To Δισκοπότηρο του 17ου αι. με την υπογραφή του Αναστασίου Σουγδουρή είναι από τα πιο εντυπωσιακά αντικείμενα που αντικρίζει ο επισκέπτης όταν φτάνει έως τον δυτικό προμαχώνα της νοτιοανατολικής ακρόπολης του Ιτς Καλέ, όπου εδώ και τρεις μήνες λειτουργεί το Μουσείο Αργυροτεχνίας, το 9ο του δικτύου μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ). Ηδη μετράει 11.000 επισκέπτες!
Εκεί ετοιμάζεται να εγκαινιαστεί η περιοδική έκθεση «Oταν η τέχνη γίνεται ιερή» στις 20 του μηνός, με σπάνια έργα εκκλησιαστικής αργυροχοΐας, όπως το Δισκοπότηρο. Από τους πιο ξακουστούς Γιαννιώτες αργυροχρυσοχόους της εποχής οι Σουγδουρήδες, λόγιοι και χρυσοχόοι που συνέχισαν την τέχνη τους από γενιά σε γενιά, διακρίνονται ανάμεσα στους καλύτερους της πόλης ήδη από τις αρχές του 17ου αιώνα.
Στα κομψοτεχνήματα της έκθεσης όμως, είναι και το επιχρυσωμένο Ευαγγέλιο του Χριστόδουλου Πανταζή που χρονολογείται στο 1771. Με τόσο ασήμι επιχρυσωμένο πάνω του και φουσκωτή διακόσμηση, που νομίζεις ότι βαραίνει από τον χρυσό που το «τύλιξε» ο φημισμένος τεχνίτης του. Από τους σημαντικούς αργυροχόους του 18ου αιώνα με καταγωγή από την Κόνιτσα, έγινε γνωστός από τη στάχωση της Μονής Aβελ διακοσμημένης με πολύχρωμα σμάλτα, αλλά και σταχώσεις ευαγγελίων και επενδύσεις εικόνων. Και τα δύο παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό, όπως και ο ενυπόγραφος Σταυρός του διάσημου ασημιτζή της Ηπείρου Αθανασίου Τζημούρη, που επίσης προέρχεται από τις συλλογές της Ιεράς Μητρόπολης Ιωαννίνων.
Πρόκειται για σπάνια έργα που επέστρεψαν πρόσφατα από τη Ρωσία και από την έκθεση «Η τέχνη του ασημιού των Ιωαννίνων», η οποία φιλοξενήθηκε στο Μουσείο «Νέα Ιερουσαλήμ» της Μόσχας, στο πλαίσιο του Ετους Ελλάδας – Ρωσίας 2016. Από τα έργα που έφτασαν έως την παγωμένη ρωσική πρωτεύουσα εντυπωσιάζοντας τους Μοσχοβίτες, στο Μουσείο Αργυροτεχνίας στα Γιάννενα επελέγησαν να παρουσιαστούν λαμπρά δείγματα της ηπειρωτικής εκκλησιαστικής τέχνης, οι εξαιρετικές λεπτομέρειες των οποίων ενέπνευσαν τη μουσειολογική προσέγγιση της νέας έκθεσης, που επιμελήθηκε το ΠΙΟΠ.
Ανάμεσα στα εκθέματα είναι και μια σειρά από μυροδοχεία, ασημένια με σκαλιστή διακόσμηση, αλλά και σύγχρονα έργα, όπως το μικροσκοπικό από ασήμι και σαβάτι (κράμα από καθαρό άργυρο, καθαρό χαλκό, καθαρό μόλυβδο και θείο που χρησιμοποιείται για τη διακόσμηση ασημένιων κυρίως αντικείμενων) που ανήκει στη συλλογή του Χρυσοστόμου Καρυοφύλλη.
Προβεβλημένα σε δύο επίπεδα ώστε να προκύψουν πολλαπλές αναγνώσεις για το κοινό, ειδικό και μη, τα έργα της έκθεσης «Οταν η τέχνη γίνεται ιερή» χρονολογούνται από τον 17ο αιώνα έως σήμερα. Η οριζόντια ανάπτυξη των ιερών κειμηλίων σε ενότητες, που ξεκινούν από το «Εν αρχή ην ο Λόγος» και καταλήγουν στο «Φως ιλαρόν», παραπέμπει υπαινικτικά στην πορεία από τη Γέννηση στην Ανάσταση και την αιώνια ζωή. Παράλληλα, στο εσωτερικό κάθε ενότητας, και σε άμεσο διάλογο με τη μόνιμη συλλογή του μουσείου, γίνεται ειδική αναφορά στην εξέλιξη της ηπειρώτικης αργυροτεχνίας, στους επώνυμους τεχνίτες και τους μεγάλους δωρητές.
