«Καλώ την κοινωνική λειτουργό που μας παρακολουθεί, αλλά απουσιάζει σε άλλη πόλη, ο προϊστάμενός της δηλώνει ότι δεν είναι διαθέσιμος και με ενθαρρύνει, αν νιώθω απειλή, να καλέσω την αστυνομία!». Αυτή είναι η αυθόρμητη αντίδραση μιας ανάδοχης μητέρας εφήβου, η οποία έπειτα από ένα ξέσπασμά του, απευθύνεται στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία, δεν βρίσκει όμως ανταπόκριση στο αίτημά της. Η πορεία του θεσμού της αναδοχής, από την εφαρμογή του νέου συστήματος, σημειώνει πρόοδο, παραμένουν, ωστόσο, σημαντικές αδυναμίες του συστήματος: υποστελέχωση, καθώς υπάρχουν νομοί με έναν ή κανέναν κοινωνικό λειτουργό και καθυστερήσεις σε όλα τα στάδια της διαδικασίας. Η «Κ» συνομίλησε με αναδόχους, αλλά και εργαζομένους στον τομέα.
Ως εξαιρετικά ψυχοφθόρο περιγράφει τη διαδικασία που προηγήθηκε της αναδοχής ο κ. Χάρης Τορτορέλης. «Χρειάστηκαν 26 μήνες έως ότου έρθει το παιδί στο σπίτι». Διέκοψε θερινές διακοπές, «επειδή ενημερώθηκα ότι θα ερχόταν η κοινωνική λειτουργός της περιφέρειας για πρώτη φορά στο σπίτι μου, η οποία δεν φάνηκε ποτέ», κλήθηκε να απαντήσει στο άβολο ερώτημα «εσύ, άντρας, θα γυρνάς από τη δουλειά σου και θα αλλάζεις πάνες;». Αφού ξεπέρασε αυτά τα πρώτα «τεστ», «έγιναν ορισμένα ταιριάσματα μάλλον ατυχή με παιδιά σε άλλες πόλεις ή με αδελφάκια, τα οποία δεν είχα τη δυνατότητα να αναλάβω», θυμάται. «Κάποια στιγμή με ενημέρωσαν ότι το παιδί, με το οποίο με είχαν συνδέσει, είχε πατέρα στη φυλακή, ο οποίος εξαπέλυε απειλές προς κάθε υποψήφιο ανάδοχο, εξ ου και καμία αναδοχή δεν είχε προχωρήσει, ούτε βέβαια και η δική μου», διηγείται ο 46χρονος.
«Το ανάδοχο παιδί μου, προσχολικής ηλικίας, κάνει εβδομαδιαίως συνεδρίες με παιδοψυχολόγο, εργοθεραπευτή και λογοθεραπευτή», αναφέρει ο ίδιος, «μέσω του ΕΟΠΠΥ λαμβάνω αποζημίωση 60 ευρώ τον μήνα, που αρκούν για τις μισές συνεδρίες, τα υπόλοιπα τα καλύπτω εγώ». Ενα από τα ζητήματα που καλούνται από κοινού με το παιδί να ξεπεράσουν, είναι ο φόβος εγκατάλειψης. «Η διαδικασία της γνωριμίας με το παιδί διήρκεσε περισσότερο διάστημα απ’ όσο προβλέπει ο νόμος, με συνέπεια το παιδί να δεθεί μαζί μου και να κλαίει απαρηγόρητο κάθε φορά που με αποχωριζόταν. Καθώς ήταν καλοκαίρι και ο εισαγγελέας καθυστερούσε να εκδώσει τελική απόφαση, έκριναν από το ίδρυμα ότι ίσως η απόφαση να ήταν αρνητική και γι’ αυτό αποφάσισαν τη διακοπή της επικοινωνίας». Οι εν λόγω σπασμωδικές κινήσεις, που οφείλονταν μάλλον σε απειρία των εμπλεκομένων, άφησαν τα σημάδια τους στον ψυχισμό του παιδιού.
