«Μικρές νίκες. Αλλά νίκες. Η καθηγήτρια που όταν διαγνώσθηκε με καρκίνο έχασε τη γη κάτω από τα πόδια της και δεν ήθελε καν να βγαίνει από το σπίτι της, ασκείται δίπλα στον ασθενή με καρκίνο του προστάτη που υποβάλλεται το διάστημα αυτό σε ακτινοθεραπεία. Ο 62χρονος, που το καλοκαίρι έπαθε ένα βαρύ εγκεφαλικό από το οποίο κανείς δεν πίστευε ότι θα μπορούσε να συνέλθει και ο νεαρός Λ. με αυτισμό, που είχε έναν πολύ σοβαρό τραυματισμό στα άνω άκρα, ο οποίος φέτος πέρασε και στο πανεπιστήμιο. Ολοι μαζί μια παρέα, μέσα στο γέλιο, να κάνουν τις ασκήσεις τους. Επαναλαμβάνω. Μικρές νίκες. Αλλά νίκες».
Με τον τρόπο αυτό ο αναπληρωτής καθηγητής της Α΄ Ορθοπεδικής Χειρουργικής Κλινικής ΕΚΠΑ του «Αττικόν», επιστημονικά υπεύθυνος του Sports Excellence, τμήμα Αθλητικής Αριστείας, Τάκης Κουλουβάρης, μεταφέρει στην «Κ» ακριβώς το πνεύμα του προγράμματος θεραπευτικής άσκησης που υλοποιείται από τον Απρίλιο του 2022 και το οποίο εστιάζει κυρίως στους ασθενείς με καρκίνο (Action for Cancer). Χρησιμοποιώντας την τεχνογνωσία, τον εξοπλισμό και το λογισμικό του τμήματος Αθλητικής Αριστείας, το οποίο υποστηρίζει αθλητές υψηλού επιπέδου της χώρας μας, η ομάδα του Sports Excellence παρέχει άλλο ένα «φάρμακο» σε ασθενείς με νεοπλασματικές νόσους για τη μυϊκή τους ενδυνάμωση, τη γενική βελτίωση της ποιότητας ζωής τους, τη μείωση των παρενεργειών της θεραπείας, ακόμη και την πρόληψη μιας υποτροπής της νόσου.
Ιδέα του Κ. Παπούλια
Σύμφωνα με τον κ. Κουλουβάρη, το τμήμα Αθλητικής Αριστείας της Ορθοπεδικής Χειρουργικής Κλινικής ΕΚΠΑ του «Αττικόν» (διευθυντής Π. Παπαγγελόπουλος), το οποίο χρηματοδοτείται από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, ξεκίνησε από μια ιδέα του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας, εκλιπόντος, Κάρολου Παπούλια. Σε επίσκεψή του στο Ιδρυμα είχε αναρωτηθεί εάν θα μπορούσε να γίνει κάτι για τον αθλητισμό. «Είπαμε τότε να ετοιμάσουμε ένα επιστημονικό εργαλείο, ένα εργαστήριο αξιολόγησης της απόδοσης και της φυσιολογίας του νεαρού αθλητή υψηλού επιπέδου. Επιχειρήσαμε μια ολιστική προσέγγιση στο θέμα υψηλός αθλητισμός στην Ελλάδα, με πολυεπιστημονική υποστήριξη και τη συνεργασία προπονητή, γιατρού, φυσικοθεραπευτή, ψυχολόγου, εργοφυσιολόγου. Ξεκινήσαμε να καλύπτουμε πιλοτικά τέσσερις εθνικές ομοσπονδίες (κολύμβηση, ξιφασκία, κωπηλασία, πινγκ πονγκ). Οι τέσσερις έγιναν 14. Εκλεχθήκαμε στην “παγκόσμια οικογένεια” των κέντρων υψηλού αθλητισμού και επιλεχθήκαμε από το υπουργείο Αθλητισμού της Αυστραλίας ως κέντρο αναφοράς όποιας εθνικής της ομάδας αγωνίζεται στην Ευρώπη», σημειώνει ο κ. Κουλουβάρης.
Το «φάρμακο» της ομάδας Sports Excellence βασίζεται στην τεχνογνωσία του τμήματος Αθλητικής Αριστείας, που υποστηρίζει αθλητές υψηλού επιπέδου.
