Οι γιαγιάδες και οι προγιαγιάδες μας έλεγαν, μεταξύ σοβαρού και αστείου, «δώσε του λίγο ούζο για να κοιμηθεί». Σήμερα, χάρη στην πρόοδο της φαρμακολογίας, οι κουρασμένοι ή ανυπόμονοι γονείς έχουν άλλους αρωγούς στην προσπάθεια να κοιμίσουν τα παιδιά τους, όπως η μελατονίνη. Μόνο που (και) σε αυτή την περίπτωση οι υπερβολές δεν αποφεύγονται. Περίπου 20% των παιδιών κάτω των 14 ετών στις Ηνωμένες Πολιτείες λαμβάνουν μελατονίνη για να βοηθηθούν στον ύπνο. Οι γονείς τους, στην πλειονότητά τους, δεν έχουν προηγουμένως συμβουλευθεί παιδίατρο.
Οι μελέτες
Αν και η μελατονίνη, ένα από τα πιο ευπώλητα συμπληρώματα διατροφής, επιτρέπεται από τους γιατρούς ως βραχυπρόθεσμη λύση, μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην επιστημονική επιθεώρηση JAMA Pediatrics καταγράφει ανησυχητικές τάσεις: από τις οικογένειες που συμμετείχαν στην έρευνα, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας λάμβαναν μελατονίνη, κατά μέσον όρο, για διάστημα δώδεκα μηνών, τα παιδιά δημοτικού για δεκαοκτώ μήνες και οι έφηβοι για σχεδόν δύο χρόνια αδιαλείπτως.
Μια άλλη έρευνα, διαδικτυακή αυτή τη φορά, από την Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής Υπνου, έδειξε ότι οι πατέρες είναι πιο πιθανό να δώσουν στα παιδιά μελατονίνη από τις μητέρες, όπως και οι νεότεροι γονείς, σε αντίθεση με τους μεγαλύτερης ηλικίας, που είναι πιο διστακτικοί στη χορήγησή της.
Τα ζελεδάκια
Προβλήματα δημιουργεί και η περιεκτικότητα σε μελατονίνη πολλών συμπληρωμάτων, όπως τα δημοφιλή στα πιτσιρίκια ζελεδάκια. Κάποια περιέχουν ποσότητες 300%, ακόμη και 500% μεγαλύτερες της συνιστώμενης ημερήσιας δόσης.
Αλλα, χωρίς να αναγράφεται στα συστατικά τους, περιέχουν (όπως αποδείχθηκε σε ελέγχους των αμερικανικών αρχών) και σεροτονίνη, η οποία μπορεί να έχει δράση αντίθετη από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, καθώς συνδέεται με την εγρήγορση και την αναστολή του ύπνου REM.
Σημαντική αιτία για τις «αϋπνίες» των νέων είναι οι οθόνες υπολογιστών και κινητών – «Πριν πάμε για ύπνο διαβάζουμε κανένα βιβλίο», λένε οι ειδικοί.
Κίνδυνος δηλητηρίασης
Μεταξύ του 2012 και του 2021 οι αναφορές δηλητηριάσεων παιδιών από υπερδοσολογία μελατονίνης (συνήθως εκδηλώνεται με πονοκέφαλο, ζάλη και ευερεθιστότητα), πάντα στις Ηνωμένες Πολιτείες, αυξήθηκαν κατά 530%, ενώ για 4.000 περιστατικά χρειάστηκε νοσηλεία. Το 1% των ασθενών οδηγήθηκε σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, ενώ αναφέρθηκαν και περιπτώσεις εθισμού.
«Η μελατονίνη είναι μια ορμόνη που εκκρίνεται από τα επιφυσιοκύτταρα και διαχέεται σε όλους τους ιστούς μέσω σύνδεσης με ειδικούς υποδοχείς. Επηρεάζει τη ρύθμιση του ύπνου και της θερμοκρασίας, αλλά έχει και άλλες σημαντικές δράσεις: στην αντιοξειδωτική προστασία, στην ανοσολογική απόκριση μέσω νευροενδοκρινικών μηχανισμών και, ίσως, στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης», εξηγεί ο Λεωνίδας Ντούντας, καθηγητής Παθολογίας και Ενδοκρινολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ουλμ της Γερμανίας, επιστημονικός συνεργάτης της μονάδας ενδοκρινολογίας και μεταβολισμού στο Ευγενίδειο Θεραπευτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών και γραμματέας της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Θυρεοειδούς.
