ΗΜΑΘΙΑ-ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Οδηγώντας στην Εγνατία Οδό την περασμένη Δευτέρα προς τη Βέροια, όπου θα διεξαγόταν η συνάντηση των ροδακινοπαραγωγών και των συναφών επαγγελμάτων για να συντονίσουν την αντίδρασή τους στο πλήγμα που θα υποστούν από το ρωσικό εμπάργκο, δεν είχα δυσκολία να καταλάβω τους λόγους για την αναταραχή που έχει κυριεύσει την περιοχή. Αριστερά και δεξιά από τον αυτοκινητόδρομο, λαμπυρίζοντας πράσινες στον απογευματινό ήλιο, ορθώνονταν στρατιές από ροδακινιές.
Πρόκειται για το σημαντικότερο προϊόν της περιοχής, απ’ όπου προέρχεται η μισή περίπου εθνική παραγωγή σε ροδάκινα και τα 2/3 των ελληνικών νεκταρινιών. Σύμφωνα με στοιχεία της Κοινοπραξίας των Συνεταιρισμών Ομάδων Παραγωγών Ημαθίας, 7.000 νοικοκυριά στον νομό ασχολούνται με την καλλιέργεια του ροδάκινου. Επιπλέον, 5.000 άτομα απασχολούνται ως εργάτες γης, άνω των 2.500 στη μεταποίηση του προϊόντος και περισσότεροι από 500 στα ψυγεία και τα διαλογιστήρια.
Για τους εξωστρεφείς παραγωγούς του ροδάκινου, η Ρωσία είχε τα τελευταία χρόνια, με κόπο και χρήμα, μεταβληθεί στον πιο σημαντικό εξαγωγικό προορισμό. Η ανακοίνωση από τη ρωσική κυβέρνηση του εμπάργκο σε αγροτικά, κτηνοτροφικά και αλιευτικά προϊόντα από τις χώρες που υποστήριξαν τις κυρώσεις κατά της Μόσχας, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, έπεσε στην Ημαθία σαν αιφνίδια θερινή χαλαζόπτωση – σφοδρότερη και από αυτήν που έπληξε την περιοχή στις 22 Ιουλίου. Ξαφνικά, ένας κλάδος που είχε βασίσει την ευημερία του στις προτιμήσεις των Ρώσων καταναλωτών βρέθηκε αποκομμένος από αυτούς, αναζητώντας διέξοδο – και αποδιοπομπαίους τράγους.
Στο Επιμελητήριο Ημαθίας, όπου έλαβε χώρα η συνάντηση των παραγωγών από πέντε νομούς της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, ο κύριος στόχος κριτικής ήταν η κυβέρνηση και «το κράτος». Οι κυβερνώντες κατηγορούνταν γενικά για αδιαφορία ή, πιο ειδικά, για αβελτηρία στην καταγραφή των αποθεμάτων στα ψυγεία, η οποία είναι απαραίτητη για να καταβληθούν οι (όποιες) αποζημιώσεις.
Κάποιοι πήγαιναν παραπέρα. Το βασικό ζήτημα γι’ αυτούς ήταν ότι η Αθήνα δεν είχε υψώσει το ανάστημά της στις Βρυξέλλες για να αποτρέψει τις ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Μόσχας, οι οποίες οδήγησαν στο ρωσικό εμπάργκο. Εκφραζόταν ακόμα η ελπίδα ότι ο Πούτιν θα εξαιρούσε τα ροδάκινα από τη λίστα των προϊόντων που εντάσσονται στο εμπάργκο (ο Χρήστος Γιαννακάκης, πρόεδρος της Κοινοπραξίας Συνεταιρισμών Ομάδων Παραγωγών Ημαθίας, όμως, ξεκαθάρισε ότι δεν υπήρχε τέτοιο ενδεχόμενο). Ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων, πάντως, ήταν κοινός και διάχυτος ο φόβος απώλειας πρόσβασης στην τεράστια ρωσική αγορά.
