«Η ίδια η ζωή έχει αντιφάσεις, γιατί να μην έχει η γλώσσα;», μου είπε το 2009, σ’ ένα εστιατόριο του Υμηττού, ο Δημήτρης Μαρωνίτης, ύστερα από ένα μάθημα, με τη βαθιά φωνή του, για την «Ιλιάδα» του. Ηταν δικός του ο Ομηρος· ήταν ο Ομηρος του Μαρωνίτη και ο Μαρωνίτης του Ομήρου. Πώς αλλιώς, αφού ο μεγάλος δάσκαλος βρήκε και χάρισε τις ομορφότερες λέξεις της ελληνικής γλώσσας στον τυφλό ραψωδό: «νεφεληγερέτης Δίας» [Ε 888], «Γερήνιος» Νέστορας [Κ 102], ο «ταλασίφρων» Οδυσσέας που στη γλώσσα του δασκάλου έγινε «καρτερόψυχος» [Λ 466].
Ο Δ. Ν. Μαρωνίτης, ο Μίμης των οικείων του, έχασε τη μάχη με τον καρκίνο την Τρίτη 12 Ιουλίου, σε ηλικία 87 ετών. Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη το 1929, μεγαλωμένος και σπουδαγμένος εκεί και στη Γερμανία, υφηγητής, αρχικά, της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ και καθηγητής της από το 1975 ώς το 1996. «Μη φοβάστε τους ανθρώπους που έχουν ρωμαλέα πάθη: όσους οργίζονται, πίνουν και αγαπούν. Πολεμάτε μόνον τους κάπηλους της ελληνοχριστιανικής ηθικολογίας. Φανείτε εις μικρόν γενναίοι», είχε πει, μεταξύ άλλων, τον Ιανουάριο του 1968 στο αμφιθέατρο της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ· «ενδέχεται αυτά τα λόγια να είναι και τα τελευταία που ακούτε από το στόμα μου», είχε προφητεύσει, λίγο προτού τον συλλάβει η Χούντα. «Φασισμός είναι να σε ρωτούν δημοσίως για την ιδιωτική ζωή σου και να σε ανακρίνουν ιδιωτικώς για τις δημόσιες πράξεις σου», είχε γράψει στο «Βήμα», το 1974, στο «Πολιτικό μανιφέστο για ιδιωτική χρήση».
Περατάρης της γλώσσας στη διαδρομή από την αρχαιότητα στο σήμερα, με «γενετική εμπιστοσύνη στη μετάφραση», όπως έγραψε ο ίδιος στην εισαγωγή της «Ιλιάδας», δάσκαλος γενεών, επίμονος σκαφτιάς των ελληνικών γραμμάτων και της ζωής, «ένα είδος ηδονιστή, που ζύμωσε τη γνώση με το αίσθημα, εκμηδένισε την απόσταση προφορικού και γραπτού λόγου, αναζήτησε την ομολογία του κειμένου, το αίσθημα που κάθεται πάνω στα λόγια· ο Μαρωνίτης ήταν η γλώσσα της ομολογίας», όπως λέει συγκινημένος στην «Κ» ο ποιητής Αργύρης Παλούκας.
Πολέμιος των γλωσσαμυντόρων, αυτών που ο Γιώργος Χειμωνάς αποκαλούσε «γλωσσόφιλες αράχνες», ο Μαρωνίτης γύρεψε και βρήκε την ομολογία του Ομήρου, του Ησιόδου, του Ηροδότου, του Σοφοκλή, του Καβάφη, της γενιάς του ’30, των μεταπολεμικών ποιητών, της γενιάς του ’70, των νέων ποιητών, που στιγμή δεν έπαψε να τους «σκαλίζει». Ενας καβαφικός μαχητής που συγχωρούσε την υπεροψία, αλλά καταδίκαζε την αυταρέσκεια. Ο δάσκαλος που ήταν περισσότερο αισθηματίας παρά φιλόλογος.
«O Δ. Ν. Μαρωνίτης ήταν και δικός μου δάσκαλος. Είχα την απέραντη τύχη να παρακολουθήσω τις πανεπιστημιακές του παραδόσεις. Αυτήν τη μαγική συνταγή επικοινωνίας μεταξύ δασκάλου και μαθητών, που, όταν πετυχαίνει, ο κόσμος πάει αθόρυβα μπροστά. Τον πήγε. Για μένα η αίθουσα 101 του νέου κτιρίου της Φιλοσοφικής Θεσσαλονίκης, όπου έλαμψε (και) με την “Οδύσσεια” και τον “Αίαντά” του, θα φέρει για όσο ζω το δικό του όνομα», λέει στην «Κ» η ποιήτρια Γεωργία Τριανταφυλλίδου, δίχως ν’ αποφύγει τα δάκρυα.
Ο Δ. Ν. Μαρωνίτης ήταν ένας άνθρωπος της ζωής, όχι του γραφείου. «Θυμάμαι να τον συναντώ, συχνότερα απ’ οπουδήποτε αλλού, στο σινεμά, με τη σύζυγό του Ανθή», θυμάται ο συγγραφέας Θεόδωρος Γρηγοριάδης.
«Ηταν ένα άγριο, ατίθασο ρεμπέτικο, με το σύνδρομο του Μεγαλέξανδρου: ήθελε να τα κατακτήσει όλα. Ενας ύψιστος στοχαστής, μουσκεμένος από τη Θεσσαλονίκη, την προσφυγιά και τη μυθολογία της, ένας άνθρωπος του χειροποίητου αγώνα. Καιγόταν που δεν υπήρξε πρωτογενής δημιουργός. Είχε κι ένα βαθύ παράπονο να τον τυλίγει», αναφέρει, με σπασμένη φωνή, στην «Κ» ο συγγραφέας Θωμάς Κοροβίνης, μαθητής του Μαρωνίτη το ’75 στη Θεσσαλονίκη, στενά συνδεδεμένος έκτοτε με τον σπουδαίο δάσκαλο.
«Ο λόγος παράγεται και προάγεται πάντα εξ επαφής με την υποκείμενη ζωική εμπειρία», έγραφε ο ίδιος στο εισαγωγικό σημείωμα της «Πεζογραφίας του Γιώργου Χειμωνά» (εκδ. Κέδρος, 2007). Αυτό το «εξ επαφής» και η «ζωική εμπειρία» ήταν όλος ο Μαρωνίτης. Ηταν ο ίδιος που, πέρα από την ατόφια κριτική σκέψη, πρότεινε μία ολοκληρωμένη θεωρία λογοτεχνίας, με πρόσημο τ’ ανθρώπινα πάθη, τα δικά του και τα πανανθρώπινα.
«Θέλω, αν είναι δυνατόν, να ανακτήσω ή να συγκρατήσω κάτι από τη νεανική μας αθωότητα, που μας έκανε να πιστεύουμε –όπως έλεγε κι ο Στάινερ– ότι μπορεί να μη διορθώνονται τα πράγματα, αλλά εμείς να συμπεριφερόμαστε ωσάν να μπορούν να διορθωθούν», είχε εξομολογηθεί το 2002 στην «Κ» και στην Ολγα Σελλά. Τώρα, που έφυγε από τη ζωή, ίσως μας αφήνει «τρόπους» για να συμπεριφερόμαστε, έστω, ωσάν να μπορούμε να διορθώσουμε όσα μας λαχαίνουν.
Η κηδεία του Δ. Ν. Μαρωνίτη θα γίνει μεθαύριο, Πέμπτη, στις 11.00, στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.