Εδώ και πολλά χρόνια αποτελούσε κοινό μυστικό ότι «κάτι έτρεχε» με τις χρηματοδοτήσεις των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, ότι πολλές προσέφεραν έργο υπό αδιαφανείς συνθήκες και γι’ αυτό στα τέλη του 2013 συστάθηκε νομοπαρασκευαστική επιτροπή για τη ρύθμιση της λειτουργίας των ΜΚΟ, «ων ουκ έστιν αριθμός»· ανεπισήμως εκτιμώνται σε δεκάδες χιλιάδες… Στόχος της σχετικής πρότασης νόμου, που ναι μεν πέρασε από δημόσια διαβούλευση (Οκτώβριος 2014) αλλά έκτοτε βρίσκεται στο «συρτάρι», ήταν η επίσημη καταγραφή τους, ο έλεγχος, η λογοδοσία.
«Ηδη από το 2008 δεκαεπτά Οργανώσεις είχαν υπογράψει τη Διεθνή Χάρτα Λογοδοσίας και Διαφάνειας, που προτάσσει μεταξύ άλλων την περιβαλλοντική ευαισθησία, την ορθή διακυβέρνηση και τους κανόνες δεοντολογίας στην εξεύρεση πόρων», τονίζει στην «Κ» ο κ. Σωτήρης Λαγανόπουλος, γραμματέας του Ιδρύματος Μποδοσάκη, το οποίο συμμετείχε ενεργά στη σύσταση και τις εργασίες της Επιτροπής. «Η εν λόγω, όμως, δέσμευση δεν ενεργοποιήθηκε ποτέ απουσία ενός συστήματος ελέγχου».
Βέβαια, η οικονομική κρίση άλλαξε συν τω χρόνω το τοπίο. Η κρατική «στρόφιγγα» έκλεισε, ενώ οι δωρεές ιδιωτών έγιναν φειδωλές και στοχευμένες και έτσι, 10%-15% των ΜΚΟ έβαλαν «λουκέτο», επισήμως ή ανεπισήμως. Παράλληλα, αναδύθηκαν νέες πρωτοβουλίες, που ήρθαν να καλύψουν τις αυξανόμενες ανάγκες σε επίπεδο κοινωνικής πρόνοιας. Η χρηματοδότηση σήμερα προέρχεται κυρίως από ιδιωτικούς φορείς, όπως τα Ιδρύματα «Σταύρος Νιάρχος» και Μποδοσάκη, που ακολουθούν διαφανείς και αυστηρές διαδικασίες στην επιλογή των επιχορηγούμενων οργανώσεων.
Η πεντάμηνη εργασία της Επιτροπής ήταν πολυεπίπεδη. «Επιλέξαμε τον όρο Κοινωφελής Οργάνωση Πολιτών (ΚΟΠ) αντί του καθιερωμένου ΜΚΟ, o οποίος, άλλωστε, δεν ορίζεται σε κανένα νομικό κείμενο», εξηγεί στην «Κ» η νομικός, μέλος της Επιτροπής, σήμερα βουλευτής Επικρατείας της Ν.Δ. Νίκη Κεραμέως. Επόμενο βήμα ήταν η πρόβλεψη ενός ενιαίου μητρώου των Οργανώσεων υπό την εποπτεία του υπουργείου Εσωτερικών, αφού έως σήμερα είναι εγγεγραμμένες σε τρία ή τέσσερα υπουργεία (συχνά και «διπλογραμμένες»).
Οι κανόνες που προβλέπει το «παγωμένο» νομοσχέδιο είναι λίγο-πολύ αυτονόητοι. Τίθεται ως προϋπόθεση η λειτουργία μιας οργάνωσης επί τρία χρόνια ώστε να μπορεί να αιτηθεί κρατικής χρηματοδότησης, ενώ καλείται να δημοσιοποιεί στο Διαδίκτυο όλα τα οικονομικά της στοιχεία. Το μητρώο των οργανώσεων θα διαχωρίζεται σε γενικό και ειδικό, με το δεύτερο να προσφέρει περισσότερες δυνατότητες, αλλά και να απαιτεί από τις οργανώσεις ακόμη μεγαλύτερη συνέπεια και διαφάνεια. Στις ΚΟΠ του ειδικού μητρώου δίνονται φορολογικά κίνητρα, ενώ δικαιούνται, π.χ., να υλοποιούν τέσσερις (αντί δύο) εκδηλώσεις με απαλλαγή ΦΠΑ. Κομβικής σημασίας είναι η σύσταση νομικού πλαισίου για τον εθελοντισμό, που σήμερα απουσιάζει πλήρως. Σε ένα πιθανό έλεγχο της Επιθεώρησης Εργασίας σε μια ΜΚΟ μπορεί να επιβληθεί πρόστιμο έως και 10.000 ευρώ για απασχόληση «αδήλωτων» εργαζομένων, δηλαδή των εθελοντών. Αντίστοιχα, ένας εθελοντής είναι ανοχύρωτος έναντι ενός ενδεχόμενου ατυχήματος εν ώρα κοινωφελούς προσφοράς. «Προτείνουμε τη δημιουργία ενός ενιαίου μητρώου εθελοντών με αύξοντα αριθμό», λέει η κ. Κεραμέως. Ετσι, αναγνωρίζεται ο «αφανής» ρόλος του εθελοντή, στον οποίο αποδίδονται δικαιώματα και υποχρεώσεις.
Η δυναμική της «Κοινωνίας των Πολιτών», πάντως, δεν πρέπει να υποτιμάται. Είναι ενδεικτικό ότι στη Μ. Βρετανία αποτελεί τον τρίτο πυλώνα της οικονομίας, με 164.000 οργανώσεις. Τα ετήσια έσοδά τους ανέρχονται σε 81 δισ. ευρώ, ενώ απασχολούν χιλιάδες εργαζομένους. Πέρα από τη μακρά παράδοσή τους και τα 19 εκατ. εθελοντών, στη Μ. Βρετανία λειτουργεί ενιαίο μητρώο, παρέχονται φορολογικά κίνητρα στους δωρητές, ενώ οι οργανώσεις επιδεικνύουν ιδιαίτερη καινοτομία στις δράσεις τους…