Η επόμενη σκέψη για το τμήμα ήταν να μεταφέρει όλη αυτή την τεχνογνωσία και να αξιοποιήσει τον εξοπλισμό στη θεραπευτική άσκηση για τους ασθενείς με καρκίνο. «Διαβάσαμε πάρα πολύ. Ηρθαμε σε επικοινωνία με το Memorial Sloan Kettering Cancer Center της Νέας Υόρκης και με το MD Anderson Cancer Center στο Χιούστον, τα οποία έχουν εντάξει την άσκηση ως θεραπευτικό μέσο στα προγράμματά τους», επισημαίνει ο κ. Κουλουβάρης και συνεχίζει: «Η άσκηση φαίνεται να επηρεάζει θετικά, θεραπευτικά τους καρκινοπαθείς. Και μιλάω για καρκίνους μαστού, εντέρου, προστάτη, πνεύμονα και των γυναικολογικών καρκίνων. Βοηθάει, όχι μόνο ψυχολογικά, κάτι που γνωρίζουμε όλοι, αλλά και στη βιολογία. Ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, ενεργοποιώντας τα Τ-λεμφοκύτταρα και τα κύτταρα “φονιάδες” (NK cells) για να επιτεθούν στα καρκινικά κύτταρα. Αυξάνει την οξυγόνωση, γιατί ο καρκίνος πάντα έχει υποξεία και εκεί βρίσκει το καρκινικό κύτταρο δύναμη να αναπτυχθεί. Βοηθάει στη μείωση του πόνου, στη βελτίωση της κινητικότητας, της μυϊκής δύναμης και αντοχής, της ισορροπίας, της αναπνευστικής και καρδιαγγειακής λειτουργίας, της ποιότητας του ύπνου και γενικά της ποιότητας ζωής. Η άσκηση είναι ασφαλής και μπορεί να παρέμβει σε οποιοδήποτε στάδιο της πορείας του ασθενούς με καρκίνο. Από την πρώτη ημέρα που έχουμε διάγνωση, πριν από τη χημειοθεραπεία, κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας, πριν από το χειρουργείο, μετά το χειρουργείο και κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας. Εχει φανεί από τη βιβλιογραφία ότι ακόμη και μια εβδομάδα πριν από το χειρουργείο να κάνει άσκηση ο ασθενής, μειώνονται κατά 50% οι πιθανότητες επιπλοκών, όπως λοίμωξη, θρόμβωση, εμβολή».
Από τον Απρίλιο του 2022 έως σήμερα, περίπου 85 ασθενείς με καρκίνο έχουν παρακολουθήσει 1.060 συνεδρίες. Επιπροσθέτως, περίπου δέκα ασθενείς είναι survivors του καρκίνου, δηλαδή ασθενείς που έχουν ξεπεράσει τη νόσο, έχουν ολοκληρώσει τη θεραπεία τους και θέλουν να ακολουθήσουν το πρόγραμμα ως μέτρο πρόληψης εμφάνισης μεταστάσεων. Και φυσικά το τμήμα παρέχει εξατομικευμένη άσκηση και σε ασθενείς με άλλες παθήσεις (νευρολογικές, νεφροπαθείς κ.ά.)
