Εντεκα το πρωί και μια ομάδα εντομολόγων παραλαμβάνει εκατό αεικίνητα «αρσενικά», που σε λίγες μέρες θα πετούν ανενόχλητα στα αρμυρίκια, στους κήπους και στις αυλές των εξοχικών στη Χαμολιά της Βραυρώνας. Το καινοτόμο, πιλοτικό πρόγραμμα που υλοποιεί το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο βάζει στο μικροσκόπιο έναν… απρόσκλητο επισκέπτη, το ασιατικό κουνούπι τίγρης, που έκανε την εμφάνισή του στον ελλαδικό χώρο στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και έκτοτε –δυστυχώς– δεν λέει να μας εγκαταλείψει.
Η έρευνα θα δώσει απαντήσεις για τη συμπεριφορά των κουνουπιών.
«Στόχος μας είναι να περιορίσουμε τον πληθυσμό του τίγρη με τον πλέον ασφαλή τρόπο τόσο για το περιβάλλον όσο και για τον άνθρωπο», εξηγεί στην «Κ» ο δρ Αντώνης Μιχαηλάκης, γεωπόνος-εντομολόγος, ερευνητής στο Μπενάκειο, τον καθ’ ύλην αρμόδιο φορέα για την καταγραφή του κουνουπιού-εισβολέα. «Ο τίγρης δραστηριοποιείται την ημέρα και ευθύνεται για τη διάδοση σοβαρών ασθενειών, όπως Τσικουνγκούνια, Ζίκα και δάγκειος πυρετός», διευκρινίζει ο δρ Μιχαηλάκης, επιστημονικός υπεύθυνος του νέου προγράμματος, που υλοποιείται από κοινού με την Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ) και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με την αμέριστη υποστήριξη του Δήμου Μαρκοπούλου.
Η εθελόντρια, γεωπόνος Ευαγγελία Μπουκουβάλα, υποδεικνύει στην «Κ» μια μέθοδο συλλογής κουνουπιών.
Η φιλοσοφία του «Sterile Insect Technique» θυμίζει… στρατηγική των αρχαίων Ελλήνων έναντι των Τρώων, καθώς «πολεμά» το κουνούπι εκ των έσω. «Η τεχνική, που έχει ήδη εφαρμοστεί με επιτυχία στην Ιταλία, στη Γερμανία και στον Μαυρίκιο, αφορά τη στείρωση πληθυσμού αρσενικών κουνουπιών-τίγρη, τα οποία θα ζευγαρώνουν μεν με τα θηλυκά, αλλά δεν θα τα γονιμοποιούν», περιγράφει ο ίδιος. «Η στείρωση των αρσενικών κουνουπιών, που ούτως ή άλλως δεν τσιμπάνε, επιτυγχάνεται με τη χρήση ραδιενέργειας, κυρίως με X-rays από μηχανήματα όμοια με αυτά στα νοσοκομεία» προσθέτει, «σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιούμε γενετικά τροποποιημένες μεθόδους».
Τα αρσενικά κουνούπια-τίγρης, που συνελέγησαν στη Βραυρώνα, στειρώθηκαν με τη χρήση ατομικής ενέργειας.
Τα εν λόγω 120.000 έντομα, που θεωρούνται πλέον μη γόνιμα, έχουν συλλεγεί με παγίδες στη Βραυρώνα, στην οποία, σταδιακά, σε βάθος διμήνου, θα απελευθερωθούν. «Προτού επιστρέψουν πίσω στη φύση, τα… βάφουμε, ώστε να μπορούμε να παρακολουθήσουμε και να αξιολογήσουμε τον κύκλο ζωής τους», επισημαίνει, ενώ «κοκκινίζει» την πρώτη γενιά κουνουπιών ο Γεώργιος Μπαλατσός, επόπτης Δημόσιας Υγείας και συνεργάτης του Μπενάκειου. Τα επόμενα έντομα θα βαφτούν αντίστοιχα μπλε, ροζ, πορτοκαλί, πράσινα και κίτρινα. Για όλα τα παραπάνω έχει προηγηθεί η ομόφωνη σύμφωνη γνώμη του δημοτικού συμβουλίου στο Μαρκόπουλο με επικεφαλής τον δήμαρχο Σωτήρη Μεθενίτη, αλλά και η πληροφόρηση των κατοίκων μέσω φυλλαδίων. «Επιπλέον, επισκεφθήκαμε όλα τα νοικοκυριά της εν λόγω περιοχής, υποδεικνύοντας στους ιδιοκτήτες τις εστίες προσέλκυσης κουνουπιών στους χώρους τους, όπως λιμνάζοντα νερά», τονίζει ο δρ Μιχαηλάκης, που είναι πεπεισμένος για την αποτελεσματικότητα μιας ολιστικής προσέγγισης του φαινομένου. «Τα κουνούπια χρειάζονται για την ισορροπία του οικοσυστήματος, οι ψεκασμοί και άλλες επιθετικές μέθοδοι δεν αποτελούν ενδεδειγμένες λύσεις». Αλλωστε, ο τίγρης, που τα τελευταία χρόνια αυξάνεται σταθερά, συναντάται κυρίως στην Αττική, όπου η αναλογία ιδιωτικής προς δημόσια γη αποκλείει εξ ορισμού τον ψεκασμό.
