Φανταστείτε ένα μέλλον στο οποίο δεν υπάρχει λίστα αναμονής για μεταμόσχευση οργάνων. Ενα μέλλον στο οποίο οι πόροι είναι διαθέσιμοι και αρκετοί, και οι μεταμοσχεύσεις προσχεδιασμένες, βοηθώντας έτσι να σωθούν χιλιάδες ζωές παγκοσμίως. Περισσότεροι από 106.000 άνθρωποι βρίσκονται σε λίστα αναμονής για μεταμόσχευση οργάνων στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου 17 άνθρωποι πεθαίνουν καθημερινά περιμένοντας μόσχευμα. Κάθε 9 λεπτά, ένας ακόμα ασθενής εντάσσεται στη λίστα.
Στην Ελλάδα, μία από τις τελευταίες χώρες στη δωρεά οργάνων στην Ευρώπη, 1.300 ασθενείς βρίσκονται στην αντίστοιχη λίστα αναμονής, ενώ η προϊσταμένη παρακολούθησης και συντονισμού μεταμοσχευτικής διαδικασίας του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, Γιούλη Μενουδάκου, δήλωσε τον Οκτώβριο ότι αν βρισκόμασταν στον ευρωπαϊκό μέσο όρο, στη χώρα θα είχαμε 200 δότες ετησίως, που θα οδηγούσαν σε 700 μεταμοσχεύσεις κάθε χρόνο. Τώρα έχουμε 50, που αντιστοιχούν σε μόλις 175 μεταμοσχεύσεις ετησίως.
Ο καθηγητής Εκχαρντ Βολφ, διευθυντής του Κέντρου για Καινοτόμα Ιατρικά Μοντέλα (Center for Innovative Medical Models, CiMM) του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians στο Μόναχο, πιστεύει ότι ένα μέλλον στο οποίο δεν θα υπήρχε έλλειψη διαθέσιμων οργάνων για αναγκαίες μεταμοσχεύσεις, δεν είναι απίθανο. Τα κλειδί; Γενετική τροποποίηση σε χοίρους. Θα μπορούσε να εκτρέφεται ένα γουρούνι για κάθε άνθρωπο, με σκοπό τη δωρεά οργάνων; Χρειάζονται ειδικές εγκαταστάσεις για να αποφευχθεί η διάδοση μεταδοτικών ασθενειών, εγκαταστάσεις που είναι πολύ πιο εκλεπτυσμένες από τις φάρμες κτηνοτροφίας, και φυσικό προαπαιτούμενο είναι η επιστημονική τεχνογνωσία, αλλά ο κ. Βολφ πιστεύει πως είναι πιθανό.
«Πιστεύω πως μπορεί να γίνει», λέει στην «Κ», «γιατί στη Γερμανία, παραδείγματος χάριν, εκτρέφονται περίπου 50 εκατομμύρια χοίροι για την παραγωγή φαγητού, ενώ ο αριθμός των οργάνων που θα χρειάζονταν για μεταμοσχεύσεις βρίσκεται στο εύρος κάποιων εκατοντάδων χιλιάδων». «Θα πάρει κάποιο χρόνο για να κλιμακωθεί, αλλά δεν είναι αδύνατο», τονίζει.
Την προηγούμενη εβδομάδα, χειρουργοί του Ιατρικού Κέντρου του Αμερικανικού Πανεπιστημίου του Μέριλαντ πραγματοποίησαν την πρώτη επιτυχημένη μεταμόσχευση καρδιάς γενετικώς τροποποιημένου χοίρου σε άνθρωπο, συγκεκριμένα στον 57χρονο Ντέιβιντ Μπένετ, για τον οποίο η πειραματική επέμβαση ήταν η τελευταία του ευκαιρία να κρατηθεί στη ζωή. Παρόλο που η συγκεκριμένη επέμβαση ήταν η πρώτη με τέτοια επιτυχία, η ξενομεταμόσχευση –η χρήση δηλαδή οργάνων ζώων για μεταμόσχευση σε ανθρώπους– διερευνάται ως εναλλακτική εδώ και δεκαετίες. Το 1983, παραδείγματος χάριν, η καρδιά μπαμπουίνου μεταμοσχεύθηκε σε ένα νεογέννητο, την επονομαζόμενη Baby Fae, η οποία δυστυχώς πέθανε 20 μέρες αργότερα. Στο Πανεπιστήμιο Ludwig-Maximilians, στο Μόναχο, διερευνούν την ξενομεταμόσχευση τα τελευταία 20 χρόνια. Αυτή τη στιγμή, περίπου 350 γενετικώς τροποποιημένα γουρούνια βρίσκονται στη φάρμα του Κέντρου για Καινοτόμα Ιατρικά Μοντέλα, μία από τις μοναδικές φάρμες τέτοιου είδους όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως.
Δεν είναι όλα τα γουρούνια εκεί για ξενομεταμοσχεύσεις –κάποια εκτρέφονται για δοκιμές φαρμάκων– και τα πειράματα των ξενομεταμοσχεύσεων αφορούν προς το παρόν τη χρήση οργάνων χοίρων σε μπαμπουίνους ή ιστών σε ποντίκια. «Νομίζω πως η συνεισφορά μας στο πείραμα του Μέριλαντ ήταν πολύ σημαντική», δηλώνει ο κ. Βολφ, «γιατί οι συνάδελφοι μας στο Τμήμα της Καρδιοχειρουργικής του πανεπιστημίου εδώ έκαναν τις πρώτες σταθερά επιτυχημένες καρδιακές μεταμοσχεύσεις από χοίρους σε μπαμπουίνους, με τη σχετική δημοσίευση να γίνεται στο επιστημονικό περιοδικό Nature πριν από δύο χρόνια, και έδειξαν ότι οι μπαμπουίνοι μπορούν να επιβιώσουν με τις γενετικώς τροποποιημένες καρδιές χοίρων μέχρι 6 μήνες μετά την επέμβαση».
