Τι είναι αντισημιτισμός και πώς μπορεί να διαχωριστεί από τον αντισιωνισμό και την κριτική στο Ισραήλ; Υπάρχουν αντισημίτες Εβραίοι ή το θρήσκευμά τους και το γεγονός ότι οι συγγενείς τους χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα τους απαλλάσσει εξ ορισμού από την κατηγορία του αντισημίτη; Είναι θεμιτές οι συγκρίσεις σύγχρονων γεγονότων με το Ολοκαύτωμα ή η μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος είναι ιερή και οποιαδήποτε σύγκριση οδηγεί αυτόματα σε σχετικοποίηση και ευτελισμό του; Μήπως η μεταπολεμική «κουλτούρα μνήμης» της Γερμανίας έχει φτάσει στα όριά της; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που επανήλθαν στο προσκήνιο μετά την 7η Οκτωβρίου και δίχασαν τη δυτική γνώμη, τα πανεπιστήμια σε ΗΠΑ και Ευρώπη, και τις σελίδες έγκριτων λογοτεχνικών επιθεωρήσεων.
Το σφυροκόπημα των τριών προέδρων των αμερικανικών πανεπιστημίων ανέλαβε μια μάλλον άσημη βουλευτής των Ρεπουμπλικανών, η Ελίζ Στεφάνικ, η οποία βρήκε ευκαιρία να βγει από την αφάνεια επιτιθέμενη στην αφρόκρεμα της ακαδημαϊκής κοινότητας*. Κραδαίνοντας τη σημαία του αντι-ελιτισμού, όπως άλλωστε και ο πολιτικός μέντοράς της, Ντόναλντ Τραμπ, η βουλευτής, απόφοιτη του Χάρβαρντ και η ίδια σημειωτέον, έχει υιοθετήσει στο παρελθόν ακροδεξιές θεωρίες συνωμοσίας όπως τη διαβόητη περί QAnon και ύπαρξης σατανιστών παιδόφιλων στις τάξεις της Αριστεράς καθώς και της «μεγάλης αντικατάστασης» του λευκού πληθυσμού κυρίως από μουσουλμάνους μετανάστες.
Στις ακροάσεις στο Κογκρέσο εμφανίστηκε ωστόσο να μάχεται τον αντισημιτισμό. Δεν ήταν το πρώτο κρούσμα μεταπήδησης ακροδεξιών στο φιλοϊσραηλινό στρατόπεδο μετά την 7η Οκτωβρίου, αφού πολλοί υπερσυντηρητικοί πολιτικοί αναβαπτίστηκαν αποτινάσσοντας τον παραδοσιακό αντισημιτισμό τους.
Η Γαλλίδα ακροδεξιά ηγέτις Μαρίν Λεπέν συμμετείχε στη διακομματική διαδήλωση κατά του αντισημιτισμού στα μέσα Νοεμβρίου στο Παρίσι. Ο Ματέο Σαλβίνι στην Ιταλία είδε στην επίθεση της Χαμάς μία συνολική επίθεση κατά της Δύσης. Μόνο οι Πολωνοί ακροδεξιοί διατήρησαν συνεπή τον αντισημιτισμό τους κι ένας βουλευτής τους έσβησε μέσα στη Βουλή την εννιάφωτη λυχνία με πυροσβεστήρα την ημέρα της γιορτής της Χάνουκα.
Από την άλλη πλευρά, αριστεροί πολιτικοί και διανοούμενοι, ανάμεσά τους και αρκετοί Εβραίοι, βρέθηκαν να καταγγέλλονται για αντισημιτισμό, επειδή άσκησαν κριτική στις ισραηλινές επιδρομές στη Γάζα. Στις φωτογραφίες με τα νεκρά μωρά που εντοπίστηκαν αιματοβαμμένα μέσα στις κούνιες τους φορώντας ακόμη τα πιτζαμάκια τους με τα Μίκυ Μάους, στα κιμπούτς στα οποία εισέβαλαν οι άνδρες της Χαμάς, εκείνοι απαντούσαν με τις μικροσκοπικές σορούς σε αποσύνθεση στο παιδικό νοσοκομείο Αλ Νασρ στην ισοπεδωμένη βόρεια Γάζα. Στον πόλεμο των «νεκρών μωρών» και των αιτιάσεων περί «γενοκτονίας», ο καθένας είχε τα δικά του τεκμήρια.