Με τη βοήθεια ειδικής συσκευής η δρ Ιωάννα Λύτρα, εντομολόγος, μεταφέρει τα προς χρωματισμό κουνούπια.
Τα ερωτήματα
«Ζουν περισσότερο ή λιγότερο τα στειρωμένα κουνούπια; Πόσες φορές ζευγαρώνει ο τίγρης; Με ποια κριτήρια επιλέγει ένα θηλυκό το αρσενικό του ταίρι;». Στα παραπάνω ερωτήματα που προκαλούν στο ευρύ κοινό υπομειδίαμα, οι εντομολόγοι φιλοδοξούν μέχρι το τέλος του έτους να βρουν απαντήσεις, συνδυάζοντας τη μέθοδο της εξαπόλυσης των στείρων εντόμων με μεθοδολογικά εργαλεία που έχουν προκύψει από το τρέχον ευρωπαϊκό έργο «Life Conops», στο οποίο πρωτοστατεί το Μπενάκειο.
Ο Γεώργιος Μπαλατσός, επόπτης Δημόσιας Υγείας, έχει αναλάβει την ευθύνη χρωματισμού των εντόμων.
Αγώνας εξάλειψης της ελονοσίας
Ποιος θα το περίμενε; Τα μικροσκοπικά κουνούπια είναι ένα από τα πιο φονικά πλάσματα στον πλανήτη, όπως έγραψε πρόσφατα στο προσωπικό του blog ο ιδρυτής της Microsoft Μπιλ Γκέιτς, βασιζόμενος μεταξύ άλλων και σε στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Βάσει των δεδομένων που επικαλείται ο Γκέιτς (όλοι οι αριθμοί είναι κατ’ εκτίμηση), τα κουνούπια ευθύνονται για 725.000 θανάτους ανθρώπων τον χρόνο, ξεπερνώντας στη σχετική λίστα τους θανάτους ανθρώπων που προκαλούνται από καρχαρίες, λύκους, κροκόδειλους, ή φίδια.
Τα κουνούπια θα βαφτούν με διαφορετικά χρώματα ανά εβδομάδα, κάτι που θα συμβάλει αποφασιστικά στην έρευνα.
Η κύρια αιτία θανάτου από τα κουνούπια είναι η ελονοσία. Ωστόσο τα μικροσκοπικά έντομα μπορούν να μεταδώσουν και άλλες ασθένειες όπως κίτρινο πυρετό, εγκεφαλίτιδα, ή δάγκειο πυρετό. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περισσότερα από 2.500 είδη κουνουπιών σε όλο τον κόσμο – εκτός από την Ανταρκτική. Κατά την περίοδο αναπαραγωγής τους ξεπερνούν σε πληθυσμό άλλα είδη πάνω στη Γη εκτός από τους τερμίτες και τα μυρμήγκια. Εδώ και χρόνια ο Γκέιτς προσπαθεί μέσω της φιλανθρωπικής του δράσης να συμβάλει στην εξάλειψη της ελονοσίας θέτοντας ως ορόσημο το έτος 2040. Το 80% των κρουσμάτων ελονοσίας διεθνώς καταγράφεται σε 14 χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, εκεί όπου έχει ρίξει το βάρος των παρεμβάσεών του και το φιλανθρωπικό ίδρυμα του ιδρυτή της Microsoft. Οπως ανακοίνωσε φέτος, ο Γκέιτς σκοπεύει μέχρι το 2023 να διαθέσει άλλο 1 δισ. δολάρια για την αντιμετώπιση της ελονοσίας. Υποστηρίζει ακόμη ότι θα πρέπει να αξιοποιηθούν δορυφορικά και άλλα επιστημονικά δεδομένα που θα χαρτογραφούν τη διασπορά της νόσου. Παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σε κάποια κράτη αύξηση των κρουσμάτων.
«Την ίδια μέθοδο εφαρμόζουν ταυτόχρονα με εμάς οι συνάδελφοι στο Μαυροβούνιο», εξηγεί ο δρ Μιχαηλάκης.