Στην ταραγμένη Μακεδονία των αρχών του περασμένου αιώνα, ο δημοδιδάσκαλος Αστέριος Δ. Γούσιος κάνει τα πάντα για να ενισχύσει την εκπαίδευση των μαθητών. Διδάσκει, γράφει βιβλία που τα τυπώνει στη Λειψία (1894) και στην Αθήνα (1901), ανοίγει το πρώτο βιβλιοπωλείο στις Σέρρες (1900) που γίνεται στέκι ζύμωσης δασκάλων, ιερέων και πατριωτών για την ευόδωση του Μακεδονικού Αγώνα και βάζει μπρος το δικό του τυπογραφείο (1908), ένα από τα πρώτα της ανατολικής Μακεδονίας.
Την καλλιτεχνική εκτέλεση όλων των τυπογραφικών εργασιών στο «Εν Σέρραις Τυπογραφείον» διαφημίζει και στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Μακεδονία» (10-7-1911). Από τη δράση των Βούλγαρων κομιτατζήδων, βιβλιοπωλείο και τυπογραφείο δεν γλιτώνουν. Λεηλατούνται και καταστρέφονται ολοσχερώς το 1916. Ο δημοδιδάσκαλος και ο γιος του Χρήστος συλλαμβάνονται, αλλά δεν το βάζουν κάτω. Μετά την απελευθέρωσή τους ξαναλειτουργούν το τυπογραφείο (1918). Πέντε χρόνια αργότερα ανοίγουν δεύτερο στην καρδιά του εμπορικού κέντρου της πόλης.
Πολλές ιστορίες της Θεσσαλονίκης έχουν γραφτεί από τότε επί του πιεστηρίου «Τύποις Γούσιου» και θα μπορούσαν να είχαν χαθεί στη λήθη του χρόνου αν δεν τις διέσωζε ο κληρονόμος του Αστέριος Χ. Γούσιος σε μια σπάνια «Συλλογή Τυπογραφικής Τέχνης». Το άτυπο «μουσείο» με αντικείμενα που συλλέγει τα τελευταία χρόνια, στημένο από τον ίδιο σ’ ένα χώρο 400 τ.μ. στις εγκαταστάσεις του σύγχρονου τυπογραφείου στο Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκης, διατρέχει όχι μόνο την οικογενειακή παραδοσιακή τυπογραφική τέχνη αλλά και την ιστορία της τυπογραφίας από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα.
Αρχικό πυρήνα της συλλογής αποτέλεσαν τα κειμήλια του οικογενειακού τυπογραφείου, με ναυαρχίδα το ηλεκτροκίνητο, επίπεδο τυπογραφικό πιεστήριο Αυστροουγγαρίας, κατασκευασμένο το 1909.
«Μ’ αυτό ξεκίνησε το τυπογραφείο της Θεσσαλονίκης το 1923 και είναι ίσως το μοναδικό που διασώζεται στην πόλη» εξηγεί στην «Κ» ο συλλέκτης Α. Γούσιος. Πήρε τη σκυτάλη από τον πατέρα του έπειτα από σπουδές τυπογραφίας στη Λειψία κι εκείνος με τη σειρά του την παραδίδει στην τετάρτη γενιά δημιουργών της σύγχρονης γραφιστικής τέχνης.
Η μόνιμη έκθεση, επισκέψιμη για βιωματική περιήγηση, ήταν μια αποκάλυψη. Καλογυαλισμένα ογκώδη συλλεκτικά μηχανήματα μπορούν να λειτουργήσουν ανά πάσα στιγμή για μερακλήδες που επιμένουν να τυπώνουν βιβλία με στοιχεία. Ενα χειροκίνητο πιεστήριο (BOSTON) των αρχών του αιώνα, κοπτικές μηχανές Krause του 1880, μια λινοτυπική μηχανή της δεκαετίας του ’60, λιθογραφικές πλάκες, αγγλικές συσκευές σελιδοποίησης, πρέσα και μικροεργαλεία βιβλιοδεσίας (1920-1950) βρίσκονται σε διάλογο με τις σύγχρονες εκτυπώσεις όφσετ και ψηφιακές.
«Αυτό το μηχανάκι έσωσε την οικογένεια» λέει ο συλλέκτης τυπογράφος, δείχνοντας ένα προπολεμικό χειροκίνητο πιεστήριο (μποστονάκι) που αριθμούσε ετικέτες, χάρτινες και υφασμάτινες, για την εξαγωγή του καπνού. «Οι καπνέμποροι στην Κατοχή δούλευαν ασταμάτητα. Ηταν όλοι σχεδόν πελάτες μας. Οταν κηρύχθηκε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο πατέρας μου, ανησυχώντας για έλλειψη υλικών, προμηθεύτηκε ύφασμα πληρώνοντας 2.000 χρυσές λίρες. Το αποθήκευσε σε καπνομάγαζο της Φράγκων, αλλά έπειτα από δυο μέρες εξαφανίστηκε. Το είχαν κλέψει».
Στα εκθέματα, ο συμπυκνωμένος αιώνας της τυπογραφικής εξέλιξης είναι γεμάτος από επιχειρηματικές ιστορίες-πρόκληση για κάθε ερευνητή. Μήτρες με λογότυπα, καρτ βιζίτ, ευχετήριες κάρτες, προσκλήσεις, υφασμάτινες ετικέτες για δέματα εξαγωγής καπνών, κουπόνια για… κούρεμα, ψηφοδέλτια, διακηρύξεις κομμάτων, τιμοκατάλογοι, φάκελοι και επιστολόχαρτα, μήτρες για χάρτινους δίσκους ζαχαροπλαστείων, αφήνουν τη γλυκιά γεύση της πολυπολιτισμικής Θεσσαλονίκης, όταν το εμπόριο ήταν στα χέρια Εβραίων και χριστιανών και σπουδαίοι γραφίστες (π.χ. Σβορώνος) πρωτοπορούσαν με τις σχεδιαστικές τους εφαρμογές.
Το αφήγημα συμπληρώνουν χιλιάδες μεταλλικά στοιχεία σε περίπου 800 κάσες με σπάνια συλλεκτικά κομμάτια: στοιχεία του οίκου De Berny από γαλλικό εργοστάσιο που πτώχευσε και το αγόρασε ο Μπαλζάκ για να τυπώνει τα βιβλία του.
Στο τυπογραφείο www.goussios.gr θα λειτουργήσουν δύο από τα εργαστήρια που θα στηθούν στο πλαίσιο του 6ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Τυπογραφίας και Οπτικής Επικοινωνίας (ICTVC) τον ερχόμενο Ιούνιο στη Θεσσαλονίκη.