδώ δεν φεύγεις ούτε εσύ ούτε τα παιδιά ζωντανοί. Μόνο σε κάσες”». Ευτυχώς είχε προλάβει να καλέσει το νούμερο της μητέρας της, που άκουσε τι συνέβαινε και κάλεσε την αστυνομία. Γλίτωσε με ένα σπασμένο χέρι.
«Μια φορά με έδειρε γιατί έβαλα καθαριστικό στο μπάνιο και τον ενόχλησε η μυρωδιά. Μια άλλη γιατί τα μπιφτέκια δεν ήταν καλά. Υποχωρούσα συνέχεια, φανταζόμουν ότι θα αλλάξει με τη δική μου καλή συμπεριφορά».
«Με προκαλείς»
Η σχέση της με τον Κ. κράτησε συνολικά δέκα χρόνια, τα πέντε από τα οποία πέρασε πάρα πολύ δύσκολα. Το ξύλο ήταν πάντα η κατάληξη των συζυγικών καβγάδων, ειδικά μετά το 2ο παιδί. Η δικαιολογία; «Μου έλεγε, με αναγκάζεις να σε χτυπάω, δεν καταλαβαίνεις τίποτα, δεν κάνεις αυτά που σου λέω και με προκαλείς».
Και εσύ τι σκεφτόσουν, αναρωτιέμαι.
«Την πρώτη φορά αισθάνθηκα έκπληξη. Από όταν γνωριστήκαμε υπήρχαν σημάδια, αλλά σκεφτόμουν, εντάξει, είναι οξύθυμος, είναι επιθετικός, αλλά όχι προς εμένα, εμένα με αγαπάει.
Μετά σκεφτόμουν ότι κάπου και εγώ έκανα λάθος και θα πρέπει να το διορθώσω. Κι έτσι έκανα πραγματικά πολλά λάθη. Υποχωρούσα συνέχεια, παραποιούσα καταστάσεις, έλεγα ψέματα σε όλους και στον εαυτό μου. Φανταζόμουν ότι σιγά σιγά θα αλλάξει με τη δική μου καλή συμπεριφορά. Σκεφτόμουν τα παιδιά πώς θα τα μεγαλώσω μόνη μου και ότι θα τον βλέπουν και θα είναι μόνα τους μαζί τους και μήπως πρέπει να αντέξω για τα παιδιά».
Οταν της ζήτησα να μου πει την ιστορία της, μου είπε ότι ήθελε να ρωτήσει πρώτα τις κόρες της γιατί η ιστορία αυτή τις αφορά. Ηρθε στο ραντεβού μας λάμποντας: «Είμαι πολύ περήφανη. Οι κόρες μου είπαν ναι. Καλά τις μεγάλωσα».
Δεν ξέρουν πού να απευθυνθούν
Οσον αφορά τη γυναικοκτονία στη Σαλαμίνα, η κ. Ζέφη Δημαδάμα, γενική γραμματέας Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μιλώντας στην «Κ» εκτιμά ότι θα μπορούσαν τα πράγματα να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά αν το θύμα είχε απευθυνθεί σε ένα από τα 44 συμβουλευτικά κέντρα κατά της βίας των γυναικών που λειτουργούν σε όλη τη χώρα. «Μάλιστα ένα υπάρχει στη Σαλαμίνα», τονίζει. «Σε αυτά υπάρχει εξειδικευμένο προσωπικό το οποίο μπορεί να εκτιμήσει τον κίνδυνο και ενδεχομένως να την είχαν παραπέμψει σε κάποιον ξενώνα φιλοξενίας», προσθέτει. Στα συμβουλευτικά κέντρα οι γυναίκες που είναι θύματα βίας μπορούν να βρουν ψυχολογική αλλά και νομική υποστήριξη έτσι ώστε να μπορέσουν να φύγουν μακριά από τον κακοποιητή τους με τον ασφαλέστερο τρόπο για τις ίδιες και τα παιδιά τους. Ακόμη σε αυτά προσφέρονται υπηρεσίες για την εξεύρεση εργασίας και την επιμόρφωση εφόσον χρειαστεί.
Η γενική γραμματέας επισημαίνει ότι σε όλη την Ελλάδα λειτουργούν επίσης 20 ξενώνες φιλοξενίας γυναικών και των παιδιών τους σε μέρη τα οποία δεν είναι ανακοινώσιμα για λόγους ασφαλείας.
