Η πόλη Ρεϊχανλί βρίσκεται στα σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία. Λίγο πριν φτάσει κάποιος εκεί, μπορει στα δεξιά να δει καθαρά το τείχος μεταξύ των δύο χωρών. Τα τουρκικά τσεκ πόιντ πληθαίνουν και οι ταμπέλες γράφουν όλο και λιγότερα χιλιόμετρα μέχρι το Χαλέπι. Χιλιάδες Σύροι έχουν καταφύγει στα βουνά της περιοχής, ζουν σε αυτοσχέδια καταλύματα, σκηνές και καλύβες για να προστατευθούν από τις επιδρομές και να εξοικονομήσουν χρήματα, αποφεύγοντας τα υπέρογκα ενοίκια που καταβάλλονται πλέον μόνο σε δολάρια. Τριάντα χιλιάδες άνθρωποι εξακολουθούν να τραυματίζονται κάθε μήνα. Οι υποδομές είναι διαλυμένες και οι Τούρκοι δέχονται μόνο τα πολύ επείγοντα περιστατικά. Οκτώ χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου, δύσκολα μπορούν να σκεφθούν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους όσοι την εγκατέλειψαν. Εξάλλου, μόνο την περίοδο του Ραμαζανίου ανοίγει η Τουρκία τα σύνορα και διευκολύνει τους εκτοπισμένους να επισκεφθούν τους δικούς τους στην άλλη πλευρά.
Ο Αμπντουλμουχσίν από το Ιντλίμπ με τα τρία παιδιά του.
Κάθε τόσο κυκλοφορούν φήμες και θεωρίες συνωμοσίας στο Facebook, τη μια ότι μπορούν να φέρουν τους συγγενείς τους από τη Συρία, την άλλη ότι θα εκδιωχθούν αναγκαστικά από την Τουρκία. Μια φήμη σαν και αυτήν είναι αρκετή για να κατακλύσουν τα απανταχού γραφεία του τουρκικού Ερυθρού Σταυρού εκατοντάδες αλαφιασμένοι πρόσφυγες.
Πάνω από τα φρεσκοφροντισμένα πάρκα της Αγκυρας, εκεί όπου το καταπράσινο γκαζόν τελειώνει απότομα και αρχίζουν να γεμίζουν σκουπίδια οι ανηφορικοί δρόμοι, αυξάνονται οι γυναίκες με μαντίλες, ακόμη και νικάμπ, οι αδέσποτες κότες και τα πιτσιρίκια που μιλάνε μεταξύ τους αραβικά στο διάλειμμα. Στην Αλτιντάγκ, τη γειτονιά που απέχει περίπου μισή ώρα από το κέντρο της πόλης, οι τουρκικές οικογένειες λιγοστεύουν σιγά σιγά, μετακομίζουν σε λιγότερο υποβαθμισμένες περιοχές δίνοντας τη θέση τους σε Σύρους πρόσφυγες. Ο Μαχμούτ, πάτερ φαμίλιας, 50 ετών από το Χαλέπι, «πολύ γέρος» όπως λέει για να βρει δουλειά, επιμένει πως οι Τούρκοι του έχουν φερθεί άψογα από τότε που εγκαταστάθηκε εδώ με τη δεκαμελή οικογένειά του. Μόνο πρόσφατα, που πήρε τηλέφωνο να κλείσει ένα χώρο για τον γάμο του γιου του, στις αρχές Οκτωβρίου, ο ιδιοκτήτης αρνήθηκε επειδή είναι Σύρος. «Ε, πήρε τότε ο Τούρκος φίλος μου και έκλεισε τον χώρο στο δικό του όνομα», λέει συγκινημένος. Δεν τον πειράζει αν η 11χρονη κόρη του παντρευτεί Τούρκο. «Την ενθάρρυνω να το κάνει», λέει και σκάει στα γέλια. Η Νουρ είναι 11, κρατάει ένα γλειφιτζούρι και όπως οι περισσότεροι συνομήλικοί της στην τάξη δεν έχει καν αναμνήσεις από τη Συρία.
Στην Αλτιντάγκ, τη γειτονιά που απέχει περίπου μισή ώρα από το κέντρο της Αγκυρας, οι τουρκικές οικογένειες λιγοστεύουν σιγά σιγά, δίνοντας τη θέση τους σε Σύρους πρόσφυγες.