Αυτό που έδειξαν εκείνες οι πειραματικές επεμβάσεις ήταν ότι μετά τη μεταμόσχευση, οι καρδιές των γενετικά τροποποιημένων γουρουνιών συνέχιζαν να μεγαλώνουν όπως θα μεγάλωναν στους χοίρους, οι οποίοι γίνονται πολύ μεγαλύτεροι από τους μπαμπουίνους, και η καρδιά τους μεγάλωνε αντιστοίχως, γενόμενη πολύ μεγάλη για το σώμα των μπαμπουίνων, και των ανθρώπων αντιστοίχως. «Αυτό που προτείναμε ήταν να απενεργοποιηθεί το γονίδιο του υποδοχέα της αυξητικής ορμόνης», δηλώνει ο κ. Βολφ, ούτως ώστε να μη μεγαλώνουν οι καρδιές των γενετικά τροποποιημένων χοίρων όσο θα μεγάλωναν κανονικά, μια γενετική τροποποίηση που, όπως λέει, αποτέλεσε μία εκ των 10 γενετικών τροποποιήσεων που είχε και ο χοίρος του οποίου η καρδιά τώρα χτυπάει στον κ. Μπένετ στο Μέριλαντ. Ο κ. Βολφ δεν είναι υπέρ των τόσο πολλών τροποποιήσεων – «η στρατηγική μας είναι να εφαρμόζουμε μια όσο πιο απλή γενετική τροποποίηση γίνεται», αναφέρει, συμπληρώνοντας πως οι δικοί τους χοίροι έχουν παραχθεί με τρεις γενετικές τροποποιήσεις, οι οποίες είναι σχεδιασμένες να αποτρέπουν τόσο τους μπαμπουίνους όσο και τους ανθρώπους από το να απορρίπτουν τα όργανα των χοίρων.
Νομίζω πως η συνεισφορά μας στο πείραμα του Μέριλαντ ήταν πολύ σημαντική.
Στη φάρμα του Μονάχου υπάρχουν 20 με 30 «ιδρυτικοί χοίροι», που έχουν παραχθεί μέσω τεχνητής γονιμοποίησης. Οι συγκεκριμένοι γενετικώς τροποποιημένοι χοίροι κλωνοποιούνται, και ζευγαρώνουν μεταξύ τους. «Παράγουμε συνεχώς καινούργιους “ιδρυτικούς χοίρους”», λέει ο κ. Βολφ, τονίζοντας πως η καινοτόμος επέμβαση που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ ανοίγει τον δρόμο και για αντίστοιχες επεμβάσεις ξενομεταμοσχεύσεων καρδιάς ή κυττάρων παγκρεατικών νησίδων στην Ευρώπη, οι οποίες αναμένει να συμβούν μέσα στα επόμενα 2 με 5 χρόνια.
Ο ίδιος θεωρεί ότι, παρόλο που δεν πρέπει οι άνθρωποι να σταματήσουν να δωρίζουν τα όργανά τους καθώς, μέχρι τώρα τουλάχιστον, ένα ανθρώπινο όργανο είναι καλύτερη επιλογή από ένα όργανο ζώου, υπάρχουν σημαντικά προτερήματα στην ξενομεταμόσχευση, όπως το ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν όργανα ή ιστοί νεαρών, υγιών ζώων, όχι ανθρώπων μεγάλης ηλικίας, όπως είναι συχνά οι δότες. Τι γίνεται όμως με το ηθικό κομμάτι της παραγωγής ενός ζώου με σκοπό να γίνει δότης; Τον Οκτώβριο, η αμερικανική φιλοζωική οργάνωση PETA αποκάλεσε την ξενομεταμόσχευση «ανήθικη και επικίνδυνη».
«Δεν νιώθουν πόνο»
Ο κ. Βολφ τονίζει πως, τουλάχιστον στη Γερμανία, έχουν μία από τις πιο αυστηρές νομοθεσίες για την προστασία των ζώων, συμπληρώνοντας πως οι γενετικές τροποποιήσεις που κάνουν στους χοίρους δεν επηρεάζουν την υγεία τους. «Δεν έχουν προβλήματα υγείας, δεν νιώθουν πόνο», λέει. Οταν έρχεται η ώρα να αφαιρέσουν τα όργανα, τους κάνουν ολική αναισθησία – «είναι πολύ λιγότερο επιβλαβές από την κανονική διαδικασία σφαγής», τονίζει. Για τα πειράματα με τους μπαμπουίνους, οι χοίροι πρέπει να είναι 8 με 10 εβδομάδων, ενώ για να ταιριάξει το όργανό τους σε άνθρωπο, θα πρέπει να είναι 6 με 8 μηνών.
Οι χοίροι που χρησιμοποιούνται για ιατρικούς σκοπούς είναι διαφορετικοί από εκείνους της κτηνοτροφίας, σύμφωνα με ευρωπαϊκή νομοθεσία, κάτι που βρίσκει σύμφωνο τον κ. Βολφ. «Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε τα γουρούνια για φαγητό», λέει. «Το να είναι δότες καρδιάς», τονίζει, «είναι υπεραρκετό».