Ο κάθε ασθενής που θέλει να ακολουθήσει το πρόγραμμα, αρχικά θα κλείσει ραντεβού μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας (www.sportsexcellence.gr). Εν συνεχεία θα επισκεφθεί το τμήμα στο ξεχωριστό κτίριο στο «Αττικόν», φέροντας μαζί του το ιστορικό του από τον ογκολόγο του, καρδιολογική εκτίμηση, καθώς και άλλες ιατρικές πληροφορίες που πιθανόν να του ζητηθούν. Εκεί θα γίνει από την ομάδα του τμήματος (η οποία αποτελείται από τρεις καθηγητές φυσικής αγωγής, τρεις φυσικοθεραπευτές, γιατρό και ψυχολόγο) αξιολόγηση της φυσικής και ψυχολογικής κατάστασης του ασθενούς, ώστε να σχεδιαστεί το εξατομικευμένο πρόγραμμα άσκησης το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει αερόβια άσκηση, ποδήλατο, κωπηλασία, σκι (όλα σε ειδικά μηχανήματα), λάστιχα με αντίσταση, ελεύθερα βάρη, κ.ά. Κατά μέσο όρο το εξατομικευμένο πρόγραμμα στο εργαστήριο διαρκεί 12 εβδομάδες, με 3-4 συνεδρίες την εβδομάδα διαρκείας 30 έως 45 λεπτών η κάθε μία. Σε τακτικά χρονικά διαστήματα γίνεται επαναξιολόγηση της κατάστασης του ασθενούς, ενώ και μετά το τέλος του προγράμματος μπορεί να συνεχιστεί η άσκηση εξ αποστάσεως, με παρακολούθηση και μέσω app (εφαρμογής στο κινητό) από την ομάδα. Σε αυτή τη φάση ενεργοί ασθενείς με καρκίνο στο πρόγραμμα είναι 12. Μεταξύ αυτών είναι η Ουρανία Ευθυμιάδη, 70 ετών, η οποία πριν από τέσσερα χρόνια έκανε επέμβαση για καρκίνο του μαστού. Ξεκίνησε τις συνεδρίες στο πρόγραμμα δύο εβδομάδες πριν από τα Χριστούγεννα. Μέσα στις γιορτές διαγνώσθηκε με COVID-19, γεγονός που την κράτησε μακριά από την άσκηση. Εδώ και μια εβδομάδα έχει ξεκινήσει ξανά. «Είμαι πολύ ενθουσιασμένη», επισημαίνει στην «Κ», «σήμερα είχα έναν πόνο στο στομάχι. Ολοι μου έλεγαν να μην έρθω. Επέμενα και ήρθα. Με έχει βοηθήσει στην ψυχολογία μου. Μετά κάθε συνεδρία αισθάνομαι ότι έκανα κάτι καλό για τον εαυτό μου. Είμαι ευχαριστημένη γι’ αυτό που κατάφερα. Εχω δει αλλαγές στο σώμα μου. Περπατώ περισσότερο. Μπορώ και σηκώνομαι πιο εύκολα. Παλιότερα, για να σηκωθώ από τον καναπέ έπρεπε οπωσδήποτε από κάπου να πιαστώ. Τώρα σηκώνομαι με τη μία και ξεκινάω. Εχω μιλήσει για το πρόγραμμα με αρκετούς ανθρώπους που γνωρίζω και είναι καρκινοπαθείς. Αλλοι δέχθηκαν να με ακούσουν. Αλλοι όχι. Δυστυχώς, δεν το ξέρει ο κόσμος».
«Θα ξεκινήσω δυναμικά»
Την περασμένη Τρίτη η 33χρονη Λαμπρινή επισκέφθηκε το εργαστήριο του Sports Excellence για πρώτη φορά, προκειμένου να υποβληθεί σε αξιολόγηση. Οπως αναφέρει στην «Κ», «διαγνώσθηκα με καρκίνο στον μαστό και στις 3 Αυγούστου υποβλήθηκα σε μαστεκτομή. Εχω βάλει διατατήρα (σ.σ. «σάκος σιλικόνης» για την αποκατάσταση μαστού), έχω ξεκινήσει ορμονοθεραπεία και τώρα πάμε στην αποκατάσταση». Η Λαμπρινή έμαθε για το πρόγραμμα από την υπεύθυνη της survivors clinic, που λειτουργεί στο «Αττικόν» για τους ασθενείς που επιβίωσαν από τον καρκίνο. «Αρχικά θέλω να μάθω πώς να διαχειρίζομαι τον διατατήρα. Πώς μπορώ να κάνω πράγματα στην καθημερινότητά μου χωρίς να φοβάμαι ότι θα του κάνω ζημιά. Πιστεύω ότι θα μπω σε ένα πρόγραμμα και θα μάθω σωστά να κάνω ασκήσεις. Και θα ήθελα, εάν είναι δυνατόν, η άσκηση να με βοηθήσει να ενισχύσω το σώμα μου ώστε να μην ξανανοσήσω. Γιατί έχω ένα μεγάλο φόβο και θα ήθελα να ενισχυθώ όσο μπορώ». Μετά την αξιολόγηση η Λαμπρινή θα ξεκινήσει τις συνεδρίες. «Θα ξεκινήσω δυναμικά τώρα και μετά σκοπεύω να χρησιμοποιήσω το εξ αποστάσεως πρόγραμμα», σημειώνει.
