Μια χειμωνιάτικη ημέρα του 1886, ο Γερμανός μηχανικός Καρλ Μπεντς έδειξε με υπερηφάνεια στη σύζυγό του, Μπέρθα, το καινούργιο του κατόρθωμα: το Patent-Motorwagen No. 3 ήταν το πρώτο αυτοκίνητο που θα έμπαινε σε βιομηχανική παραγωγή. Μπορούσε να τρέξει με το πολύ 16 χλμ. την ώρα, αλλά ποιος νοιαζόταν; Ολοι ήθελαν να οδηγήσουν αυτό το περίεργο μηχάνημα που έμοιαζε με άμαξα. Πόσο μάλλον η Μπέρθα που είχε χρηματοδοτήσει την παραγωγή του και, επιπλέον, γνώριζε πολύ καλά τη δύναμη της δημοσιότητας. Οταν, λοιπόν, το αυτοκίνητο διατέθηκε στο κοινό, το καλοκαίρι του 1888, ήταν εκείνη που το οδήγησε στην πρώτη του μεγάλη διαδρομή – 60 ολόκληρα μίλια, από το Μάνχαϊμ έως το Πφόρτσχαϊμ, έχοντας για παρέα τους δύο έφηβους γιους της. Πριν περάσει πολύς καιρός, οι εκδρομές αλλά και οι αγώνες με αυτοκίνητα βρέθηκαν κιόλας ανάμεσα στα δημοφιλέστερα σπορ.
Γυναικείο καπέλο (1928-1929).
Εκατόν τριάντα τρία χρόνια μετά, το ιστορικό αυτό μοντέλο θα εκτεθεί στο Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου, το περίφημο V&A του Λονδίνου, μαζί με άλλα 14 αυτοκίνητα που έγραψαν τη δική τους σελίδα στην ιστορία της αυτοκίνησης. «Η αποστολή του μουσείου μας είναι να αναδεικνύει τη δύναμη που έχει το ντιζάιν να αλλάζει τον κόσμο και κανένα άλλο προϊόν του ντιζάιν δεν έχει επηρεάσει τον κόσμο περισσότερο από το αυτοκίνητο», δήλωσε πρόσφατα ο επιμελητής της έκθεσης Μπρένταν Κόρμιερ, προλαβαίνοντας εκείνους που θα απορούσαν με την επιλογή του θέματος. «Συζητάμε με πολλούς κατασκευαστές, που λένε ότι δεν μπορούν να φανταστούν πώς θα μοιάζουν τα αυτοκίνητα σε δέκα, ίσως ακόμα και σε δύο χρόνια», συνέχισε ο Κόρμιερ. «Βρισκόμαστε σε αυτό το απίστευτο σταυροδρόμι. Είναι, λοιπόν, μια καλή στιγμή για να κοιτάξουμε πίσω, στα προηγούμενα 130 χρόνια, και να δείξουμε την επίδραση του αυτοκινήτου». Η έκθεση, που ξεκινάει στις 23 Νοεμβρίου 2019 (θα διαρκέσει έως τις 19 Απριλίου 2020), έχει τίτλο «Επιταχύνοντας τον μοντέρνο κόσμο» και χωρίζεται σε τρεις ενότητες.
Ανεμιστήρας του 1937 επηρεασμένος από το ντιζάιν των αυτοκινήτων.
Το τριών τροχών Messerschmitt KR200 του 1959.
Η πρώτη εξερευνά τον ρόλο της αυτοκίνησης στην προσδοκία ενός μέλλοντος με απελευθερωμένη κίνηση ως σύμβολο της τεχνολογικής προόδου. Αποκαλύπτει το πώς η ορμή της αυτοκινητοβιομηχανίας επηρέασε και την οπτική κουλτούρα που κυριάρχησε στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Και ολοκληρώνεται καταγράφοντας δύο αντίρροπες δυνάμεις της εποχής εκείνης: την επιθυμία για ταχύτητα και την ανάγκη για ασφάλεια.
Αντικείμενα πόθου
Η δεύτερη ενότητα καταγράφει πώς οι αυτοκινητοβιομηχανίες αναδείχθηκαν σε παγκόσμιες παραγωγικές δυνάμεις, εξελίσσοντας τις τεχνικές μαζικής παραγωγής, επιταχύνοντας το πέρασμα στον αυτοματισμό, επηρεάζοντας καταναλωτικές συμπεριφορές, χρησιμοποιώντας μοντέλα που εξελίσσονταν κάθε χρόνο, μετατρέποντας τα αυτοκίνητα από χρηστικές μηχανές σε αντικείμενα επιθυμίας.
Τέλος, η τρίτη ενότητα αποκαλύπτει πώς το αυτοκίνητο επηρέασε την οικονομία του πετρελαίου και επιβάρυνε το κλίμα, για να ολοκληρωθεί με τις νέες, εναλλακτικές μεθόδους, όπως η ηλεκτροκίνηση.
Το Firebird 1 του 1953 της General Motors. Θύμιζε μαχητικό αλλά… δεν πέταξε ποτέ.