Αντίστοιχες συζητήσεις -χωρίς ωστόσο τη διάθεση δικαιολόγησης της στάσης της Μόσχας, ιδιαίτερα στις χώρες του πρώην σοβιετικού μπλοκ- διεξάγονται σε όλη την Ευρώπη αυτές τις μέρες. Συνολικά, οι ευρωπαϊκές εξαγωγές διατροφικών προϊόντων στη Ρωσία συνιστούν το 10% των διατροφικών εξαγωγών της Ε.Ε. – περίπου 11 δισ. ευρώ ετησίως. Από αυτά, περίπου τα 5,3 δισ. καλύπτονται από το εμπάργκο (εξαιρούνται, για παράδειγμα, όχι τυχαία, τα οινοπνευματώδη). Η Ρωσία αποτελεί ιδιαίτερα μείζονα αγοραστή ευρωπαϊκών οπωροκηπευτικών. Αντιθέτως, οι ρωσικές εισαγωγές αμερικανικών διατροφικών προϊόντων είναι περιορισμένες – δεν καλύπτουν ούτε το 1% των αμερικανικών εξαγωγών στις κατηγορίες αυτές.
Είναι αναμφίβολο ότι ορισμένοι κλάδοι θα πληγούν βαριά. Δεν είναι μόνο οι Ελληνες ροδακινοπαραγωγοί, που πέρυσι έλαβαν από τη Ρωσία το 47% του συνολικού εξαγωγικού τους συναλλάγματος. Οι Πολωνοί καλλιεργητές μήλου πωλούσαν τη μισή παραγωγή στη ρωσική αγορά. Οι μισές πέστροφες που εξήγαγαν πέρυσι οι Νορβηγοί (που δεν είναι μέλος της Ε.Ε., αλλά συμπεριλήφθηκαν στο εμπάργκο) είχαν ως προορισμό ρωσικά εστιατόρια, ιχθυοπωλεία και σούπερ μάρκετ.
Την Πέμπτη, στη συνάντηση των Ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων στις Βρυξέλλες, θα γινόταν μια πρώτη αποτίμηση του κόστους του εμπάργκο. Μία πηγή αισιοδοξίας, ωστόσο, για πρόωρη κατάργηση του μέτρου είναι το γεγονός ότι, συγκριτικά, αναμένεται να πλήξει περισσότερο τους Ρώσους καταναλωτές παρά τους Ευρωπαίους εξαγωγείς.
Σε ποια μέτρα προσανατολίζεται ήδη η Κομισιόν
Οι ευρωπαϊκές αποφάσεις για τους κλάδους που πλήττονται δυσανάλογα δεν θα ληφθούν άμεσα. Την περασμένη Δευτέρα, ο επίτροπος Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης Ντάσιαν Τσιόλος ανακοίνωσε την πρόθεσή του να λάβει τις επόμενες εβδομάδες μέτρα για τους παραγωγούς ροδάκινων και νεκταρινιών «με αναδρομική ισχύ». Σε αυτά συμπεριλαμβάνεται η αύξηση της δυνατότητας απόσυρσης προϊόντων από 5% σε 10% της παραγωγής και η διάθεση πρόσθετων κονδυλίων για προώθηση των προϊόντων σε εναλλακτικές αγορές.
Ωστόσο, οι εκτιμήσεις για το μέγεθος της ζημίας που θα υποστεί ο κάθε κλάδος θα βασιστούν στα στοιχεία που θα παρέχει το κάθε κράτος-μέλος. Οπως δηλώνει στην «Κ» ο Ρότζερ Γουέιτ, εκπρόσωπος του επιτρόπου, «μας λείπουν ακόμα οι απαραίτητες πληροφορίες, δεν έχουμε πλήρη εικόνα πραγματικά για κανένα προϊόν». Ο κ. Γουέιτ πάντως εκφράζει την εκτίμηση ότι, για τις πιο επείγουσες περιπτώσεις (νωπών προϊόντων που σύντομα θα είναι ακατάλληλα για κατανάλωση), δεν αποκλείεται τα μέτρα να έχουν αποφασιστεί ώς το τέλος του μήνα.