Το Μεσανατολικό πάντα δημιουργούσε οξύτατες εντάσεις. Το καινούργιο στοιχείο είναι πως αυτήν τη φορά τα αντίπαλα στρατόπεδα είναι πιο συγκεχυμένα από ποτέ. Στο όνομα της ισλαμοφοβίας οι ακροδεξιοί έχουν αναλάβει την παθιασμένη υπεράσπιση των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Γάζα και οι αριστεροί επιδίδονται σε τόσο ακραία κριτική στο Ισραήλ που ενίοτε αγγίζουν τα όρια του αντισημιτισμού. «Φάτε αυτόν τον Εβραίο», έγραφε ένα πανό με τη φωτογραφία του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Νετανιάχου στα χέρια Αμερικανού φοιτητή. Αβυσσαλέο είναι επίσης το χάσμα μεταξύ μιλένιαλ και μπούμερ, καθώς οι πρώτοι έχοντας απομακρυνθεί από την εμπειρία του Ολοκαυτώματος εκφράζουν όλο και πιο απρόσεκτα, όλο και πιο απερίφραστα την αντίθεσή τους στην ισραηλινή πολιτική έναντι των Αράβων και την άνευ όρων αλληλεγγύη τους στον παλαιστινιακό λαό. Μέσα στο τεταμένο κλίμα ακόμη κι όσοι Εβραίοι εκφράζουν επιφυλάξεις για τις αδιάκριτες επιχειρήσεις των ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων κατηγορούνται ότι μισούν εαυτούς (self hating Jews) και πως είναι απολογητές της Χαμάς. Ούτε αυτό όμως συμβαίνει για πρώτη φορά.
«Καθώς πληθαίνουν οι επιθέσεις στη δημοκρατία, είναι ευθύνη των διοικήσεων των πανεπιστημίων να διασφαλίζουν την ελευθερία έκφρασης». Τζούντιθ Μπάτλερ
Στις 11 Σεπτεμβρίου 2012 το βραβείο Τέοντορ Β. Αντόρνο απονεμήθηκε στο (προσδιορίζεται ως μη δυαδικό άτομο) εξ Αμερικής φιλόσοφο Τζούντιθ Μπάτλερ παρά τις πιέσεις φιλοϊσραηλινών κύκλων προς τις δημοτικές αρχές της Φρανκφούρτης να ανακαλέσουν την απόφασή τους εξαιτίας της κριτικής του στην κυβερνητική πολιτική του Νετανιάχου έναντι των Παλαιστινίων. Το επεισόδιο μου θύμισε πρόσφατα Αμερικανός διανοούμενος όταν τον ρώτησα τη γνώμη του για την «πρωτοφανή», όπως του είπα, απόσυρση του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ των Γερμανών Πρασίνων από την τελετή απονομής του βραβείου Χάνα Αρεντ στο επίσης μη δυαδικό άτομο Αμερικανό δημοσιογράφο και συγγραφέα Μάσα Γκέσεν.