Σήμερα σε αυτούς τους ξενώνες φιλοξενούνται 513 άτομα –256 γυναίκες και 257 παιδιά– και η πληρότητά τους βρίσκεται στο 65%. «Κατά συνέπεια υπάρχουν υποδομές για τις γυναίκες που έχουν ανάγκη και υπάρχουν διαθέσιμες θέσεις», εξηγεί η κ. Δημαδάμα.
Εκτιμά ωστόσο ότι υπάρχει έλλειψη ενημέρωσης στην ελληνική κοινωνία σε σχέση με τις δομές και τον τρόπο που αυτές λειτουργούν. Οπως παραδέχεται, τα τηλεοπτικά σποτάκια φαίνεται ότι δεν έχουν την απήχηση που θα έπρεπε με αποτέλεσμα «όλες να καταφεύγουν στην αστυνομία».
Υπάρχουν επίσης 74 αστυνομικά τμήματα σε όλη τη χώρα που διαθέτουν εξειδικευμένο προσωπικό για περιπτώσεις κακοποίησης γυναικών, ωστόσο «είναι προφανές ότι όταν μια γυναίκα κινδυνεύει, ίσως να μην προλαβαίνει να ψάξει σε ποιο αστυνομικό τμήμα θα ήταν καλύτερα να πάει».
Ενώ λειτουργούν υποδομές για τις γυναίκες που έχουν ανάγκη, υπάρχει έλλειψη ενημέρωσης, τονίζει στην «Κ» η Ζέφη Δημαδάμα, γ.γ. Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Πάντως τα περιστατικά βίας κατά των γυναικών είναι χιλιάδες: σύμφωνα με τα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας, από τον Νοέμβριο του 2022 έως και τον Σεπτέμβριο του 2023, 4.500 γυναίκες ζήτησαν βοήθεια στα συμβουλευτικά κέντρα και 4.193 έλαβαν υπηρεσίες. Αξίζει να σημειωθεί ότι 358 περιστατικά αφορούσαν τρίτα πρόσωπα κυρίως κόρες γυναικών που κακοποιούνταν, οι οποίες αναζητούσαν τρόπο να βοηθήσουν τις μητέρες τους.
Η κ. Δημαδάμα εξηγεί μάλιστα ότι παρά την εντύπωση που υπάρχει, η συντριπτική πλειονότητα των κακοποιημένων γυναικών είναι είτε απόφοιτες πανεπιστημίου είτε τελειόφοιτες λυκείου.
Η γενική γραμματέας τονίζει ότι υπάρχουν ακόμη πολλά να γίνουν. Να δημιουργηθούν δομές-καταφύγια στις οποίες θα μπορούν να φιλοξενηθούν άμεσα οι γυναίκες έπειτα από ένα περιστατικό πριν προωθηθούν σε κάποια μόνιμη δομή. «Οι γυναίκες και τα παιδιά πριν μεταβούν σε κάποια δομή θα πρέπει να υποβληθούν σε εξετάσεις και να ολοκληρωθεί η διαδικασία, κάτι που μπορεί να πάρει μερικές εβδομάδες», σημειώνει.
Επίσπευση διαδικασιών
Επίσης είναι πολύ σημαντικό να ενημερωθούν οι άνθρωποι της πρώτης γραμμής, για παράδειγμα οι γιατροί που έρχονται σε επαφή με περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Εξαιρετικά καίριο είναι όμως οι υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας να εκδικάζονται άμεσα ώστε τα θύματα να μη βρίσκονται υπό απειλή επί χρόνια. «Στην Ισπανία, τα περιστατικά οικογενειακής βίας φτάνουν στο δικαστήριο μέσα σε 72 ώρες», καταλήγει η κ. Δημαδάμα.
Η κουλτούρα ατιμωρησίας θρέφει το θηρίο στα Δυτικά Βαλκάνια
Μια περιοχή με πατριαρχική παράδοση αιώνων, τα Δυτικά Βαλκάνια γνώρισαν εκτόξευση της έμφυλης βίας ύστερα από τους αιματηρούς πολέμους της δεκαετίας του 1990. Χαρακτηριστικά, μόνο μέσα στο 2023 στη Σερβία, τη μεγαλύτερη χώρα της περιοχής, έχουν σημειωθεί 27 καταγεγραμμένες γυναικοκτονίες.
Παρά την πολυεπίπεδη προσπάθεια ακτιβιστών και κυβερνήσεων να μπει ένα τέλος στο φαινόμενο, φρικιαστικά περιστατικά βλέπουν διαρκώς το φως της δημοσιότητας, όπου δεκάδες γυναίκες παρενοχλούνται, βιάζονται και δολοφονούνται συχνά από ερωτικούς συντρόφους τους.
