Πώς εξηγείται ότι προσλαμβάνονται δεκάδες ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί στα σχολεία, αλλά η βία μεταξύ ανηλίκων βρίσκεται σε διαρκή κλιμάκωση; Γιατί ενώ υπάρχουν τόσοι ξενώνες για κακοποιημένες γυναίκες, τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης και το panic button, οι κρίκοι στη ματωμένη αλυσίδα των γυναικοκτονιών πολλαπλασιάζονται; Πώς γίνεται να μην μπορεί ένας έφηβος με κρίσεις πανικού να κάνει άμεσα και δωρεάν ψυχοθεραπεία στην περιοχή του, ενώ οι ΜΚΟ και οι ΑΜΚΕ στον χώρο της ψυχικής υγείας πλησιάζουν πλέον τον τριψήφιο αριθμό;
Κατακερματισμός, επικάλυψη αρμοδιοτήτων, έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού και συντονισμού, απουσία αξιολόγησης υπηρεσιών και λογοδοσίας συνθέτουν μία χαοτική εικόνα στη λειτουργία του κοινωνικού κράτους που αποδεικνύεται ανεπαρκές κυρίως για όσους το χρειάζονται περισσότερο. Παραδείγματα:
• Με τη βία ανηλίκων ασχολούνται πέντε υπουργεία: Παιδείας, Προστασίας του Πολίτη, Δικαιοσύνης, Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, Αθλητισμού (για τον χουλιγκανισμό) χωρίς να υπάρχει θεσμικός σύνδεσμος μεταξύ τους, μια task force που θα μπορούσε να προωθήσει τις αναγκαίες συνέργειες.
• Υπάρχουν δεκάδες τηλεφωνικές γραμμές στήριξης για θέματα υγείας και κοινωνικής αλληλεγγύης αλλά δεν υπάρχει καταγραφή εκβάσεων, ώστε να μπορούν να αξιολογηθούν οι παρεχόμενες υπηρεσίες, να εντοπιστούν τα προβλήματα, να καλυφθούν κενά και να γίνουν διορθώσεις.
• Το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) υπάγεται στο υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, όπως η Γενική Γραμματεία Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, έχει πάνω-κάτω το ίδιο αντικείμενο με τη Γ.Γ. (π.χ., δικά του συμβουλευτικά κέντρα για κακοποιημένες γυναίκες) αλλά λειτουργεί παράλληλα με τη Γ.Γ. σαν χωριστό «μαγαζί».
• Από τότε που ξεκίνησε η ψυχιατρική μεταρρύθμιση (στα μέσα της δεκαετίας του ’80) μέχρι σήμερα (που δεν έχει ολοκληρωθεί) δεν έχει αξιολογηθεί ποτέ το κοινοτικό δίκτυο που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της αποασυλοποίησης. Ετσι, υπάρχουν νομοί (π.χ. Φωκίδας, Ιωαννίνων, Κυκλάδων) προνομιούχοι και άλλοι που υστερούν εντυπωσιακά (π.χ. Γρεβενών, Αιτωλοακαρνανίας).
• Η ΕΛ.ΑΣ. που προμηθεύει το panic button σε γυναίκες που το χρειάζονται, δεν μεταφέρει στο υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας τα στοιχεία γύρω από τη χρήση του: Πόσες, ποιες, πού, με τι αποτέλεσμα.
• Δημιουργούνται όλο και περισσότερες μονάδες για την άνοια, αλλά ελάχιστοι ασθενείς βρίσκουν τρόπο να κάνουν δωρεάν τις αναγκαίες φυσικοθεραπείες στο σπίτι τους εφόσον δεν μπορούν να μετακινηθούν.
• Σχεδόν όλα τα κέντρα στα οποία μπορεί να απευθυνθεί ένα θύμα βίας για να αναζητήσει βοήθεια και καθοδήγηση λειτουργούν μέχρι τις 17.00, χωρίς καμία πρόβλεψη για διαφορετικά ωράρια σε συναφείς υπηρεσίες στην ίδια περιοχή.
Η ΕΛ.ΑΣ. προμηθεύει το panic button σε γυναίκες που το χρειάζονται, αλλά δεν μεταφέρει στο υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας στοιχεία όπως πόσες, ποιες, πού, με τι αποτέλεσμα.
Στον σχετικό δημόσιο διάλογο κυριαρχεί το αίτημα για περισσότερους πόρους και περισσότερες προσλήψεις. Oμως οι αριθμοί δείχνουν ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνον ή κατά βάση οικονομικό. Για παράδειγμα, ο προϋπολογισμός του υπουργείου Kοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας είναι περίπου 4 δισ. ευρώ και το μεγαλύτερο μέρος, τα 3,5 δισ., καλύπτει διαφόρων ειδών επιδόματα. Παρ’ όλα αυτά, στο 19,5% φτάνει το ποσοστό της παιδικής φτώχειας στην Ε.Ε., με το αντίστοιχο ποσοστό στην Ελλάδα να είναι 24%.
