Στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι, δύο-τρεις φορές ακούστηκε η φράση: «Ωχ, το διαβάσατε αυτό;». Ή κάτι παρόμοιο. Κάποιος από τους συνδαιτυμόνες είχε ανοίξει το κινητό του την ώρα του γεύματος, είχε διαβάσει κάτι ενδιαφέρον (σε εισαγωγικά, χωρίς εισαγωγικά, η έννοια έχει διασταλτικό χαρακτήρα) και το είχε μοιραστεί με την ομήγυρη. Ενα αστείο, μια είδηση, κάτι-που-είπε-κάποιος-στο-Ιντερνετ.
Πότε σταμάτησε να είναι αγένεια να ψαχουλεύεις το κινητό σου στο τραπέζι; Από τότε που άρχισαν να το κάνουν όλοι. Πλέον καθόμαστε στο τραπέζι, βγαίνουμε ραντεβού, καθόμαστε να παίξουμε με το παιδί και μαζί μας κάθονται οι φίλοι μας, οι followers, οι φίλοι των φίλων μας, ένας συρφετός από περισπασμούς. Ετσι πλοηγούμαστε στη ζωή, έτσι ζούμε τις μικρές και τις μεγάλες στιγμές: μισοί εδώ, μισοί αλλού. Είμαστε δίπλα δίπλα, στον καναπέ, στο γραφείο, στο καφέ και ανταλλάσσουμε reels στο Ιnstagram. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς την ανεβάσαμε σε στόρι, ακόμα και την ώρα της αντίστροφης μέτρησης για την αλλαγή του χρόνου στην Αψίδα του Θριάμβου, υψώθηκαν εκατοντάδες κινητά να καταγράψουν τη στιγμή και να την αναμεταδώσουν στο ψηφιακό κοινό για να ολοκληρωθεί η εμπειρία. Το Παρίσι δεν είναι πια από μόνο του αρκετό.
Η κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Αννα Κανδαράκη το λέει χωρίς περιστροφές: «Πλέον συνδεόμαστε ή πιο σωστά ψευδοσυνδεόμαστε πιο πολύ με το κινητό μας παρά με τους ανθρώπους που έχουμε γύρω μας. Θυμάμαι έναν αγαπημένο θεραπευόμενο πριν από χρόνια που παραπονιόταν ότι δεν μπορεί να γνωρίσει κάποια κοπέλα, και όταν βρέθηκε στην αίθουσα αναμονής, ενώ δίπλα του μπαινόβγαιναν πρόσωπα εκείνος δεν σήκωσε το βλέμμα του από την οθόνη του κινητού του. Κάπως έτσι συμβαίνει και στο σπίτι μας, απομονωνόμαστε χωρίς να συνειδητοποιούμε τελικά ότι αποκοβόμαστε από τον κόσμο, μονωνόμαστε συναισθηματικά και τελικά δεν μοιραζόμαστε. Aλλο το δίνω και το παίρνω και άλλο το μοιράζομαι. Το μοιράζομαι προϋποθέτει χρόνο, να καταλάβω τον άλλο, τι του είναι σημαντικό, τι χρειάζεται, τι αισθάνεται, και να του το προσφέρω, αντίστοιχα και εκείνος σε μένα».
Τι κρύβεται τελικά πίσω από τη συνήθειά μας να κοιτάμε συνεχώς το κινητό; Πρόκειται για μαζική εξάρτηση; «Θέλει προσοχή να μην κάνουμε γενικεύσεις, υπάρχουν σίγουρα διαβαθμίσεις για το πώς χρησιμοποιεί καθένας το κινητό του, ο χρόνος όμως αλλά και ο τρόπος της συγκεκριμένης χρήσης, μπορεί να φτάσει να έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας εξάρτησης», εξηγεί η ίδια.
