Φωτογραφίες: Ινστιτούτο Prolepsis
Ακούστε το άρθρο
«Η καθημερινότητά μου στο Ζεφύρι είναι βαρετή και αισθάνομαι εγκλωβισμένη. Σκέφτομαι πάρα πολύ τη ζωή μου μετά τις Πανελλαδικές, ενώ πολλές νύχτες ονειρεύομαι τη στιγμή που θα φύγω εκτός Αθήνας, ακόμη και μακριά από την Ελλάδα. Το να εκπαιδεύσω άλλες γυναίκες Ρομά με βοήθησε πάρα πολύ να κατανοήσω πως τα δικά μου όνειρα και όλων μας είναι εφικτά γιατί όλες αξίζουμε κάτι καλύτερο. Καμία μας δεν πρέπει να μένει στο περιθώριο».
Η 17χρονη μαθήτρια Κατερίνα Μουκάνη από το Ζεφύρι ήταν μία από τις μαθήτριες που εκπαιδεύτηκαν από ειδικούς, προκειμένου να δώσει ένα σπουδαίο μάθημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την υγεία και την ενδοοικογενειακή βία στις υπόλοιπες γυναίκες Ρομά πίσω στον καταυλισμό όπου ζει.
Λαμβάνοντας μέρος στο έργο «Ενδυνάμωση νεαρών γυναικών Ρομά σε θέματα υγείας, πρόληψης και ανθρωπίνων δικαιωμάτων» που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης το Ινστιτούτο Prolepsis και εταίρο το Εργαστήριο Διαπολιτισμικής Αγωγής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ, η ίδια είχε την ευκαιρία για 28 μήνες να λάβει μερικά πολύτιμα μαθήματα αλλά και να τα διδάξει.
Μετά τη διδασκαλία, συνειδητοποίησα πως η βία που μπορεί να υποστεί κάποιος έχει πολλές μορφές, ενώ εγώ ήξερα μόνο τη σωματική.
«Δεν θα ζήσουμε τον ίδιο εφιάλτη»
Ακόμη θυμάται τα πρώτα μαθήματα το περασμένο καλοκαίρι. Ηταν για την ενδοοικογενειακή βία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. «Μετά τη διδασκαλία, συνειδητοποίησα πως η βία που μπορεί να υποστεί κάποιος έχει πολλές μορφές, ενώ εγώ ήξερα μόνο τη σωματική. Οσον αφορά στα ανθρώπινα δικαιώματα, η αλήθεια είναι πως εμείς οι Ρομά είμαστε ακόμη στο περιθώριο, όπως και οι πρόσφυγες και άλλες κοινωνικές ομάδες. Στην ουσία όμως είμαστε όλοι ίσοι απέναντι στη δικαιοσύνη και είμαστε ελεύθεροι να έχουμε τη δική μας άποψη. Αυτά τα μαθήματα με βοήθησαν να εναντιωθώ σε όσους προσπάθησαν να με πείσουν για το αντίθετο ακόμη και στο σχολείο» εξηγεί.
Γυρνώντας πίσω στην κοινότητα Ρομά στο Ζεφύρι για να μοιραστεί όσα έμαθε από το πρόγραμμα με άλλες γυναίκες Ρομά, η Κατερίνα ένιωθε ότι ανέλαβε ένα σημαντικό έργο. Παρόλο που οι περισσότερες φίλες της δεν πήγαιναν σχολείο και κάποιες είχαν ήδη γίνει μητέρες, η ενημέρωσή τους για πράγματα που δεν γνώριζαν, την γέμιζε ικανοποίηση.
«Επέλεξα να τους μιλήσω για τους τρόπους αντιμετώπισης της ενδοοικογενειακής βίας και εκείνες με άκουγαν με απόλυτη προσοχή, ενώ στη συνέχεια εξέφρασαν τις απορίες τους και το συζητούσαμε επί ώρα. Η αλήθεια είναι πως γνωρίζαμε κάποια περιστατικά βίας που είχαν γίνει στο παρελθόν και είπαμε πως δεν θα επιτρέψουμε στον εαυτό μας να ζήσει τον ίδιο εφιάλτη».
«Να επικεντρωθούμε στην εκπαίδευση των γυναικών Ρομά»
Από την πλευρά της η 17χρονη Ιωάννα Νεοφωτίστου, μαθήτρια της πρώτης Λυκείου στη Χαλκίδα ήταν ήδη προετοιμασμένη, όπως λέει, για τα μαθήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων προς την κοινότητά της.
«Οταν ήμουν στο Γυμνάσιο, ήθελα να σπουδάσω νομική, οπότε είχα αρχίσει από τότε να διαβάζω το Δίκαιο και τους Νόμους. Ετσι, όταν ξεκίνησαν τα μαθήματα του προγράμματος, έδειξα αμέσως πόσο με ενδιαφέρει το αντικείμενο και επιλέχτηκα ώστε να μιλήσω στην κοινότητά μου», αναφέρει, επισημαίνοντας πως πλέον θέλει να σπουδάσει «Οικονομικά».
