«Η αγάπη είναι αργή και όταν φτάνει δεν μιλάει, μόνο φιλάει και ξαναζωντανεύει τον νεκρό». Με την πεποίθηση ότι η αγάπη έχει τόση δύναμη, που μπορεί να νικήσει τη θνητότητα και να σπάσει το φράγμα του χρόνου, οι Ρεθυμνιώτες με μια συναυλία στο κατάμεστο Ωδείο της πόλης τίμησαν τους 964 ήρωες του Ολοκαυτώματος της Μονής Αρκαδίου. «Η σημερινή συναυλία έχει τη σημασία ενός μνημοσύνου», σημείωσε στην εισαγωγική ομιλία του ο συνθέτης Γιώργος Κουμεντάκης, που έχει μελοποιήσει τους στίχους του Δ. Καπετανάκη, συνθέτοντας το «Requiem για 964 ψυχές». «Οι τέχνες και ειδικά η μουσική είναι σε θέση να επαναπροσδιορίζουν τη σπουδαιότητα του γεγονότος, χωρίς εθνικιστικούς ή άλλους χρωματισμούς», προσέθεσε με νόημα ο Ρεθυμνιώτης συνθέτης και υπεύθυνος του καλλιτεχνικού προγραμματισμού της Εναλλακτικής Σκηνής της Ελληνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ, ενώπιον του δημάρχου της πόλης Γιώργου Μαρινάκη, του Mητροπολίτη Ρεθύμνης και Μυλοποτάμου Ευγένιου, του υπουργού Υγείας Ανδρέα Ξανθού και της βουλευτού της Ν.Δ., κ. Ολγας Κεφαλογιάννη, που έδωσαν το «παρών» το βράδυ του Σαββάτου στην ιστορικής σημασίας εκδήλωση, με την οποία ξεκίνησαν οι εορτασμοί για τα 150 χρόνια από το Ολοκαύτωμα – η επέτειος είναι σήμερα.
«Το Αρκάδι ήταν μια σημαντική ιστορική στιγμή, κατά την οποία συντονίστηκε ο ανθρώπινος πυρήνας με μια μεγάλη ιδέα», σχολίασε στην «Κ» ο συνθέτης, «άπαξ και δεν δόθηκε στους ανθρώπους η δυνατότητα της αυτοδιάθεσης και της ελευθερίας έφτασαν στο σημείο να αποφασίσουν να αφαιρέσουν την ίδια τους τη ζωή». Οι στίχοι μιλούν για τη φθορά και την αναγέννηση, την ακριβή έννοια της Ανάστασης. «Με ελκύει πολύ η ιδέα ότι παρόν, παρελθόν και μέλλον επικοινωνούν», σημείωσε ο κ. Κουμεντάκης. Κάτι ανάλογο συνέβη και με το Requiem, ο θεματικός άξονας του οποίου ήλθε από το παρελθόν, η σύνθεση έγινε προ 20ετίας, ενώ τώρα προσαρμόστηκε για την επέτειο του Ολοκαυτώματος και δεν αποκλείεται μελλοντικά να το παρακολουθήσουμε στο θέατρο. «Το έργο έχει αποκτήσει πλέον τη δική του δυναμική, δεν με έχει πλέον ανάγκη», τόνισε με ικανοποίηση ο συνθέτης από το Ωδείο του Ρεθύμνου, όπου ξεκίνησε ως παιδί να μαθαίνει μουσική.
Με το Requiem, το οποίο απογείωσε ερμηνευτικά η σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη, κορυφώθηκε η συναυλία. Η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία της ΕΡΤ που είχε μεταβεί στην Κρήτη, υπό την καθοδήγηση του μαέστρου Ανδρέα Τσελίκα, είχε προηγουμένως ερμηνεύσει σειρά έργων τα οποία έχουν ως πηγή έμπνευσης το Ολοκαύτωμα και έχουν γραφτεί στη διάρκεια των 150 ετών που μεσολάβησαν. Ο μουσικολόγος Γιάννης Σαμπροβαλάκης επιμελήθηκε το πρόγραμμα, που περιελάμβανε έργα των Γ. Λαμπίρη, Π. Καρρέρ, Ν. Σκαλκώτα, Γ. Καζάσογλου και Π. Πετρίδη, που υμνούσαν την αυτοθυσία των Κρητικών.
Το Ολοκαύτωμα φαίνεται ότι συντάραξε συγχρόνους και μεταγενέστερους, εντός και εκτός συνόρων. Η στάση του ξένου Τύπου αρχικά ήταν αρνητική έναντι της «κατάληψης» που είχε προηγηθεί από τους Κρήτες στο Αρκάδι, όπως παρουσίασαν σε εκδήλωση οι Ιδιοκτήτες Κέντρων Ξένων Γλωσσών. Επανέρχονταν, βέβαια, συχνά με δημοσιεύματα στην Επανάσταση της Κρήτης (τότε Κάντια), καθώς το θέμα «πουλούσε», ενώ πολλές αγγλόφωνες εφημερίδες διέθεταν ακόμα και ανταποκριτές στο νησί. Αναπαρήγαγαν, ωστόσο, εν πολλοίς το αφήγημα των Τούρκων –τα «δελτία Τύπου» της εποχής– περιγράφοντας τη Μονή ως ένα «λημέρι κλεφτών που έχει πάψει προ πολλού να είναι χώρος λατρείας». Οι Γάλλοι πίεζαν την Υψηλή Πύλη να βρει μια συμβιβαστική λύση. Ευτυχώς, για τους επαναστατημένους Κρητικούς οι φωνές των Φιλελλήνων ήταν ηχηρές και συνετέλεσαν μαζί με τη θυσία των Κρητικών στην αντιστροφή του κλίματος. Για τους 964 ανθρώπους, βέβαια, που είχαν οχυρωθεί στη Μονή ήταν πλέον αργά. Οπως λιτά το διατυπώνει ο ποιητής: «Ο χτύπος αυτός σημαίνει θάνατο. Τον είχα ακούσει άλλη μία φορά πριν, καθώς αγωνιζόμουν να θυμηθώ ένα, μονάχα ένα πράγμα που φώναζα στον πυρετό μου για βοήθεια, βοήθεια».