«Bir» στα τουρκικά σημαίνει ένας, μία, ένα. Καθώς η τουρκική γλώσσα δεν έχει γένη, είναι πολύ πιο εύκολο για ένα παιδί της μουσουλμανικής μειονότητας -τουλάχιστον στην αρχή- να μιλήσει για το «μία» ποδήλατό του στα τουρκικά, αντί για τα ελληνικά, αφού δεν χρειάζεται να γνωρίζει ότι μιλά για ένα ουσιαστικό ουδέτερου γένους.
Οταν το 1997 οι καθηγήτριες του Πανεπιστημίου Αθηνών Θάλεια Δραγώνα και Αννα Φραγκουδάκη σχεδίασαν το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων (ΠΕΜ), έπρεπε, πριν απ’ όλα, να αντιμετωπίσουν τέτοιου είδους προβλήματα.
Εφέτος, τελευταία χρονιά του προγράμματος, 3.246 παιδιά συμμετείχαν στις δράσεις του. Οι άνθρωποι που το υλοποίησαν χρησιμοποίησαν δύο «πόρτες» για να κάνουν τα ελληνικά πιο οικεία στα μέλη της μειονότητας: τις μητέρες των παιδιών και συνομιλήτριές τους επί 15 χρόνια και το παιχνίδι ως στοιχείο της μαθησιακής διαδικασίας.
Υστερα από 15 χρόνια εφαρμογής ενός προγράμματος, με το οποίο ασχολήθηκαν πάνω από 1.000 άτομα και για το οποίο ξοδεύτηκαν 27 εκατομμύρια ευρώ -κατά 80% από ευρωπαϊκούς πόρους- τίθεται φυσικά το ερώτημα: τι απέδωσε; Απαντώντας στο ερώτημα, οι καθηγήτριες υποδεικνύουν τη σχολική διαρροή από το Γυμνάσιο, που στην αρχή του εφαρμογής του προγράμματος έφτανε το 65%, ενώ σήμερα έχει μειωθεί δραματικά.
Αλλοι ερευνητές που δεν συμμετέχουν στο πρόγραμμα (Δημάση, Παπασταμάτης, Στόγιος) αναγνωρίζουν ότι η αποτυχία του επίσημου εκπαιδευτικού συστήματος να μεταδώσει αποτελεσματικά γνώσεις ελληνικών στη μειονότητα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση οφείλεται στα ακατάλληλα μέσα: τα γνωστά εγχειρίδια που χρησιμοποιούνται και στα άλλα σχολεία της χώρας, την έλλειψη προσχολικής αγωγής – νηπιαγωγείων αλλά και στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον των μαθητών.
Αλλη προσέγγιση
Το ΠΕΜ έκανε προσπάθεια να βελτιώσει την κατάσταση αυτή στο Γυμνάσιο, χρησιμοποιώντας μια διαφορετική εκπαιδευτική προσέγγιση: το διδακτικό υλικό θα έπρεπε να προσαρμοστεί στις ανάγκες όσων επισκέπτονταν τα ΚΕΣΠΕΜ (τα κέντρα εκπαίδευσης του προγράμματος) και όχι να προσαρμοστούν οι μαθητές στους διδάσκοντες και στο πρόγραμμα. «Τα παιδιά της μειονότητας δεν είναι άλλοι», είχε πει σε ανύποπτο χρόνο η κ. Φραγκουδάκη.
Αυτή η προσέγγιση ξεβόλεψε αρκετούς εκπαιδευτικούς. Χαρακτηριστικό είναι ότι η ΕΛΜΕ της Ροδόπης την έκρινε αναποτελεσματική, θεωρώντας ότι το ΠΕΜ απέτυχε. Η οργάνωση αντιδρά στη συνέχιση του προγράμματος λέγοντας ότι δεν βελτίωσε τις επιδόσεις εκείνων που τελειώνουν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Σύμφωνα με την ΕΛΜΕ, η μείωση της σχολικής διαρροής οφείλεται όχι στο πρόγραμμα, αλλά σε γενικότερους δημογραφικούς παράγοντες που παρατηρούνται στο σύνολο της χώρας. Μόνο που η Θράκη δεν είναι το σύνολο της χώρας.
Πολλές από αυτές τις αντιδράσεις στο πρόγραμμα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και «ιδεολογικές», όπως αυτές που παρουσιάστηκαν ενάντια στην προσπάθεια του ΠΕΜ να εξηγήσει στους Ελληνες εκπαιδευτικούς μέσω επιμορφωτικών σεμιναρίων τις διαφορές μεταξύ ελληνικής και τουρκικής γλώσσας. Η ΕΛΜΕ Ροδόπης αντέδρασε στα σεμινάρια υποστηρίζοντας ότι με «δημόσιο χρήμα διδάχθηκαν Ελληνες εκπαιδευτικοί τουρκικά».
Το πρόγραμμα πάντως κρίνεται από την πλειονότητα χριστιανών και μουσουλμάνων ως θετικό, καθώς για πρώτη φορά έθιξε τα κακώς κείμενα ενός προβληματικού εκπαιδευτικού συστήματος στην πράξη.
Η διακοπή του, λένε κάποιοι, δεν είναι άμοιρη και του μοιράσματος της πίτας των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Οι ίδιοι υπενθυμίζουν την περίπτωση του 2007, όταν το πρόγραμμα έβαινε και πάλι προς τερματισμό, με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο να διεκδικεί τη διαχείριση της συνέχισης, έναντι του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ομως παρότι στο τιμόνι της κυβέρνησης βρισκόταν εκείνη την εποχή η Ν.Δ., η τότε υπουργός Παιδείας κ. Μαριέττα Γιαννάκου δεν είχε εντυπωσιαστεί από την ικανότητα του Δημοκριτείου να παραγάγει το αντίστοιχο περιεχόμενο και είχε αφήσει το πρόγραμμα στα χέρια των εμπνευστών του.