Στόχος της ήταν να διαδώσει κάποια μηνύματα, ώστε οι γυναίκες να ξεπεράσουν τις προκαταλήψεις που έχει δημιουργήσει η κοινωνία για αυτές. Η ομάδα της αποτελούνταν από κοπέλες ηλικίας 12 έως 20 ετών. «Οταν επικεντρώθηκα και εγώ στο θέμα της ενδοοικογενειακής βίας, οι ερωτήσεις πύκνωσαν. Κάποιες μου είπαν πως φοβούνται να μιλήσουν γιατί μετά ανακατεύονται κι άλλα άτομα (θείος, θεία, πεθερός, πεθερά), ενώ ένα ερώτημα ήταν αν μετά από ένα διαζύγιο ή μία καταγγελία τα παιδιά θα έπρεπε να βλέπουν τον πατέρα τους. Ηταν φυσιολογικό να υπάρχουν τέτοιες απορίες, καθώς οι ίδιες δεν είχαν ενημερωθεί ξανά για τέτοια ζητήματα», αναφέρει η Ιωάννα.
Τα στερεότυπα μας περικυκλώνουν σαν σύννεφο. Χρόνο με τον χρόνο μαθαίνεις να κοιτάς τους στόχους σου και να μην δίνεις σημασία, αλλά υποσυνείδητα επηρεάζεσαι.
Κάνοντας μια αξιολόγηση του προγράμματος, η Ιωάννα θεωρεί πως πρέπει όλες οι γυναίκες να επιμορφωθούν σε μία σειρά θεμάτων, κυρίως σε ότι αφορά την υγεία τους.
«Πιστεύω πως πολλές από εμάς παραμένουμε στο περιθώριο, χωρίς να το θέλουμε. Τα στερεότυπα μας περικυκλώνουν σαν σύννεφο. Χρόνο με τον χρόνο μαθαίνεις να κοιτάς τους στόχους σου και να μη δίνεις σημασία, αλλά υποσυνείδητα επηρεάζεσαι. Επιθυμία μου είναι να μπορέσω να ενημερώσω κι άλλες τσιγγάνες που παραμένουν άφαντες στο χάρτη. Εχουν δικαίωμα να ξέρουν», καταλήγει.
Διαφορετικές ταχύτητες σε κάθε καταυλισμό
Μιλώντας με τις εκπαιδεύτριες του Ινστιτούτου Prolepsis που επισκέφτηκαν τις κοινότητες Ρομά σε Αγία Βαρβάρα, Ζεφύρι, Χαλκίδα, Βόλο και Θήβα με στόχο να μιλήσουν με τη σειρά τους σε όλες τις γυναίκες για μία σειρά θεμάτων, όπως ο εμβολιασμός, η εγκυμοσύνη και η διατροφή, οι ίδιες αντιλήφθηκαν σύντομα πόσο διαφορετικές είναι οι ταχύτητες από καταυλισμό σε καταυλισμό.
Η εκπαιδεύτρια-διαμεσολαβήτρια, Λία Μάμα, που μεγάλωσε στην Αγία Βαρβάρα εκπαιδεύτηκε για θέματα υγείας από το Ινστιτούτο και για κοινωνικά ζητήματα από καθηγητές του ΕΚΠΑ. Μετά την ολοκλήρωση των μαθημάτων ξεκίνησε και το ταξίδι της στους καταυλισμούς.
«Εμένα μου δόθηκε η θεματική για τον εμβολιασμό και την πρόληψη γυναικολογικών ζητημάτων. Σίγουρα το κοινό σε κάθε καταυλισμό είναι διαφορετικό. Παραδείγματος χάριν στο Ζεφύρι ήταν πολύ ενημερωμένες για τα γυναικολογικά ζητήματα και οι περισσότερες είχαν κάνει τις απαραίτητες εξετάσεις, ενώ μου έκανε εντύπωση πόσο ανοιχτόμυαλες ήταν και συζητούσαν άνετα για σεξουαλικά θέματα. Από την άλλη πλευρά, στον Βόλο μερικές έπεφταν από τα σύννεφα με αυτά που ακούγαν, ενώ υπήρχαν και κάποιοι καβγάδες μεταξύ εκπαιδευομένων κυρίως επειδή μερικές γυναίκες γνώριζαν περισσότερα από άλλες. Στη Θήβα ήταν εντελώς παθητικοί, δεν είχαν καμία επικοινωνία μαζί μου και γι΄αυτό δεν μπορούσα να κατανοήσω αν γνώριζαν ή όχι», περιγράφει, επισημαίνοντας πως το μόνο σίγουρο είναι πως σε όλες τις κοινότητες καμία πληροφορία δεν θεωρείται δεδομένη.
