O Γιουνούς Μοχαμαντί ανήκει στη φυλή Χαζάρα. Εφυγε από το Αφγανιστάν το 1997 για πρώτη φορά όταν είχε φυλακιστεί από τους Ταλιμπάν και γύρισε το 2000, οπότε ξαναφυλακίστηκε… Πριν από μερικούς μήνες ξαναγύρισε στο Αφγανιστάν. Για να φτάσει στο Γκάζνι, ένα επαρχιακό κέντρο, έπρεπε να περάσει από φυλάκιο ελέγχου των Ταλιμπάν. «Με ρώτησαν τι δουλειά κάνω, είπα εργάτης και ζήτησαν να δουν τα χέρια μου, μετά ζήτησαν το κινητό μου τηλέφωνο. Πάγωσα, είχα φοβηθεί πάρα πολύ. Την ώρα εκείνη πέρασαν αμερικανικά αεροπλάνα και μας άφησαν».
Ο Μοχαμαντί λέει στην «Κ» ότι «ο κόσμος είχε κουρασθεί από την κεντρική κυβέρνηση που είχε τον έλεγχο των επαρχιών. Μετά τη συμφωνία της Ντόχα μεταξύ ΗΠΑ και Ταλιμπάν για την αποχώρηση των Αμερικανών τον Οκτώβριο του 2020 πήραν όλοι το μήνυμα ότι η κυβέρνηση καταρρέει και αποφάσισαν να μην πολεμήσουν».
Για την ώρα οι άνθρωποι κρύβονται, ιδιαίτερα οι γυναίκες. Η 14χρονη Μάχντια έχει συγγενείς στην Καμπούλ που κρύβονται και δεν βγαίνουν στον δρόμο. Η ίδια με την οικογένειά της έφυγαν στο Ιράν πριν από χρόνια, στην Ελλάδα βρίσκεται 20 μήνες και πάει σχολείο. Είναι και αυτή Χαζάρα (σιίτες που μιλούν ντάρι, μια γλώσσα που μοιάζει με τα φαρσί), γι’ αυτό είχε ζητήσει καταφύγιο στο Ιράν. «Ενας συγγενής μου που δουλεύει στην αστυνομία κινδυνεύει».
Ο συγγραφέας Ρεζά Γκολαμί εξηγεί ότι όλα έγιναν εντελώς ξαφνικά. «Σε έναν γνωστό μου που υπηρετούσε στον στρατό του είπαν να μην πάει απλώς για δουλειά». Ο Γκολαμί είναι Τατζίκος, δηλαδή δεν ανήκει στη φυλή των Παστούν (11 εκατομμύρια Παστούν ζουν στο Αφγανιστάν και συγκροτούνται από 60 φυλές και 25 εκατομμύρια από την άλλη μεριά της μεθορίου στο Πακιστάν). Οι Τατζίκοι είναι περίπου 8,8 εκατομμύρια σε συνολικό πληθυσμό 37 εκατομμυρίων. Οι αριθμοί αυτοί είναι κατ’ εκτίμηση, καθώς η τελευταία απογραφή είχε γίνει το 1979 και κατά τον Ανατόλι Λίβεν, καθηγητή του Πανεπιστημίου Τζορτζτάουν, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί αξιόπιστη, «όπως κάθε απογραφή στο Αφγανιστάν». Ο Γκολαμί λέει ότι οι Παστούν που βρίσκονταν και στις δύο άκρες του πολιτικού φάσματος κυριαρχούσαν στην κυβέρνηση που κατέρρευσε αλλά και στους Ταλιμπάν, δεν ήθελαν να πολεμήσουν, αλλά προτίμησαν να συνεννοηθούν. Ο Μοχαμαντί αντίθετα λέει ότι απλώς η παλιά κυβέρνηση κατέρρευσε, «ουδείς ενδιαφερόταν πια να τη στηρίξει».
Πάντως και ο Γκολαμί αφηγείται μια ιστορία για έναν αξιωματικό σε μια επαρχιακή πόλη που αφού η μονάδα του πολιορκήθηκε από τους Ταλιμπάν, υπό την πλήρη αδιαφορία της κυβέρνησης, παραδόθηκε πριν από μία εβδομάδα. Ο αξιωματικός κατέληξε στην Καμπούλ χωρίς να έχει οδηγίες από την υπηρεσία του τι να κάνει. Την περασμένη Κυριακή, λίγες ώρες πριν καταλάβουν οι Ταλιμπάν το Προεδρικό Μέγαρο, του είπαν απλώς από την υπηρεσία του να γυρίσει στο σπίτι του.