«Λίγο πριν την τελετή απονομής, στο τεύχος της 9ης Δεκεμβρίου του περιοδικού New Yorker, άρθρο του Μάσα Γκέσεν στο αμερικανικό περιοδικό συνέκρινε τη Γάζα με το εβραϊκό γκέτο στην κατεχόμενη Ευρώπη, υπονοώντας ότι στόχος του Ισραήλ είναι να ισοπεδώσει τη Γάζα σαν ναζιστικό γκέτο. Διαφωνούμε με αυτήν την άποψη και την απορρίπτουμε απολύτως. Η τελετή απονομής δεν θα ήταν ο κατάλληλος τόπος για έναν ειλικρινή διάλογο ως προς την κουλτούρα μνήμης. Προσπαθούμε να βρούμε ένα άλλο πλαίσιο με το Μάσα Γκέσεν προκειμένου να πραγματοποιήσουμε μια πιο ουσιαστική συζήτηση για το θέμα», εξήγησε εκπρόσωπος του Ιδρύματος των Πρασίνων στην «Κ». Προβληματισμένα εμφανίζονται ωστόσο σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις άλλα στελέχη του Χάινριχ Μπελ, που θεωρούν ότι «η απόφαση είναι απόρροια κακής επικοινωνίας προς τα έξω που πλήττει το προφίλ του ιδρύματος, ειδικά αν δει κανείς και τον απόηχο στον Τύπο, γερμανικό και διεθνή».
Το Ολοκαύτωμα σήμερα
Στον πυρήνα της αντιπαράθεσης βρίσκεται η μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος. Ευτελίζουμε τη σημασία του όταν συγκρίνουμε το Ολοκαύτωμα με σύγχρονα γεγονότα ή φροντίζουμε με την υπόμνηση της θηριωδίας να θυμίσουμε την κατά Χάνα Αρεντ κοινοτοπία του κακού; Οτι δηλαδή τη φρίκη διέπραξαν κανονικοί άνθρωποι της διπλανής πόρτας κι όχι τέρατα και άρα κάτι παρόμοιο θα μπορούσε να επαναληφθεί κάθε στιγμή;
Ο Αμερικανός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς και εκδότης της γερμανικής εφημερίδας ΖΕΙΤ, Γιάσα Μουνκ θεωρεί ότι η ερώτηση είναι λάθος. Δεν είναι αυτό το πρόβλημα. «Ναι μεν πρέπει να είμαστε φειδωλοί με τις συγκρίσεις μας με το Ολοκαύτωμα και τον Χίτλερ, αλλά δεν είναι αυτή η συζήτηση που φωτίζει την κρίση, την οποία διανύουμε αυτήν τη στιγμή», λέει στην «Κ». «Το προβληματικό στην υπόθεση είναι τα δύο μέτρα και σταθμά, η υποκρισία. Εγώ ως υπέρμαχος της απόλυτης ελευθερίας έκφρασης διαφωνώ με την “ακύρωση” όσων εκφράζουν αμφιλεγόμενες απόψεις, όσο αποτρόπαιες κι αν είναι», λέει. Οι άνθρωποι όμως που αυτήν τη στιγμή προσβάλλονται είναι ακριβώς εκείνοι που εμπνεύστηκαν και εγκαθίδρυσαν την κουλτούρα της δυσανεξίας, τονίζει.
Στον αντίποδα το Μπάτλερ συγκρίνει την τρέχουσα κρίση στην ελευθερία έκφρασης με την περίοδο του Μακαρθισμού στις ΗΠΑ. Σε άρθρο στο Boston Review επισημαίνει: «Η λογοκρισία ανήκει στην εργαλειοθήκη του αυταρχισμού. Καθώς πληθαίνουν οι επιθέσεις στη δημοκρατία, είναι ευθύνη των διοικήσεων των πανεπιστημίων να διασφαλίζουν την ελευθερία έκφρασης, ειδικά όταν η ατμόσφαιρα είναι τεταμένη, η γλώσσα έντονη και οι ισχυρισμοί και οι απειλές αντικαθιστούν τη σκέψη και τη συζήτηση». Τέτοιου είδους μανιχαϊσμοί και υπεραπλουστεύσεις ακούστηκαν και στην κατάθεση των τριών προέδρων των μεγάλων αμερικανικών πανεπιστημίων, Χάρβαρντ, ΜΙΤ και UPenn.