Οσον αφορά το περιεχόμενο των μέτρων αυτών, η Κομισιόν δεν προσανατολίζεται αποκλειστικά στις αποζημιώσεις. «Στον βαθμό του εφικτού, πρέπει τα κονδύλια να κατευθυνθούν και για προώθηση προϊόντων σε νέες αγορές», δηλώνει στην «Κ» ο εκπρόσωπος του επιτρόπου Γεωργίας. «Πρέπει να βρούμε τον πιο αποτελεσματικό τρόπο χρήσης των διαθέσιμων πόρων», εξηγεί, σημειώνοντας ότι η νέα ΚΑΠ παρέχει μεγαλύτερη ευελιξία στην επανακατεύθυνση κονδυλίων σε έκτακτες περιστάσεις».
Το ταμείο διαχείρισης κρίσεων της νέας ΚΑΠ, που θεσμοθετήθηκε ως απάντηση στo ξέσπασμα της επιδημίας e.coli στη Γερμανία το 2011, διαθέτει 423 εκατ. ευρώ για το τρέχον έτος και 433 εκατ. ευρώ για το 2015. Πέραν των ποσών αυτών, όπως λέει ο κ. Γουέιτ, υπάρχει η δυνατότητα μεταφοράς πόρων που προορίζονταν για άμεσες επιδοτήσεις, αλλά και χρήσης κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης.
Τα νομικά και τα ηθικά
Πέρα από την αντιμετώπιση των συνεπειών του εμπάργκο στους Ευρωπαίους παραγωγούς του πρωτογενούς τομέα, οι κοινοτικές αρχές καλούνται να απαντήσουν στα ρωσικά μέτρα. Κοινοτικοί αξιωματούχοι δήλωσαν στην «Κ» ότι η Ε.Ε. δεν θα μπει στη λογική του tit-for-tat που θα οδηγήσει σε περαιτέρω κλιμάκωση των ευρω-ρωσικών εντάσεων. Παρ’ όλα αυτά, αναζητούν τρόπους να διατηρήσουν την πίεση που υφίσταται η Μόσχα ώστε να εξευρεθεί πολιτική λύση που θα επιτρέψει και την ανάκληση του εμπάργκο.
Ηδη βρίσκονται σε επαφές με χώρες της Λατινικής Αμερικής, που αναμένεται να καλύψουν τις ελλείψεις στη ρωσική αγορά σε κτηνοτροφικά προϊόντα (Βραζιλία) και ψάρια (Χιλή). Αξιωματούχος της Κομισιόν δήλωσε στην «Κ» ότι οι Βρυξέλλες θα χρησιμοποιήσουν ηθικά επιχειρήματα για να αποτρέψουν τις χώρες αυτές από συναλλαγές που, όπως είπε, συνιστούν «πολεμική κερδοσκοπία». Μένει να φανεί πόσο η ευρωπαϊκή εκδοχή της ηθικής θα μετρήσει ενώπιον των υπερκερδών που αναμένεται να αποκομίσουν οι Λατινοαμερικανοί παραγωγοί από τη ρωσική αγορά.
Μία άλλη κίνηση που συζητείται είναι η προσφυγή της Ε.Ε. στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου – κάτι που ήδη ανακοίνωσε η Πολωνία ότι θα πράξει μονομερώς. «Η Ε.Ε. υποστηρίζει ότι η Ρωσία κινείται παρανόμως, αλλά φυσικά και η Ρωσία μπορεί να πει το ίδιο για την Ε.Ε. Από αυτή την άποψη, έχει νόημα η προσφυγή στη διαδικασία επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ», σημειώνει στην «Κ» ο Αντώνης Τζανακόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Πηγές της Κομισιόν δηλώνουν στην «Κ» ότι όλες οι πιθανές επιλογές είναι ανοιχτές, μεταξύ των οποίων και η προσφυγή στον ΠΟΕ. Ωστόσο, οι Βρυξέλλες, ώς την περασμένη Τετάρτη τουλάχιστον, δεν είχαν λάβει ακόμα από τη Μόσχα την επίσημη ειδοποίηση που θα οριοθετεί το ακριβές πεδίο εφαρμογής και το σκεπτικό για το εμπάργκο – ούτε γνώριζαν πότε θα το λάβουν. Χωρίς αυτά, είναι αδύνατη η κατάρτιση νομικής στρατηγικής για την προσφυγή. Στις αρχές του έτους, η Ρωσία προχώρησε σε απαγόρευση εισαγωγών χοιρινού από ολόκληρη την Ε.Ε. μετά τον εντοπισμό μεμονωμένων κρουσμάτων αφρικανικής πανώλης των χοίρων σε αγριογούρουνα στην Πολωνία και τη Λιθουανία. Στην περίπτωση αυτή, όπως εξηγούν οι πηγές της «Κ» στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι Βρυξέλλες κατέθεσαν προσφυγή στον ΠΟΕ, καθώς το σκεπτικό της ρωσικής απόφασης, βασισμένο σε λόγους φυτο-υγιεινής, ήταν σαφές. Στην τρέχουσα υπόθεση, όπως σημείωναν οι ίδιες πηγές τονίζοντας τα «πολιτικά κίνητρα» του εμπάργκο, είναι δύσκολο να υπάρξει ένα αντίστοιχο, συγκεκριμένο σκεπτικό που να μπορεί να προσβληθεί μέσω της διαδικασίας του ΠΟΕ.