Μπορούμε να γίνουμε κάτι πολύ καλύτερο από αυτό που πιστεύουμε
Η εκπαιδεύτρια, Χριστίνα Λαζαρίδου, επίσης από την Αγία Βαρβάρα ανέλαβε να ενημερώσει τις γυναίκες για τα γυναικολογικά ζητήματα, το κάπνισμα και τη διατροφή και όπως λέει στην «Κ» αφοσιώθηκε σε αυτό.
Οντως εμείς οι Ρομά μπορούμε να γίνουμε κάτι πολύ καλύτερο απ’ ό,τι πολλές φορές πιστεύουμε. Ωστόσο με τη σειρά της η Πολιτεία πρέπει να λύσει κι άλλα θέματα εκτός από την εκπαίδευση.
«Ηταν ένα μεγάλο σχολείο για εμένα αυτή η εκπαίδευση. Αυτά που είδα και βίωσα σε κάθε κοινότητα ήταν διαφορετικά. Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση που σε κάποιες κοινότητες ζουν σε παραπήγματα και το βιοτικό επίπεδο είναι αρκετά κατώτερο από ό,τι σε άλλες», σημειώνει.
Η στιγμή που κ. Λαζαρίδου δεν θα ξεχάσει ποτέ ήταν όταν ένα 15χρονο κορίτσι τη ρώτησε αν θα γίνει ποτέ σαν αυτήν. Η ίδια της απάντησε πως μπορεί να γίνει ακόμη καλύτερη.
«Οντως εμείς οι Ρομά μπορούμε να γίνουμε κάτι πολύ καλύτερο απ΄ό,τι πολλές φορές πιστεύουμε. Ο στόχος του προγράμματος ήταν να περάσουμε υγιή πρότυπα σε γυναίκες και αυτές να τα μεταφέρουν στις οικογένειές τους. Ωστόσο θεωρώ πως με τη σειρά της η Πολιτεία πρέπει να λύσει κι άλλα θέματα εκτός των εκπαιδεύσεων, όπως είναι οι συνθήκες διαβίωσης και οι κοινωνικές ανισότητες που υπόκεινται μέχρι και σήμερα οι Ρομά», καταλήγει.
«Δεν μπορώ να λέω “μη τρώτε γαλοπούλα”, όταν δεν υπάρχει καν νερό»
Οταν η διατροφολόγος Ευαγγελία Ζιώγα μιλάει για το επάγγελμά της, η ίδια θεωρεί πως ο τρόπος να ανοίξει συζήτηση είναι πολύ εύκολη. «Τι τρως;», «Ποιες τροφές σου αρέσουν;», «Μαγειρεύεις;» είναι μερικές από τις πιο συνήθεις ερωτήσεις.
Οταν όμως επισκέφτηκε τους πέντε καταυλισμούς με Ρομά, οι ερωτήσεις όπως εξηγεί δεν ήταν τόσο εύκολες να διαμορφωθούν και το μάθημα κάθε φορά προσαρμοζόταν.
«Υπάρχει πολύ μεγάλη ετερογένεια στους πληθυσμούς των Ρομά, οπότε έπρεπε και εγώ να προσαρμόσω τα εκπαιδευτικά υλικά», εξηγεί.
Η ίδια θυμάται τη Θήβα όπου εκεί ήταν πολύ δύσκολη η κατάσταση, καθώς δεν υπήρχε πόσιμο νερό. «Δεν μπορούσα να λέω στις γυναίκες μην επιλέξτε γαλοπούλα στο τοστ σας, όταν εκεί δεν υπήρχε καν πόσιμο νερό. Επίσης δεν μπορούσα να πω σε μία γυναίκα να βάλει στο πρόγραμμα συγκεκριμένες τροφές, όταν έχει δέκα παιδιά να ταΐσει. Επρεπε να σταθώ στα πολύ βασικά πράγματα γύρω από τη διατροφή».
Οπως συμπληρώνει η κ. Ζιώγα οι κακές διατροφικές συνήθειες που υπάρχουν σε αυτούς τους καταυλισμούς δυστυχώς εμπνέουν ανησυχία για αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης διαβήτη, καρδιαγγειακών προβλημάτων και παχυσαρκία. «Ολα έχουν να κάνουν με την πρόληψη και δυστυχώς αυτό δεν υπάρχει στην κουλτούρα τους ακόμη και όταν αυτό μπορεί να γίνει με μικρά, ανέξοδα αλλά σημαντικά βήματα όπως είναι η διατροφή, η γυμναστική, η προσοχή κατά την εγκυμοσύνη, κλπ».
Πάντως η ίδια στις περισσότερες επισκέψεις διαπίστωσε πως υπάρχει θέληση από τις γυναίκες Ρομά να μάθουν και να διορθώσουν κακές τους συνήθειες. Για να περάσει κάποιος όμως από τη θέληση στη πράξη, απαιτείται και μεγάλη προσπάθεια.