«Δεν είναι δυνατόν να προστατεύουμε κάποια από τα θύματα λογοκρισίας και κάποια άλλα όχι, επειδή δεν μας αρέσουν οι απόψεις τους», απαντά ο Γιάσα Μουνκ. Κατά τη γνώμη του, η σημερινή τοξική ατμόσφαιρα στα αμερικανικά πανεπιστήμια είναι η εκδίκηση στη woke κουλτούρα, η απάντηση στη σκληροπυρηνική πολιτική ορθότητα. «Δεν είναι δυνατόν να επικαλείσαι την ελευθερία έκφρασης όταν οι φοιτητές φωνάζουν αντισημιτικά συνθήματα και να απολύεις ή να αίρεις τη μονιμότητα καθηγητών επειδή λένε ότι υπάρχουν δύο βιολογικά φύλα, επειδή αμφισβητούν τις θετικές διακρίσεις με βάση τη φυλή ή επειδή προβαίνουν σε ξενοφοβικές δηλώσεις, ακόμη κι αν διαφωνείς κατηγορηματικά με αυτές», λέει στην «Κ» παραθέτοντας αληθινά παραδείγματα. Eχει μόλις βγει από ένα εξουθενωτικό podcast 2,5 ωρών με έναν υπερσυντηρητικό ακτιβιστή, ο οποίος έχει εγκαινιάσει εκστρατεία κατά των σπουδών φύλου και της κριτικής φυλετικής θεωρίας (critical race theory). Στόχος του συνομιλητή του είναι να δημιουργήσει στη Φλόριντα ένα πανεπιστήμιο που θα διδάσκει ακριβώς τα αντίθετα από όσα διδάσκει π.χ. το Χάρβαρντ. «Δεν είναι αυτός ο δρόμος για να προχωρήσουμε, δεν είναι αυτή η λύση, να διαλέγει κανείς πού θα σπουδάσει ανάλογα με τις απόψεις του», λέει απογοητευμένος ο Μουνκ. Πολλοί συνάδελφοί του προτιμούν να μη μιλήσουν καν δημοσίως για το θέμα. Η σιωπή τους είναι ενδεικτική του κλίματος. Κάθε λέξη αυτήν τη στιγμή είναι η απαρχή μιας μεγάλης περιπέτειας.
*Η πολύκροτη «ανάκριση»
Τρεις πρόεδροι αμερικανικών πανεπιστημίων, όλες γυναίκες και όλες πρόσφατα διορισθείσες, η Κλοντίν Γκέι του Χάρβαρντ, η Λιζ Μαγκίλ του UPenn και η Σάλι Κόρνμπλουθ του ΜΙΤ κατέθεσαν στις αρχές Δεκεμβρίου ενώπιον αρμόδιας για την Παιδεία επιτροπής της Βουλής για τα κρούσματα αντισημιτισμού που σημειώθηκαν στα campus τους και τον τρόπο αντιμετώπισης τέτοιων φαινομένων μετά τις επιθέσεις της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου. Οι άτολμες απαντήσεις τους («Ανάλογα με τα συμφραζόμενα») στις επίμονες ερωτήσεις «κατά πόσον παραβιάζονται οι κανόνες των πανεπιστημίων τους όταν φοιτητές εκφράζονται υπέρ της γενοκτονίας των Εβραίων» πιθανότατα υπαγορεύτηκαν από δικηγόρους. Προκάλεσαν όμως θύελλα αντιδράσεων. Μετά τις πιέσεις αποφοίτων και μεγάλων δωρητών των τριών Ivy League ιδρυμάτων, η Μαγκίλ παραιτήθηκε και η υπόθεση φάνηκε προς στιγμήν να εκτονώνεται. Η αλήθεια όμως είναι ότι τα πανεπιστήμια στις ΗΠΑ «βράζουν» εδώ και καιρό. Και όχι μόνο για το Μεσανατολικό ζήτημα.