Πόσο θα πληγούν οι ίδιοι οι Ρώσοι
Το ρωσικό εμπάργκο, πέρα από τους Ευρωπαίους παραγωγούς, θα πλήξει σοβαρά και τους Ρώσους καταναλωτές. Η απώλεια ποιοτικών, ασφαλών προϊόντων από την Ευρώπη, από ισπανικά αλλαντικά και γαλλικά τυριά έως ελληνικά φρούτα και νορβηγικό σολομό, αποτελεί ένα ακόμη βήμα στη σοβιετικοποίηση της ρωσικής κοινωνίας. Η προσδοκία του Βλ. Πούτιν είναι ότι οι Ρώσοι θα υιοθετήσουν τα μέτρα στο πλαίσιο της εθνικιστικής του εκστρατείας για επίτευξη μεγαλύτερου βαθμού αυτάρκειας. Η εξαίρεση από το εμπάργκο του κρασιού και άλλων οινοπνευματωδών, που αγοράζονται ευρέως από τη μεσαία τάξη, είναι ενδεικτική των πολιτικών υπολογισμών του Κρεμλίνου.
Ωστόσο, η εξάρτηση της Ρωσίας από διατροφικά προϊόντα των χωρών στις οποίες επέβαλε το εμπάργκο -54% στα κτηνοτροφικά προϊόντα, 52% στα ψάρια, 30% στα φρούτα και λαχανικά, σύμφωνα με την ιταλική τράπεζα UniCredit- είναι τέτοια, που οι ελλείψεις είναι αναπόφευκτες. Επιπλέον, το νέο καθεστώς απαγορεύσεων θα εντείνει τις πληθωριστικές πιέσεις στη ρωσική οικονομία, όπου ο δείκτης ήδη βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα (7,5%, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ιουλίου). Οι εκτιμήσεις των οικονομολόγων διαφέρουν σημαντικά – η Capital Economics προβλέπει ότι το εμπάργκο θα αυξήσει τον πληθωρισμό κατά 0,5% επιπλέον, η Citi βλέπει εκτίναξη κατά 1,9%. Ολοι όμως συμφωνούν ότι θα ενισχυθούν οι ανοδικές τάσεις του πληθωρισμού, που ήδη κάλπαζε λόγω της κατάρρευσης του ρουβλιού στον απόηχο της ουκρανικής κρίσης. Ολα αυτά σε μια οικονομία που αναπτύχθηκε μόλις με 1% το 2013, έναντι αρχικών προβλέψεων για 4%, και που αναμένεται να αναπτυχθεί ακόμη λιγότερο φέτος. Ισως ο κ. Πούτιν ανακαλύψει στο εγγύς μέλλον ότι οι θριαμβολογίες για την Κριμαία έχουν πολιτική ημερομηνία λήξεως και ότι τα δυτικά προϊόντα ήταν πιο αγαπητά στους Ρώσους καταναλωτές απ’ ό,τι υπολόγιζε.