Η οικογένεια του Μαχμούτ είναι μία από τις 540.000 που έχουν κάνει αίτηση να υπαχθούν στο ESSN, το Δίκτυο Επείγουσας Κοινωνικής Προστασίας, το μεγαλύτερο προγραμμα ανθρωπιστικής βοήθειας της Ε.Ε. Ενα δισ. ευρώ είναι η χρηματοδότηση από τις Βρυξέλλες, που έχει στόχο την κάλυψη των βασικών αναγκών των πιο ευάλωτων προσφύγων και την ένταξη των νεότερων στο εκπαιδευτικό σύστημα. Τα στελέχη του προγράμματος επιμένουν να απορρίπτουν τις αιτιάσεις του προέδρου της χώρας Ταγίπ Ερντογάν ότι η Ε.Ε. έχει αθετήσει τις υποσχέσεις της για την παροχή έξι δισ. ευρώ σε δύο δόσεις στο πλαίσιο της συμφωνίας του 2016 με την Αγκυρα. Τα χρήματα έχουν δεσμευθεί γι’ αυτό τον σκοπό, απλώς υπάρχουν διαδικασίες έλεγχου και προγράμματα που «τρέχουν» με συγκεκριμένο μηνιαίο προϋπολογισμό, απαντούν στους ισχυρισμούς του. «Η υποστήριξη από την Ε.Ε. είναι σημαντική, όχι όμως επαρκής», λέει με νόημα ο υπεύθυνος της διά βίου μαθησης στην τουρκική κυβέρνηση, Μουράτ Ασίμ.
Για εσωτερική κατανάλωση
Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θεωρούν ότι πολλά από αυτά που λέει η Αγκυρα έχουν αποδέκτες είτε το εσωτερικό ακροατήριο και την εκλογική βάση του ΑΚΡ είτε αποτελούν μοχλό πίεσης προς την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ. Αναφέρουν ως παράδειγμα όσα λέει για τη δημιουργία ζώνης ασφαλείας («ειρήνης» είναι ο ευφημισμός που χρησιμοποιεί) στη Συρία που θα επέτρεπε –υποτίθεται– τον επαναπατρισμό των 3,7 εκατ. Σύρων προσφύγων που φιλοξενεί η Τουρκία. Και την ταυτόχρονη απειλή προς την Ευρώπη, ότι θα ανοίξει τις πύλες της χώρας του και θα ξεχυθούν στην Ε.Ε. εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες. Υπάρχει μια έκδηλη μεταστροφή στη ρητορική του Ερντογάν, παραδέχονται.
Πριν από 7-8 χρόνια υποδεχόταν με ανοιχτές αγκάλες «τους αδελφούς μας, τους μουσουλμάνους». Ο Τούρκος πρόεδρος διατείνεται ότι η χώρα έχει διαθέσει 40 δισ. για τους πρόσφυγες, ένα νούμερο ρεαλιστικό, με βάση τις ΜΚΟ. Τώρα που η τουρκική οικονομία συρρικνώνεται, η λίρα καταρρέει και η διάθεση του ντόπιου πληθυσμού γίνεται πιο εχθρική απέναντι στους πρόσφυγες, ο Ερντογαν, ως γνήσιος λαϊκιστής, ανακρούει πρύμναν. Ολο και συχνότερα μιλάει για τον επαναπατρισμό τους, αν το επιτρέψουν οι συνθήκες.
«Για τα παιδιά μου κάνω υπομονή και αντέχω σε όλες τις δυσκολίες»
Η αλλαγή στην τουρκική κοινή γνώμη είναι από τις μεγαλύτερες προκλήσεις και για την Ε.Ε. και για τις διεθνείς οργανώσεις που εμπλέκονται στην ανθρωπιστική βοήθεια. Απο τη μια πρέπει να καλύψουν την τρύπα που αφήνει στην αγοραστική δυναμη των νοικοκυριών των προσφύγων η υποτίμηση του εθνικού νομίσματος (120 λίρες που λαμβάνει καθε μέλος οικογένειας είναι πλέον πολύ λίγες) και από την άλλη να μη διαταράξουν την κοινωνική συνοχή, δίνοντας την εντύπωση στον τουρκικό πληθυσμό ότι οι πρόσφυγες είναι προνομιούχοι αποδέκτες επιδομάτων –μια ούτως ή άλλως διαδεδομένη όσο και εσφαλμένη άποψη στη χώρα.
Προσθετικά μέλη στο κέντρο αποκατάστασης στο Ρεϊχανλί. DIEGO CUPOLO
Τον τελευταίο καιρό έχουν αυξηθεί οι ρατσιστικές επιθέσεις κατά Σύρων και συριακών περιουσιών, παρόλο που οι περισσότεροι Τούρκοι τους χρησιμοποιούν ως φτηνή εργατική δύναμη σε σκληρές εργασίες, π.χ. αγροτικές δουλειές ή στην κατασκευή επίπλων. Στα Αδανα κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα η φήμη ότι ένας 20χρονος Σύρος πρόσφυγας κακοποίησε ένα 11χρονο αγόρι. Εκατοντάδες άνθρωποι ξεχύθηκαν την ίδια μέρα στους δρόμους και επιτέθηκαν σε σπίτια και καταστήματα Σύρων. Σαράντα άτομα, ανάμεσά τους πέντε γυναίκες, συνελήφθησαν στις επιδρομές της αστυνομίας, κατηγορούμενα για συμμετοχή στα επεισόδια και υποκίνηση βίας μέσω σόσιαλ μίντια. Οπως αποδείχθηκε, τελικά, ο δράστης ήταν Τούρκος.