Το πιο καινούργιο από τα οχήματα που θα εκτεθούν στο V&A είναι το Pop Up Next, ένα μικρό διθέσιο, για την κατασκευή του οποίου συνεργάστηκαν πέρυσι η Italdesign, η Airbus και η Audi, και συνδυάζει την ηλεκτροκίνηση, την αυτόνομη οδήγηση και… την πτήση. Σύμφωνα με τους κατασκευαστές του, η καμπίνα του αυτοκινήτου αποσπάται από το σασί του, συνδέεται με ένα μεγάλο drone και η απογείωση αρχίζει.
Ποιος ξέρει αν το Pop Up Next θα γράψει Ιστορία όπως ένα άλλο αυτοκίνητο που θα εκτίθεται στο μουσείο, ένα Model T της Ford του 1925. Η παραγωγή του υπήρξε στην εποχή του επαναστατική, αφού μετέτρεψε το αυτοκίνητο από χειροποίητο μηχάνημα, που λίγοι μπορούσαν να αποκτήσουν, σε ένα εργαλείο για όλους. Σε αντίθεση, μια Hispano-Suiza Type H6B θα δείχνει στους επισκέπτες τι σήμαινε πολυτέλεια στην αυτοκίνηση το 1922, αλλά και τολμηρό ντιζάιν, εμπνευσμένο από τις τορπίλες των πολεμικών πλοίων.
Ντόλτσε βίτα σε ένα ιστορικό αυτοκίνητο, μια Jaguar E-Type.
Τα αεριωθούμενα της δεκαετίας του ’50 ήταν με τη σειρά τους η πηγή έμπνευσης για το πρωτότυπο Firebird 1 της General Motors. Θύμιζε πολεμικό αεροσκάφος, είχε μάλιστα ανάλογα καθίσματα και κινητήρες τζετ, αλλά, όχι, δεν πέταξε ποτέ.
Αντικείμενο μίμησης δεν ήταν πάντα τα μοντέλα των μεγάλων αυτοκινητοβιομηχανιών. Η τσεχική Tatra κυκλοφόρησε το Τ77 του μηχανικού Πολ Ζαρέι, που επηρεασμένος από τα σχέδια που είχε κάνει παλαιότερα για τα Ζέπελιν, δημιούργησε ένα μοντέλο με ωραίες, λείες καμπύλες, το οποίο επηρέασε έπειτα το ντιζάιν ετερόκλητων προϊόντων – καπέλων, ραδιοφώνων, έως και μηχανών του κιμά. Αλλωστε, το lifestyle πολύ νωρίς συνδέθηκε με την αυτοκίνηση. Στη δεκαετία του ’20, ο Γάλλος Ρενέ Ζιλ Λαλίκ σχεδίασε γυάλινα διακοσμητικά καλύμματα αυτοκινήτων που ήταν, όπως φαίνεται, γοητευτικά, αφού φωτίζονταν από το εσωτερικό των οχημάτων, αλλά και πολύ εύθραυστα. Αργότερα, το Στούντιο Τέχνης και Χρώματος της General Motors επινοούσε συνεχώς νέα αξεσουάρ και ανανέωνε κάθε χρόνο τη χρωματική παλέτα των μοντέλων της εταιρείας. Η μόδα δεν θα μπορούσε να απουσιάσει. Ηδη από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, σχεδιάστηκαν και γυναικεία καπέλα που έμεναν στέρεα στο κεφάλι σε ένα ανοιχτό αυτοκίνητο.
Μια λιμουζίνα Hispano-Suiza Type H6B. Πολυτέλεια εν έτει 1922. Φωτογραφία του Michael Furman (The Mullin Automotive Museum).
Αλλά, βέβαια, ο καινούργιος αυτός κόσμος δημιούργησε και πολλές ανησυχίες. Από το 1936 έως το ’37, τα μέλη της Ενωσης Εργαζομένων στην Αυτοκίνηση αυξήθηκαν από 30 χιλιάδες στις 500 χιλιάδες. Η έκθεση περιλαμβάνει ακόμη και αφίσες της που δείχνουν τη συνδικαλιστική κινητοποίηση εναντίον της αυτοματοποίησης της παραγωγής. Ταινίες, περιοδικά, διαφημίσεις συμπληρώνουν τα περίπου 250 εκθέματα στα οποία γίνεται αναφορά και στις υποκουλτούρες του αυτοκινήτου σε διάφορες χώρες, από τα ράλι στους αμμόλοφους των Αραβικών Εμιράτων έως τους αγώνες με φορτηγά στην Ιαπωνία. Το πιο παράξενο έκθεμα είναι ένα γλυπτό της Πατρίτσια Πιτσινίνι, που δείχνει πώς υποτίθεται ότι θα έπρεπε να… εξελιχθεί βιολογικά ένας οδηγός για να αντέχει στις συγκρούσεις. Πώς; Με επίπεδο πρόσωπο για να απορροφά την πίεση, με κοντό λαιμό και με πλήθος θηλών που θα αντιδρούν όπως ένας αερόσακος…
Τέλος, όπως κάνει πάντοτε, έτσι και τώρα, το V&A αξιοποιεί το ενδιαφέρον για την έκθεση διοργανώνοντας και μια ημερίδα για την επίδραση που είχε και έχει το αυτοκίνητο στην κουλτούρα και στο περιβάλλον, σεμινάριο σχεδίου αυτοκινήτων με iPad και Apple Pencil, ακόμα και μαθήματα φωτογράφισης εν κινήσει!