Τα αντικείμενα της έκθεσης, που βλέπουν οι επισκέπτες πάνω σε πετρόλ χρώματος βάσεις, αποτελούν τμήμα των συλλογών της Ιεράς Μητρόπολης Ιωαννίνων, της Δημοτικής Βιβλιοθήκης καθώς και των ιδιωτικών συλλογών των: Αδερφών Βαρζώκα, Λεοντάρη Ζήνδρου, Κωνσταντίνου Ιωαννίδη, Χρυσοστόμου Καρυοφύλλη, Αλεξάνδρου Τζομάκα, Ηλία Φαίδωνα, Ευαγγέλου Χρήστου. «Στα Ιωάννινα, ξεχώρισε η ασημουργία, η οποία συνεχίζει να είναι μια έντεχνη δοξολογική έκφραση μέσα στη λειτουργία και τη ζωή της Εκκλησίας. Πρόκειται για έργα απαράμιλλης τέχνης ιερής, που κοσμούν ιερούς ναούς και λειτουργικά σκεύη, που μαρτυρούν μια σπουδαία έντεχνη αποτύπωση της λαϊκής ευσέβειας και υψηλές πνευματικές αναβάσεις, που έκαναν και κάνουν τα Ιωάννινα ξακουστά και υπερήφανα σε όλο τον κόσμο», υπογραμμίζει με αφορμή την έκθεση ο μητροπολίτης Ιωαννίνων Μάξιμος.
Εχει ιδιαίτερη σημασία ότι αυτή η έκθεση, που θα διαρκέσει έως τις 31 Μαρτίου, καθρεφτίζει το νόημα της συνέργειας ειδικά σε δύσκολες εποχές όπως αυτή που ζούμε. Σ’ αυτό στέκεται ο δήμαρχος Ιωαννίνων Θωμάς Μπέγκας, τονίζοντας πως το νέο Μουσείο Αργυροτεχνίας «αναβαθμίζει το πολιτιστικό προϊόν του τόπου και δημιουργεί μια ιδιαίτερη υπεραξία στον ποιοτικό τουριστικό προορισμό “Ιωάννινα”. Με την παρούσα συνδιοργάνωση, η δημοτική αρχή στηρίζει έμπρακτα τη λειτουργία του μουσείου και ταυτόχρονα αναδεικνύει, ακόμη μία φορά, τη στρατηγική πολιτική της επιλογή, ότι ο τόπος θα αναπτυχθεί μέσα από δημιουργικές συνεργασίες». Αυτό είναι το επόμενο βήμα των μουσείων του δικτύου ΠΙΟΠ. Οπως υπογραμμίζει η πρόεδρός του, Σοφία Στάικου: «Με τις υποδομές που διαθέτουν και τη συσσωρευμένη γνώση που συγκεντρώνουν, μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην από κοινού στήριξη των τοπικών κοινωνιών και της οικονομίας τους. Να προσφέρουν κίνητρα για την ενδυνάμωση του πολιτιστικού τουρισμού. Η έκθεση αυτή, που προβάλλει εκκλησιαστικά αντικείμενα μοναδικής τέχνης και τεχνικής, αποτελεί ολοκληρωμένο παράδειγμα συνεργασίας μεταξύ τοπικών αρχών και ιδιωτικής πρωτοβουλίας».
Στο μεταξύ, στη Θεσσαλονίκη στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού παρατείνεται μέχρι τις 8 Ιανουαρίου η διάρκεια της περιοδικής έκθεσης με τίτλο «Ελληνικές Χάρτινες Εικόνες, Οδός Επικοινωνίας Ελλάδας – Ρωσίας», προϊόν συνεργασίας του ΜΒΠ και του Κρατικού Μουσείου Ιστορίας της Θρησκείας στην Αγία Πετρούπολη. Επειδή τα πρωτότυπα έργα έπρεπε να επιστρέψουν στη Ρωσία, αντικαταστάθηκαν από φωτογραφικές αναπαραγωγές σε υψηλή ανάλυση των αυθεντικών, ενώ παραμένουν τα πρωτότυπα έργα του ΜΒΠ από τη συλλογή χαρακτικών της δωρήτριας Ντόρης Παπαστράτου.