Αποκτούν σημείο αναφοράς, κερδίζουν ξανά την αυτοπεποίθησή τους
«Τα σχόλια που έχουμε από τους ασθενείς για το πρόγραμμα είναι πάρα πολύ θετικά», τονίζει στην «Κ» η ψυχολόγος, διοικητική διευθύντρια του Sports Excellence Φλώρα Παπίτση. «Γνωρίζουν για όλες τις παρενέργειες από τις χημειοθεραπείες και την ακτινοθεραπεία και αισθάνονται με την άσκηση ότι έχουν περισσότερη δύναμη να το παλέψουν όλο αυτό. Αισθάνονται ότι δεν έχουν παραδοθεί σε μία διάγνωση. Επιπλέον, αισθάνονται ότι έχουν κάποιο σημείο αναφοράς. Μερικές φορές δεν θέλουν να ενοχλούν τους γιατρούς τους για έναν μυϊκό πόνο ή επειδή κουράζονται πιο εύκολα. Εδώ έχουν να πάρουν μια συμβουλή. Συμπληρώνουν κάθε ημέρα ερωτηματολόγιο ευεξίας και φυσικής δραστηριότητας και μας στέλνουν μήνυμα, οπότε εάν κάτι χρειαστούν έχουν άμεση πρόσβαση σε φυσικοθεραπευτή. Κι αυτό τους δίνει σιγουριά».
Για την κ. Παπίτση, αυτό που της έχει εντυπωθεί περισσότερο στον ενάμιση χρόνο λειτουργίας του προγράμματος είναι η περίπτωση καθηγήτριας πανεπιστημίου που διαγνώσθηκε με καρκίνο. «Μόλις της ήρθε η διάγνωση έχασε λίγο τη γη κάτω από τα πόδια της. Δεν ήθελε να βγαίνει από το σπίτι της. Είχε χάσει και τα μαλλιά της. Μας έλεγε ότι για το μόνο πράγμα που βγαίνει από το σπίτι είναι για να έρχεται στο πρόγραμμα. Ξεκίνησε το γυμναστήριο, υιοθέτησε τις συνήθειες που τις συστήσαμε και σταδιακά έφτιαξε η αυτοπεποίθησή της. Εκεί που φοβόταν, είχε άρνηση για όλα, δεν ήθελε ούτε τα μαθήματά της να κάνει, ξαναέχτισε τη ζωή της λέγοντας “θα το παλέψω και μπορώ να κάνω πολλά πράγματα”. Τελευταία φορά την είδα που ήρθε για την επαναξιολόγησή της στο 12μηνο. Είχε βάλει το κόκκινο κραγιόν της, είχε βγάλει την περούκα. Με είχε πάρει τηλέφωνο νωρίτερα και μου είπε “θα με δεις χωρίς την περούκα. Μη μου πεις κάτι”. Της απάντησα: “Τι να σας πω; Tι όμορφη που είστε, θα σας πω”».
Παρά τα θεραπευτικά οφέλη της άσκησης, λίγοι ασθενείς με καρκίνο επωφελούνται από αυτήν. Από τη βιβλιογραφία φαίνεται ότι μόλις ένας στους 20 ασθενείς που έχουν καρκίνο ασκείται. «Το ποσοστό αυτό είναι πολύ μικρό. Και θα πρέπει να ενισχύσουμε αυτή τη δράση. Εάν η άσκηση ήταν φάρμακο, θα ερχόταν μια φαρμακευτική εταιρεία που θα χρηματοδοτούσε το πρόγραμμα για να κυκλοφορήσει γρήγορα στην αγορά. Ομως η άσκηση είναι δωρεάν, άρα δεν έχει οικονομικό κέρδος. Εχει όμως φοβερό κέρδος για τον ασθενή. Οπότε, αφενός θέλουμε να το μάθει κάθε ασθενής, αφετέρου θέλουμε το κάθε νοσοκομείο σιγά σιγά να εισάγει την άσκηση στα προγράμματά του», τονίζει ο κ. Κουλουβάρης.
Στο πλαίσιο αυτό είναι σε εξέλιξη προσπάθεια ίδρυσης ενός δικτύου επιστημόνων από εξειδικευμένα κέντρα ανά την Ευρώπη (European Network Exercise Oncology/ENEO), που θα ενισχύσει την προσπάθεια για την ενσωμάτωση της άσκησης στην ογκολογική φροντίδα.