«Οσοι ανάδοχοι αναλαμβάνουν παιδιά, τα οποία για διάφορους λόγους δεν έχουν πιστοποιητικό γεννήσεως, έχουν μια σειρά από γραφειοκρατικές δυσκολίες», αναφέρει στην «Κ» η Σοφία, που υπήρξε ανάδοχη μητέρα προ διετίας και σήμερα θετή τριών παιδιών. «Δεν μπορείς, για παράδειγμα, να εκδώσεις διαβατήριο για να ταξιδέψουν». Το πρόβλημα είναι σε γνώση των Αρχών, που αναζητούν λύση, όπως αντίστοιχα δόθηκε για τα παιδιά που δεν είχαν ΑΜΚΑ. Η Σοφία θυμάται το δίλημμα με το οποίο ήρθε αντιμέτωπη επί πανδημίας. «Τα παιδιά μου ήταν σε ηλικία για να εμβολιαστούν, όμως, καθώς ήταν ακόμη ανάδοχα, το ίδρυμα δεν αναλάμβανε την ευθύνη· τελικά δεν έκαναν το εμβόλιο». Λύση στο παραπάνω αδιέξοδο δόθηκε, εν προκειμένω, με την υιοθεσία των παιδιών. «Οι δημόσιες υπηρεσίες δεν είναι ενήμερες για το ποια έγγραφα δικαιούνται να ζητούν από τους αναδόχους, αλλά και τους θετούς γονείς», προσθέτει, «με συνέπεια να απαιτούν λεπτομερώς τα πρακτικά των δικαστικών αποφάσεων και έτσι να καταρρίπτεται απολύτως το απόρρητο – η εφορία της μικρής πόλης, όπου ζούμε, γνωρίζει κάθε λεπτομέρεια για το παρελθόν των παιδιών μου».
«Μερικοί ανάδοχοι γονείς έχουν την ψευδαίσθηση ότι μπορούν να συνεχίσουν τον τρόπο ζωής που είχαν πριν πάρουν το παιδί στο σπίτι».
Ιατρικό ιστορικό
Δεν είναι λίγες οι φορές που οι ανάδοχοι διαπιστώνουν ότι δεν γνωρίζουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με το παιδί, όπως το ιατρικό του ιστορικό. «Ολοι οι επαγγελματίες χρειαζόμαστε επιπλέον εκπαίδευση, ειδικά ως προς τη διαχείριση των παιδιών με προσφυγικό προφίλ, για τα οποία απαιτείται διατομεακή συνεργασία για να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα του ιστορικού των παιδιών», εξηγεί στην «Κ» η κ. Λευκοθέα Σταυρινάκη, κοινωνική λειτουργός στο House 2 του Συλλόγου Μερίμνης Ανηλίκων, όπου ζουν ανήλικοι με προσφυγικό προφίλ. «Εκκρεμεί η σύσταση ενός πρωτοκόλλου για τη συνεργασία και τις αρμοδιότητες των δύο κοινωνικών λειτουργών, της δομής παιδικής προστασίας και της εκάστοτε περιφέρειας». Η εν λόγω δομή ενθαρρύνει τις αναδοχές και έχει ήδη ολοκληρώσει δύο, ενώ άλλες δύο είναι εν εξελίξει. «Προσπαθούμε να κρατάμε επαφή με τις ανάδοχες οικογένειες και να τις στηρίζουμε», επισημαίνει η κ. Σταυρινάκη, η οποία δεν κρύβει ότι στην επίσημη δεξαμενή των αναδόχων βρίσκονται και άνθρωποι που δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτόν τον ρόλο. Ενα από τα προβλήματα είναι οι μεγάλες προσδοκίες. «Πολλοί ανάδοχοι γονείς βιώνουν μεγάλη ματαίωση, επειδή το παιδί που ανέλαβαν είναι μεν πανέξυπνο, αλλά δεν έχει τις επιδόσεις που περίμεναν στο σχολείο», αναφέρει ενδεικτικά η κ. Δήμητρα Αδαμαντίδου, γενική διευθύντρια του ΣΜΑΝ, στο οποίο ανήκει το House 2. «Τους εξηγούμε ότι τα πρώτα δύο χρόνια της αναδοχής είναι ένα μεταβατικό στάδιο, απαιτητικό για κάθε παιδί, οπότε δεν μπορεί ταυτόχρονα να αριστεύει στο σχολείο». Ακόμη και όταν οι συνθήκες είναι ιδανικές, τόσο οι ανάδοχοι όσο και τα παιδιά χρειάζονται στήριξη από επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Βάσει του νέου συστήματος, όλοι οι ανάδοχοι έχουν παρακολουθήσει σχετικά σεμινάρια, υπογραμμίζει η κ. Αδαμαντίδου, «ωστόσο, μερικοί έχουν την ψευδαίσθηση ότι μπορούν να συνεχίσουν τον τρόπο ζωής που είχαν πριν πάρουν το παιδί στο σπίτι».