Τον περασμένο Αύγουστο, ένας 35χρονος άνδρας στη Βοσνία δολοφόνησε τη σύντροφό του και μητέρα παιδιού εννέα μηνών με μία σφαίρα στο κεφάλι ενώ μετέδιδε την πράξη του ζωντανά στο Instagram. Το έγκλημα συγκλόνισε τότε την κοινή γνώμη, προκαλώντας τεράστιες διαδηλώσεις και πιέσεις προς την κυβέρνηση για αυστηροποίηση των ποινών.
Τον ίδιο μήνα, στο γειτονικό Κόσοβο ένα κορίτσι 11 ετών βιάστηκε από πέντε άνδρες οι οποίοι συνελήφθησαν, ενώ μία 63χρονη καθηγήτρια γεωγραφίας δολοφονήθηκε από τον σύζυγό της. Ο πρωθυπουργός της χώρας, Αλμπιν Κούρτι, δήλωσε προσφάτως πως «το δικαστικό σύστημα της χώρας πρέπει να δώσει προτεραιότητα στις υποθέσεις βίας εναντίον κοριτσιών και γυναικών και να εξετάσει τις βαρύτερες δυνατές ποινές για τους άνδρες που διαπράττουν τέτοια εγκλήματα».
Το ζήτημα δεν είναι η απουσία αυστηρής νομοθεσίας, αλλά ότι επιβάλλονται ποινές που τελικά είναι επιεικείς.
Οι ιστορίες όσων επέζησαν δεν προκαλούν μικρότερη θλίψη. «Μερικές φορές υποδεχόμαστε γυναίκες που έχουν ξυλοκοπηθεί τόσο άγρια ώστε δεν μπορούν να περπατήσουν ή να κουνήσουν το κεφάλι τους. Γυναίκες που χρειάστηκε να νοσηλευτούν και που χτυπήθηκαν ενώ περίμεναν να γεννήσουν», δήλωσε η Βέσνα Στανόγεβιτς, διευθύντρια μιας ομάδας που παρέχει στέγη σε κακοποιημένες γυναίκες της Σερβίας.
Το ζήτημα όμως δεν είναι η απουσία αυστηρής νομοθεσίας. Οι νόμοι υπάρχουν και, παρότι θα μπορούσαν να χρήζουν βελτίωσης, είναι αρκετά προστατευτικοί. Η ρίζα του προβλήματος βρίσκεται στην «κουλτούρα ατιμωρησίας» που κυριαρχεί στα Δυτικά Βαλκάνια. Για παράδειγμα, η Βοσνία ήταν από τις πρώτες χώρες που επικύρωσαν τη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για τη βία κατά των γυναικών το 2013. Ωστόσο η μικρή χώρα των 3,3 εκατομμυρίων κατοίκων έχει έκτοτε θρηνήσει τον θάνατο 65 γυναικών που δολοφονήθηκαν από άνδρες με τους οποίους είχαν ερωτικούς δεσμούς.
Σύμφωνα με παρατηρητήριο για την έμφυλη βία, ένας παράγοντας που υποθάλπει τη βία και τη δολοφονία γυναικών στη Βοσνία είναι οι επιεικείς ποινές που επιβάλλονται τελικά. Μια έκθεση του 2022 από το GREVIO, ένα όργανο εμπειρογνωμόνων που παρακολουθεί την εφαρμογή της σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, ανέφερε ότι αυτές οι δικαστικές πρακτικές τροφοδοτούν το αίσθημα ατιμωρησίας σε δράστες που θεωρούν ότι έχουν δικαίωμα ζωής και θανάτου απέναντι στις συντρόφους τους.
«Περιορισμένη αντίδραση»
Οπως αναφέρει η Βάνα Μακάνοβιτς, από το Αυτόνομο Κέντρο Γυναικών της Σερβίας, «η ενδοοικογενειακή βία υπάρχει παντού στον κόσμο, όμως στην περιοχή μας υπάρχει ακόμη περιορισμένη αντίδραση». Είναι γεγονός ότι παρότι τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μια σημαντική προσπάθεια για την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης γύρω από τα ζητήματα της έμφυλης βίας, σε μεγάλο κομμάτι των Βαλκανίων οι συμπεριφορές τέτοιου είδους εξακολουθούν να καλλιεργούνται, ακόμη και να επιδοκιμάζονται.