Κάτι πάει, σίγουρα, λάθος
Σε ολόκληρο τον κόσμο η βιωσιμότητα του κράτους πρόνοιας ιεραρχείται ως προτεραιότητα και προϋπόθεση για τη διατήρηση της κοινωνικής ειρήνης. Η Ιαπωνία είναι η πρώτη χώρα σε παραγωγή ρομπότ για τη φροντίδα ηλικιωμένων, με πρώτη χώρα αγοράς τη Σουηδία. Το ρομπότ δίνει τα φάρμακα, τηλεφωνεί όταν χρειάζεται, αντιλαμβάνεται με ειδικούς αισθητήρες αν ο ηλικιωμένος πέσει και ειδοποιεί.
Στη χώρα μας, ενώ αυξάνεται διαρκώς ο αριθμός των ανθρώπων άνω των 75 χρόνων με προβλήματα υγείας, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων γυναίκες άνω των 50 προσέχουν τους γονείς τους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη συμμετοχή τους στην παραγωγική διαδικασία. Αυτόν τον ρόλο αναλαμβάνουν γυναίκες από τρίτες χώρες σε ποσοστό μόλις 0,1%, γιατί η μαύρη αγορά κυριαρχεί στον τομέα της φροντίδας ηλικιωμένων. Το αποτέλεσμα είναι ότι χάνονται έσοδα από εισφορές και φόρους, ενώ οι φροντιστές είναι ανεκπαίδευτοι και στερούνται βασικών δεξιοτήτων.
Πριν από την κρίση η Ελλάδα έδινε κυρίως συντάξεις, ενώ στις άλλες χώρες της Ε.Ε. αυτό το ποσοστό ήταν λιγότερο από 50%. Στην κρίση οι πολιτικές που αναπτύχθηκαν ήταν οριζόντιες, με βάση τις φορολογικές δηλώσεις, και αυτό στην πράξη ευνόησε τους «πάνω» που είχαν τη δυνατότητα να κρύβουν τον πλούτο τους. Τώρα λαμβάνονται υπόψη η περιουσία και οι καταθέσεις για να δοθούν επιδόματα αλλά και πάλι υπάρχουν παθογένειες. Γιατί να αναζητήσει κανείς δουλειά με μισθό στα 800 ευρώ όταν ως άνεργος μπορεί να παίρνει επίδομα ενοικίου, παιδιού, θέρμανσης, σίτισης κ.ά.;
Στη χώρα μας υπάρχουν νησίδες καλών πρακτικών, ακόμη και καινοτόμων σε διεθνές επίπεδο, αλλά δεν υπάρχει σύστημα, δηλαδή οργάνωση σε πανελλαδικό επίπεδο, που να ανταποκρίνεται ποσοτικά και ποιοτικά στα αιτήματα της κοινωνικής πλειοψηφίας. Κυρίως δεν υπάρχει τομεοποίηση, δηλαδή διασύνδεση όλων των συναφών υπηρεσιών σε μια περιοχή (αυτοδιοικητικών, πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, εκπαιδευτικών, αθλητικών κ.ά.) με αποτέλεσμα να γίνεται θέμα τύχης η παροχή της κατάλληλης στήριξης.
Σχεδόν όλα τα κέντρα στα οποία μπορεί να απευθυνθεί ένα θύμα βίας λειτουργούν μέχρι τις 17.00, χωρίς καμία πρόβλεψη για διαφορετικά ωράρια σε συναφείς υπηρεσίες στην ίδια περιοχή.
Ειδικά για τους ανηλίκους η έλλειψη υπηρεσιών είναι εντυπωσιακή. H Tζένη Σουμάκη, παιδοψυχίατρος, ψυχαναλύτρια, πανεπιστημιακός, Επιστημονικά Υπεύθυνη του Ιδρύματος Ερευνών για το παιδί (Δοξιάδη), έχει μεγάλη κλινική εμπειρία και βεβαιώνει με λύπη ότι οι υπηρεσίες για τους εφήβους είναι λίγες, τα κρεβάτια για νοσηλεία ακόμη λιγότερα και για τις ηλικίες 16-18 ανύπαρκτα. Οι λίστες αναμονής είναι μεγάλες, εξηγεί, σημειώνοντας ότι σε επίπεδο διάγνωσης θα βρει άκρη ένας γονιός για το παιδί του, αλλά για θεραπεία το πιθανότερο είναι ότι θα αναγκαστεί να στραφεί στον ιδιωτικό τομέα. Οι περισσότερες δημόσιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας λειτουργούν πρωινές ώρες, απαγορευτικές για τους μαθητές, που έτσι αποκλείονται εκ των πραγμάτων από μια διαδικασία δωρεάν ψυχοθεραπείας.
Επιδόματα αντί υπηρεσιών
Γίνεται προσπάθεια να αντιμετωπιστεί το δημογραφικό με αύξηση του επιδόματος για κάθε νέα γέννηση όταν δεν επαρκούν οι βρεφονηπιακοί σταθμοί, όπως σημειώνει ο διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Ηλίας Κικίλιας. Και όταν από τη διαβούλευση με οργανώσεις νέων σε όλη την Ευρώπη, που έγινε στο πλαίσιο της σύνταξης έκθεσης για το μέλλον του κοινωνικού κράτους (με επικεφαλής την Α. Διαμαντοπούλου), προέκυψε ότι Νο1 θέμα για τους νέους είναι τα ψυχολογικά προβλήματα.