«Ομως, όλα αυτά υπό προϋποθέσεις. Είναι ασφαλής στην προτεινόμενη δοσολογία, δηλαδή 2-3 mg σε δισκία ή σπρέι. Φαίνεται ότι δόση άνω των 3 mg, όχι μόνο δεν μας βοηθάει να κοιμηθούμε πιο γρήγορα, αλλά χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να μεταβολισθεί. Τόσο πιο πιθανό είναι, λοιπόν, να ξυπνήσουμε το επόμενο πρωί με ανησυχία, ζαλάδα, πονοκέφαλο ή ναυτία. Αυτές είναι οι πιο συχνές παρενέργειες –δοσοεξαρτώμενες και συνήθως ήπιες–, μαζί με την υπνηλία. Η έκκριση της μελατονίνης επηρεάζεται από τον κιρκαδιανό ρυθμό, το “βιολογικό ρολόι” μας δηλαδή, και την εποχικότητα. Τον χειμώνα μπορεί να έχουμε μεγαλύτερες και συχνότερες εκκρίσεις συγκριτικά με το καλοκαίρι. Σε κάθε περίπτωση, η δοσολογία στα παιδιά δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 1-2 mg. Και σ’ αυτά, όπως και σε πολλούς ενηλίκους, ο μηχανισμός ύπνου έχει απορρυθμιστεί λόγω της πολύωρης έκθεσης στις μπλε οθόνες των κινητών τηλεφώνων και των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Η πιο ακίνδυνη και αποτελεσματική “μελατονίνη”, λοιπόν, είναι η συνήθεια που είχαμε οι παλαιότερες γενιές: το διάβασμα ενός αγαπημένου περιοδικού ή ενός καλού βιβλίου…», λέει στην «Κ» ο έμπειρος επιστήμονας.
O Τάσος Χατζής, παιδίατρος και εντατικολόγος, συμφωνεί. «Η έκθεση στις ηλεκτρονικές οθόνες δημιουργεί ενεργειακή υπερένταση στον εγκέφαλο, “φρενάρει” τον ύπνο των παιδιών και των εφήβων, γι’ αυτό και πρέπει να αποφεύγεται τουλάχιστον μία ώρα πριν πέσουν στο κρεβάτι. Δυστυχώς, αρκετοί γονείς –σταδιακά εμφανίζεται η τάση και στην Ελλάδα– προσπαθούν να διορθώσουν ένα λάθος με ένα νέο λάθος. Η μελατονίνη δεν είναι μεν υπνωτικό, είναι ουσία υπναγωγός, αλλά καλό είναι να χορηγείται σε ενηλίκους».
Πωλούνται ανεξέλεγκτα
Κι αυτό αφορά τα συμπληρώματα διατροφής γενικότερα, ιδιαίτερα κάποια που πωλούνται ανεξέλεγκτα ακόμη και σε σούπερ μάρκετ, όπως τονίζει ο κ. Χατζής.
«Τα πιο πολλά από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν οι γονείς για τη χορήγησή τους –για ευεξία, υποτίθεται, ή για ισχυροποίηση του ανοσοποιητικού των παιδιών– και μάλιστα χωρίς τη σύμφωνη γνώμη κάποιου γιατρού, δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ενα παιδί που γεννήθηκε φυσιολογικά, που τρέφεται με ποικιλία και ισορροπία, δεν χρειάζεται κανένα συμπλήρωμα. Με δέκα λεπτά στον ήλιο θα έχει την αναγκαία ημερήσια πρόσληψη. Τι να το κάνει το χαπάκι;», επισημαίνει.