Ο Μαχμούτ μένει σε αυτό το παράπηγμα με τη δεκαμελή οικογένειά του. DIEGO CUPOLO
Ο Αμπντουλμουχσίν ήρθε «παράνομα», το τονίζει, από τη Συρία πριν από πέντε χρόνια. Ηρθε πρώτος και μετά η γυναίκα του με τα τρία παιδιά, ηλικίας από 7 ώς 13 ετών. Καταλαβαίνει πλήρως την αγωνία των Ευρωπαίων για προστασία των συνόρων τους: «Κάθε χώρα έχει δικαίωμα να διαφυλάσσει την εθνική της κυριαρχία», λέει. Τα χρήματα που παίρνει στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος με τη μορφή πιστωτικής κάρτας δεν είναι αρκετά, καλύπτουν περίπου το ένα τρίτο των μηνιαίων αναγκών της οικογένειας. Ο μικρός μόλις ξεκίνησε σχολείο, μετράει με δυσκολία ώς το τρία στα τουρκικά. Η μεγάλη του αδελφή η 13χρονη Ριμά λέει ότι τα τουρκικά είναι το αγαπημένο της μάθημα. Της αρέσει γιατί μπορεί να κάνει τη μεταφράστρια στους γονείς της. Οταν μεγαλώσει θέλει να γίνει γραμματέας γιατί αγαπάει τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Ο 11χρονος Τζαμάλ προτιμάει τα μαθηματικά και οι βαθμοί του δεν είναι καθόλου άσχημοι, όπως λέει με φανερή μετριοφροσύνη. Θα του άρεσε να γίνει ποδοσφαιριστής και δη σαν τον Ρονάλντο. Ξέρει όμως ότι αυτό είναι αρκετά ουτοπικό, γι’ αυτό έχει και μια πιο ρεαλιστική εναλλακτική για τον επαγγελματικό προσανατολισμό του: μηχανικός.
370.000 παιδιά από τη Συρία παραμένουν εκτός εκπαιδευτικού συστήματος, ευάλωτα σε αναγκαστικούς γάμους, παιδική εργασία και κακοποίηση.
Σχεδόν 1,6 εκατ. ανήλικοι από τη Συρία βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην Τουρκία. Μόλις 600.000, όμως, έχουν εγγραφεί στο σχολείο. Παρά τις προσπάθειες διεθνών οργανώσεων με επικεφαλής τη UNICEF και τον τουρκικό Ερυθρό Σταυρό, μέσω της επιδότησης των γονιών όσων στέλνουν τα παιδιά τους το σχολείο, 370.000 παραμένουν εκτός εκπαιδευτικού συστήματος, ευάλωτα σε αναγκαστικούς γάμους, παιδική εργασία και κακοποίηση. Οση ώρα μιλούν τα παιδιά του, ο Αμπντουλμουχσίν, ο μπαμπάς τους τα κοιτάει περήφανος. «Εμένα δεν με νοιάζει να γυρίσω πίσω, είμαι 45 ετών, έχω μάθει να προσαρμόζομαι. Για αυτά εδώ κάνω υπομονή και αντέχω σε όλες τις δυσκολίες», εξηγεί. Κατάγεται από το Ιντλίμπ, η κατάσταση είναι πολύ ασταθής εκεί. Μίλησε πριν από λίγες μέρες με τη μητέρα και τον αδελφό του, δεν έχουν οτε νερό, ούτε ηλεκτρικό, οι ΜΚΟ δεν μπορούν καν να φτάσουν για να βοηθήσουν.
Σε πρόσφατο άρθρο του Foreign Ρolicy το δίλημμα για την πολύπαθη περιοχή είναι είτε η αιματοχυσία, μια προοπτική που ο Ερντογάν θα ήθελε να αποφύγει γιατί θα σήμαινε εκατομμύρια νέους πρόσφυγες, είτε η μετεξέλιξή της σε μια συριακή εκδοχή της Γάζας: μια εξαθλιωμένη αποκλεισμένη περιοχή υπό τον έλεγχο ακραίων ισλαμικών στοιχείων.