«Η μητέρα μου είχε πάντα στην τσέπη της ρόμπας της ξερό ψωμί. Μια φορά της λέω “γιατί κουβαλάς στην τσέπη σου ψωμί;” και μου απαντάει “κορίτσι μου, γιατί μου έλειψε το ψωμί”». Η Ρένα Μόλχο, επιζήσασα του Ολοκαυτώματος από την εβραϊκή κοινότητα Θεσσαλονίκης, 83 χρόνια από την υιοθέτηση της «Τελικής Λύσης του Εβραϊκού Ζητήματος», αφηγείται στην «Κ» τις αντιξοότητες και τον αγώνα της οικογένειάς της να διαφύγει από τις γερμανικές επιτάξεις και τα βασανιστήρια.
Ηταν 4 Απριλίου 1942 όταν η Ρένα Μόλχο έρχεται στη ζωή από τον δικηγόρο Αλβέρτο Σιακή και την Εντα ντε Μποτόν. Ενα χρόνο νωρίτερα, οι γερμανικές δυνάμεις είχαν εισβάλει στη Θεσσαλονίκη, ενώ τον Αύγουστο του 1942 ο δικαστικός σύμβουλος της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης (Κομαντατούρ), λοχαγός Μαξ Μέρτεν, γνωστός και ως «χασάπης της Θεσσαλονίκης», εγκαθίσταται στη συμπρωτεύουσα. Οι εκτεταμένες διώξεις του εβραϊκού στοιχείου και η εφαρμογή του σχεδίου εξόντωσής του οδηγούν χιλιάδες Ελληνες Εβραίους στα «γκέτο», σε χώρους καταναγκαστικής εργασίας, στην καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου και στην εκτόπιση περισσότερων από 40.000 πολιτών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Οπως εξιστορεί η κ. Μόλχο, «οι γονείς μου αναγκάστηκαν να χωρίσουν ώστε η μητέρα μου να ξαναλάβει την ισπανική υπηκοότητα. Το σπίτι μας επιτάχθηκε από τους Γερμανούς, ο πατέρας μου κατέφυγε στο βουνό, όπου συνάντησε τους αντάρτες, ενώ η μητέρα μου οδηγήθηκε στο “γκέτο” με εμένα στην αγκαλιά της». Οπως προσθέτει, «στο “γκέτο” ερχόταν μια Εβραιοπούλα ιταλικής καταγωγής, η Λιλιάνε, η οποία προμήθευε τη μητέρα μου με γάλα για μένα, ενώ παρότρυνε τη μητέρα μου να χρησιμοποιήσει το δικαίωμά της ως Ισπανίδα για να κυκλοφορεί ελεύθερα ή ακόμη και να ζητήσει άσυλο από την ισπανική πρεσβεία στην Αθήνα».
«Οι γονείς μου αναγκάστηκαν να χωρίσουν και η μητέρα μου με έδωσε στις καλόγριες για να γλιτώσουμε από τους Γερμανούς».
«Οταν η Λιλιάνε έπρεπε να εγκαταλείψει την Ελλάδα με την οικογένειά της για την Ιταλία, ήρθε στο “γκέτο” και είπε στη μητέρα μου να της δώσει το παιδί και θα με μετέφερε στο μοναστήρι του Καλαμαρί, στη Θεσσαλονίκη. Η μητέρα μου αρχικά δεν ήθελε, όμως την ημέρα των γενεθλίων μου με έδωσε. Στις 4 Απριλίου 1943 έκανα τα πρώτα μου γενέθλια, τα μισά στο “γκέτο” και τα μισά στις καλόγριες στο Καλαμαρί».