Τα παιδιά που έχουν απομακρυνθεί από τους γονείς για διάφορους λόγους, είναι ψυχικά τραυματισμένα. «Οπως και οι υποψήφιοι ανάδοχοι έως ότου φτάσουν στο σημείο να μπουν στο σύστημα έχουν βιώσει πολλές ματαιώσεις: είτε επειδή δεν κατάφεραν να αποκτήσουν βιολογικά παιδιά είτε επειδή είχαν άλλου τύπου ατυχίες στη ζωή τους», συμπληρώνει η ίδια. «Στην αναδοχή έρχονται και συναντιούνται δύο τραύματα», καταλήγει η γενική διευθύντρια του ΣΜΑΝ.
Παρά τις αδυναμίες, πάντως, η αναδοχή κερδίζει έδαφος. «Από τα τέλη του 2020, οπότε τέθηκε το πληροφοριακό σύστημα αναδοχής anynet σε εφαρμογή, έχουν ολοκληρωθεί 609 αναδοχές που αφορούν 672 αναδεχόμενα παιδιά, αφού σε 69 περιπτώσεις οι ανάδοχοι ανέλαβαν πάνω από ένα παιδί», λέει στην «Κ» η δρ Μαριάννα Χατζητόλιου Βιλδιρίδη, πρόεδρος του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Κεντρικής Μακεδονίας. Η αύξηση είναι αισθητή πανελλαδικά. «Στο παρελθόν υλοποιούνταν περίπου 50-60 νέες αναδοχές ετησίως, ενώ με το anynet αν παρατηρήσει κανείς τον αριθμό του συνόλου των αναδοχών ανά τρίμηνο (paidi.gov.gr) θα προσέξει ότι στις 24.12.2020 είχαν ολοκληρωθεί 164 αναδοχές και ένα χρόνο μετά, 04.01.2022, φτάσαμε στις 447 αναδοχές», προσθέτει. Φαίνεται, μάλιστα, να έχει γίνει μια μικρή μετατόπιση στη νοοτροπία των ενδιαφερομένων. «Παλιά επέμεναν να ζητούν παιδιά έως δύο ετών, πλέον έχουν αποδεχτεί ότι αυτό δεν είναι ρεαλιστικό, οπότε έχουν ανεβάσει το ηλικιακό όριο», σημειώνει. Δεν ισχύει, ωστόσο, το ίδιο ως προς τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του παιδιού: παραμένει μειωμένο ενδιαφέρον για την ανάληψη φροντίδας παιδιών με καταγωγή Ρομά ή όσων οι βιολογικοί γονείς ήταν χρήστες ουσιών ή ψυχικά πάσχοντες.
Διαφορετικές καταβολές
«Δεν είμαστε όλοι οι υποψήφιοι έτοιμοι να διαχειριστούμε κάθε περίπτωση, άλλος μπορεί λόγω καταβολών να είναι πολύ ανοιχτός στα παιδιά διαφορετικών εθνικοτήτων, άλλος να είναι εξοικειωμένος στην αναπηρία», ομολογεί η Σοφία, «οι κοινωνικοί λειτουργοί οφείλουν να διακρίνουν τις δυνατότητες του κάθε ζεύγους, αλλά και να προετοιμάζουν κατάλληλα τους ενδιαφερομένους». Είναι μεγάλη απόφαση να μεγαλώσεις το παιδί ενός ξένου με πολλά προβλήματα, «γι’ αυτό πρέπει να νιώθεις περήφανος και ευτυχής δίπλα του, γιατί αυτό του το μεταδίδεις».
Ο κ. Γιάννος Λιβανός, πρόεδρος του Δ.Σ. του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Αττικής, λέει στην «Κ» ότι αποτελεί άμεση προτεραιότητα η περαιτέρω εκπαίδευση των αρμοδίων κοινωνικών λειτουργών σε θέματα διαφορετικότητας. «Προσωπικά, θεωρώ ότι η ενεργοποίηση της επαγγελματικής αναδοχής θα είναι η βέλτιστη λύση για πολλά παιδιά», καταλήγει.