Οι ελληνικές ΜΚΟ έχουν ήδη πληροφόρηση για κινήσεις ανθρώπων από το Αφγανιστάν προς το Πακιστάν και το Ιράν το τελευταίο 6μηνο. Η τουρκική κυβέρνηση έχει ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Ενωση ότι χιλιάδες νέοι άνδρες πέρασαν τα σύνορα της Τουρκίας με το Ιράν στην επαρχία Βαν, με τελικό προορισμό την Ευρώπη. Στην έκτακτη σύνοδο των υπουργών Μετανάστευσης της Ε.Ε. αυτή την εβδομάδα έγινε μια εκτίμηση για μετακινούμενους πληθυσμούς 300.000 με 500.000 ανθρώπων. Αλλά ο αριθμός αυτός μπορεί να εκτιναχθεί, λέει στην «Κ» κυβερνητική πηγή. Το μεγαλύτερο ερωτηματικό είναι η λεγόμενη δευτερογενής μετανάστευση. Οχι δηλαδή πόσοι θα φύγουν από το Αφγανιστάν για τη Δύση, αλλά πόσοι θα βρουν την ευκαιρία με τα γεγονότα για να ξεκινήσουν από το Πακιστάν και το Ιράν (εκεί ζουν τρία εκατομμύρια Αφγανοί) αλλά και από την Τουρκία με προορισμό την Ευρώπη. Για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αυτό η Ευρώπη θέλει να χρηματοδοτήσει τις τρεις αυτές χώρες για να κρατήσουν τους Αφγανούς.
Το κρίσιμο ερώτημα
Σε αυτή την εξίσωση μπαίνουν και οι συνομιλίες της Ε.Ε. με τους Ταλιμπάν που μπορεί να προσφερθούν και εκείνοι να «κρατήσουν» πληθυσμό έναντι οικονομικού ανταλλάγματος. Και στις δύο περιπτώσεις το ερώτημα είναι αν ο πληθυσμός θα μείνει.
Ανθρωποι όπως ο Γκολαμί αμφιβάλλουν. Οσο η διεθνής κοινότητα έχει στραμμένα τα φώτα της στο Αφγανιστάν και οι Ταλιμπάν αναζητούν συμμάχους για να σχηματίσουν μια κυβέρνηση συνασπισμού με «πρόθυμους», τόσο θα «ορκίζονται» στην τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Αλλά ακόμα και τώρα τούς είναι δύσκολο να “κρυφτούν”: Κάνουν ελέγχους στα σπίτια, πυροβολούν διαδηλωτές αντιφρονούντων και σκοτώνουν κόσμο στην Τζαλαλαμπάντ επειδή διαμαρτύρεται για την αλλαγή σημαίας. Αυτή είναι η κουλτούρα τους».
Οσο δεν έχει σχηματισθεί κυβέρνηση «οι Ταλιμπάν δεν θα κάνουν διώξεις αντιφρονούντων στον κρατικό μηχανισμό» προβλέπει ο Γκολαμί, «μετά θα δείξουν το πραγματικό τους πρόσωπο». Τότε θα αρχίσουν οι ροές του πληθυσμού προς την Ευρώπη. Μια πρόγευση του τι πρόκειται να γίνει είναι και οι κινήσεις των νέων ανδρών μέσω των χωρών της Ασίας. Αρκετοί από αυτούς είναι δημόσιοι υπάλληλοι (αστυνομικοί, στρατιώτες και άλλοι ένστολοι) που είχαν μείνει απλήρωτοι μετά την αποχώρηση των Αμερικανών, είτε προέρχονται από επαρχίες όπου οι Ταλιμπάν έσφιγγαν τον κλοιό γύρω από τα μεγάλα επαρχιακά κέντρα (συνήθως ήταν και απλήρωτοι και οι Ταλιμπάν ήταν έτοιμοι να ελέγξουν επαρχιακά κέντρα). «Στην Καμπούλ το αντελήφθησαν πιο αργά, στο τέλος», καταλήγει ο Γκολαμί.