«Η Λιλιάνε με τύλιξε σε μια κουβέρτα, με μετέφερε στο μοναστήρι και με άφησε στο παρεκκλήσι, όπου με βρήκαν οι καλόγριες. Στο μοναστήρι ηγουμένη ήταν η καλόγρια Ροσέτ, η οποία με ανέθεσε στην αδελφή Ζοζέφ. Η Λιλιάνε ερχόταν να με βλέπει μυστικά έξω από το μοναστήρι. Μία από τις καλόγριες την πρόσεξε, την πλησίασε και την έφερε μέσα στο μοναστήρι για να μάθουν περισσότερες πληροφορίες για μένα. Τότε μια καλόγρια έβγαλε ένα κοκάλινο κέρας, το έσπασε στα δύο και έδωσε το ένα κομμάτι στη Λιλιάνε με την προτροπή να το δώσει στη μητέρα μου, ώστε κάποια στιγμή να μπορέσει να με πάρει πίσω».
«Πρέπει να γνωρίζετε ότι οι καλόγριες φοβούνταν τους Γερμανούς και ότι θα μπορούσαν να με ανακαλύψουν. Υπήρχε μια καθολική εκκλησία και μια μέρα ο παπάς είπε στις καλόγριες: “Ξέρω ότι κρύβετε μια Εβραιοπούλα”. Αυτές τρόμαξαν στην αρχή, αλλά τους είπε: “Μην τρομάζετε, εγώ θα σας κάνω σινιάλο όταν περνάνε οι Γερμανοί”, και η Ζοζέφ με έπαιρνε, είχε στον μόλο δεμένη μια βάρκα, με έριχνε μέσα και τραβούσε κουπί για να μη με δουν».
«Η μητέρα μου έφυγε από το “γκέτο” στη Θεσσαλονίκη με τη βοήθεια ενός Ελληνα –που πληρώθηκε– πάνω σε ένα κάρο, παριστάνοντας τους χωρικούς. Οταν συνάντησαν έναν Γερμανό που κατάλαβε ότι η μητέρα μου ήταν Εβραία, εκείνη του είπε στα γερμανικά: Ναι, είμαι Εβραία, άσε με να φύγω γιατί έχω αφήσει ένα παιδί μόνο του”. Αυτός φαίνεται πως ήταν καλός και της είπε: “Μην πηγαίνετε προς τα εδώ, διότι υπάρχει η Γκεστάπο. Πηγαίνετε από τα δεξιά”. Επειτα από μέρες έφτασαν στην Αθήνα, όπου η μητέρα μου συνάντησε την αδελφή της».
Η ζωή στο στρατόπεδο μέχρι την επανένωση της οικογένειας
«Οι Γερμανοί βρήκαν τη μητέρα μου στην Αθήνα και τη μετέφεραν στο στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλσεν, όπου έμεινε για περίπου ενάμιση χρόνο μέχρι τις 13 Απριλίου 1945», διηγείται η Ρένα Μόλχο.
Το στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλσεν λειτούργησε αρχικά ως στρατόπεδο συγκέντρωσης, ενώ οι αιχμάλωτοι ανταλλάσσονταν με Γερμανούς πολίτες, κρατουμένους σε ξένες χώρες. Τον Απρίλιο του 1945 οι έγκλειστοι του στρατοπέδου ανήλθαν στις 60.000, ενώ συνολικά περισσότεροι από 70.000 αιχμάλωτοι έχασαν τη ζωή τους.
Η κ. Μόλχο αφηγείται: «Στο στρατόπεδο η μητέρα μου ήθελε να μου πλέξει καλτσάκια και έδινε σε μια κυρία τη φέτα ψωμί που είχε για να περάσει όλη τη μέρα, και η κυρία αυτή ξήλωνε την κουβέρτα της και αντάλλασσε ένα μέτρο κλωστή με μία φέτα ψωμί. Οταν λοιπόν έπλεξε αυτά τα καλτσάκια, τα κράτησε έως το τέλος, αλλά όταν με πήρε πίσω το πόδι μου πια ήταν μεγάλο, οπότε δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ».
Τα συγκεκριμένα καλτσάκια βρίσκονται σήμερα στο Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος.