«Ξεκινάει ίσως απλά από περιέργεια, μετά μπορεί να γίνει διαφυγή λόγω ανίας, εξελίσσεται σε συνήθεια και στο τέλος μπορεί να καταλήξει σε εξάρτηση. Συχνές είναι και οι παθήσεις που μπορεί να εκφραστούν πλέον και μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα. Θυμάμαι μια θεραπευόμενη που μέσα στις μη ελεγχόμενες σκέψεις του μυαλού της υπήρχε και ο φόβος ότι μπορεί το βράδυ εν αγνοία της να ανεβάσει στο Διαδίκτυο δικές της φωτογραφίες γυμνές και να γίνει ολοκληρωτικά ρεζίλι, γι’ αυτό και φρόντιζε να κοιμάται έχοντας το κινητό έξω από το δωμάτιο. Ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρχε τόσο επικίνδυνα εύκολος και γρήγορος τρόπος να καταστρέψεις την εικόνα του εαυτού σου ή του διπλανού σου με το πάτημα και μόνο ενός κουμπιού. Αυτός ο φόβος έχει μπει για τα καλά μέσα στις ψυχικές δυσκολίες».
Συνειδητή απόφαση
Αυτή την Πρωτοχρονιά πολλοί δώσαμε την υπόσχεση: «θα μειώσω τη χρήση του κινητού, δεν θα τσεκάρω κάθε πέντε λεπτά τα σόσιαλ». Μπορούμε να το πετύχουμε; Είναι λύση ίσως η διαγραφή των εφαρμογών από το κινητό μας;
«Η διαγραφή θα μπορούσε να ήταν μια λύση για κάποιον που αισθάνεται ότι δεν έχει ο ίδιος έλεγχο του εαυτού του με την προϋπόθεση όμως ότι είναι μια συνειδητή επιλογή. Εάν δεν είναι μια συνειδητή απόφαση τότε θα βρεθεί κάποιο άλλο υποκατάστατο», λέει η Αννα Κανδαράκη. «Μπορεί να είναι ένα παιχνίδι στο κινητό, το φαγητό ή μια άλλη «συνήθεια – εξάρτηση».
Η αποφυγή δύσκολων σκέψεων βρίσκεται ίσως πίσω και από το διαρκές multitasking: σιδερώνουμε και χαζεύουμε σειρά, βγάζουμε τον σκύλο βόλτα και ακούμε podcast, πλένουμε πιάτα και παρακολουθούμε βίντεο στο YouTube.
«Αυτός ο συνδυασμός υποχρέωσης και ευχαρίστησης, αυτό το περίφημο “το τερπνόν μετά του ωφελίμου”, είναι μια μεγάλη παγίδα που είμαστε εκπαιδευμένοι από μικροί. Δεν έχουμε μάθει να επιτρέπουμε στον εαυτό μας τη γνήσια, ακέραιη ευχαρίστηση. Είμαστε πνιγμένοι από την ενοχή της απόλαυσης, γι’ αυτό και πάντα προσπαθούμε να την στριμώξουμε μέσα σε ένα πρέπει. Από μικροί είμαστε μαθημένοι ότι το καλοκαίρι δεν πρέπει να είναι μόνο διακοπές αλλά να καλύψουμε τα κενά της προηγούμενης χρονιάς, να φάμε πρώτα τις μπάμιες για να μας επιτραπεί μετά, χωρίς τύψεις, να φάμε το παγωτό.
Σαν ενήλικες μέσα σ’ αυτή την πλέον παγιωμένα υποχρεωτική ταχύτητα, θα ακουγόταν τουλάχιστον προκλητικό και ανεπίκαιρο να πεις: “θα περάσω το απόγευμα ακούγοντας μουσική” σκέτο, χωρίς “να κάνω γυμναστική παράλληλα”. Δεν έχουμε μάθει, θα το πω όσο πιο απλά μπορώ, να ρεμβάζουμε. Μάλιστα σ’ αυτό το multitasking υπάρχει και ένα επιπλέον παράδοξο, από τη μια θέλουμε να κάνουμε πολλά πράγματα και γρήγορα, και από την άλλη, όταν σταματάμε να τρέχουμε δεν ξέρουμε τι να μας κάνουμε. Δεν έχουμε μάθει να βρίσκουμε χρόνο για μας, με αποτέλεσμα όταν βρίσκουμε να μην ξέρουμε με τι να τον γεμίσουμε, δεν είναι τυχαίο που στις διακοπές βλέπουμε να αυξάνονται τα αιτήματα για ψυχική βοήθεια· η θλίψη και η συνειδητοποίηση της μοναξιάς μας».