«Οταν έφυγαν οι Γερμανοί από το στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλσεν ήρθαν οι σύμμαχοι και το απελευθέρωσαν. Μαζί τους απελευθερώθηκαν η μητέρα μου και η γιαγιά μου. Ομως, εκείνη την ώρα κάποιος έσπρωξε τη γιαγιά μου, η οποία ήταν πια μεγάλη γυναίκα, έπεσε, έσπασε τη λεκάνη της και τελικά πέθανε έπειτα από δύο μήνες νοσηλείας στο νοσοκομείο».
Η κ. Μόλχο νιώθει φόβο για τον σημερινό πόλεμο που διεξάγεται στη Γάζα και προβληματισμό για τα αυξημένα περιστατικά αντισημιτισμού στην Ευρώπη.
Η κ. Μόλχο συνεχίζει την αφήγηση της περιπέτειας της μητέρας της λέγοντας: «Οταν πλέον βγήκε η μητέρα μου από το στρατόπεδο πήγε μαζί με άλλους σε γερμανικά χωριά και όταν μπήκε μέσα σε ένα σπίτι βρήκε μια “μενορά” (επτάφωτη λυχνία). Φαίνεται ότι στο συγκεκριμένο σπίτι κατοικούσε κάποια εβραϊκή οικογένεια. Το λέω και ανατριχιάζω. Την πήρε και τη μετέφερε από το Παρίσι στο Ισραήλ, από το Ισραήλ στη Θεσσαλονίκη και από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα, και εγώ τελικά τη δώρισα στο Εβραϊκό Μουσείο. Εκτός από τη “μενορά”, στο ίδιο σπίτι βρήκε μια γερμανική σημαία, την οποία έσκισε από τα νεύρα της».
Στην Παλαιστίνη
«Πρέπει να σας αναφέρω πως όταν η μητέρα μου απελευθερώθηκε, πήγαινε επί ένα χρόνο στις καλόγριες και τις παρακαλούσε να με πάρει πίσω. “Θέλω το παιδί μου, θέλω πίσω το παιδί μου”. Οι καλόγριες ειδοποιήθηκαν και η υπεύθυνη του Παρισιού έδωσε εντολή στην ηγουμένη της Θεσσαλονίκης να με φέρει στο Παρίσι και έτσι ένα χρόνο μετά βρέθηκα στο Παρίσι. Εμεινα εκεί για ένα χρόνο», αναφέρει και συνεχίζει: «Μέσα σε διάστημα που εγώ ήμουν στο Παρίσι, η μητέρα μου βρήκε μέσω Ερυθρού Σταυρού πως ο πατέρας μου είχε καταφέρει να διασωθεί και να φτάσει μέσω Τουρκίας και Λιβάνου στην Παλαιστίνη, οπότε το 1947 ταξιδέψαμε στην Παλαιστίνη και ανταμώσαμε με τον πατέρα μου. Τρεις μήνες αργότερα ανακηρύχθηκε το κράτος του Ισραήλ».
Ο σύγχρονος πόλεμος
Με τον πόλεμο μεταξύ Ισραήλ – Χαμάς να συνεχίζεται, η κ. Μόλχο δηλώνει φοβισμένη και προβληματισμένη. «Είναι μια πάρα πολύ άσχημη κατάσταση», αναφέρει, ενώ υπογραμμίζει ότι «αυτός ο πόλεμος είναι ο χειρότερος που έγινε ποτέ στο Ισραήλ. Πάντα υπήρχαν πόλεμοι, αλλά κρατούσαν λιγότερο. Τώρα ανησυχώ πάρα πολύ, διότι μεταξύ άλλων μια ξαδέλφη μου που πήγε από τη Νέα Υόρκη στο Ισραήλ είχε τον γιο της να πολεμάει επί τρεις μήνες στη Γάζα».
Η άνοδος του αντισημιτισμού στην Ευρώπη και την Ελλάδα, από κοινού με τον φόβο επιθέσεων, ανησυχεί την εβραϊκή κοινότητα Αθηνών. Οπως δηλώνει η κ. Μόλχο: «Βιώνω τον αντισημιτισμό μέσα από τις εικόνες που βλέπω και αυτά που διαβάζω καθημερινά. Δυστυχώς, ο αντισημιτισμός έχει φουντώσει ξανά».