Παρά τις διώξεις, επιμένει. Δεν φοβάται τα χρόνια που, όπως όλα δείχνουν, τον περιμένουν στη φυλακή. Δεν διστάζει να παρομοιάσει τη δίκη του με τις σταλινικές διώξεις σχεδόν έναν αιώνα πριν. Και στέκεται άφοβος ενώπιον των δικαστών.
Ο Ρώσος δημοσιογράφος, πολιτικός και ακτιβιστής Βλαντιμίρ Κάρα-Μουρζά κρατείται στις ρωσικές φυλακές εδώ και έναν χρόνο για κατά συρροήν, σύμφωνα με το κατηγορητήριο, δυσφήμηση του ρωσικού στρατού, διασπορά ψευδών ειδήσεων για την εισβολή στην Ουκρανία και προδοσία.
Χθες, Δευτέρα 10 Απριλίου, ήταν η ημέρα της απολογίας του ενώπιον δικαστηρίου στη Μόσχα. «Μέλη του δικαστηρίου: Ημουν σίγουρος, έπειτα από δύο δεκαετίες στη ρωσική πολιτική, ύστερα απ’ όλα όσα έχω δει και βιώσει, ότι τίποτα δεν μπορούσε πια να με εκπλήξει. Οφείλω να ομολογήσω ότι έκανα λάθος. Με εξέπληξε ο βαθμός στον οποίο η δίκη μου, με τη μυστικότητά της και την περιφρόνηση των νομικών κανόνων, έχει ξεπεράσει ακόμα και τις “δίκες” σοβιετικών αντιφρονούντων στις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Και αυτό δεν έχει καθόλου να κάνει με τη σκληρότητα της ποινής που ζήτησε η εισαγγελία ή τη συζήτηση για “εχθρούς του κράτους”. Από αυτή την άποψη, έχουμε προχωρήσει πιο πίσω από τη δεκαετία του ’70 – μέχρι τη δεκαετία του 1930. Για μένα, ως ιστορικό, αυτό είναι μια αφορμή για προβληματισμό», ήταν το άνοιγμα της απολογίας του, όπως δόθηκε στη δημοσιότητα.
«Οχι μόνο δεν μετανιώνω για τίποτα απ’ όλα αυτά, αλλά είμαι περήφανος. Είμαι περήφανος που ο Μπόρις Νεμτσόφ με έβαλε στην πολιτική. Και ελπίζω να μην ντρέπεται για μένα. Συμφωνώ με κάθε λέξη που έχω πει και κάθε λέξη για την οποία έχω κατηγορηθεί από αυτό το δικαστήριο. Κατηγορώ τον εαυτό μου για ένα μόνο πράγμα: ότι όλα αυτά τα χρόνια της πολιτικής μου δραστηριότητας δεν κατάφερα να πείσω αρκετούς συμπατριώτες μου και αρκετούς πολιτικούς στις δημοκρατικές χώρες για τον κίνδυνο για τη Ρωσία και τον κόσμο από το σημερινό καθεστώς στο Κρεμλίνο. Σήμερα αυτό είναι προφανές σε όλους, αλλά με τρομερό τίμημα – το τίμημα του πολέμου», δήλωσε ο ίδιος.
Ο ασκός του Αιόλου άνοιξε πέρυσι τον Μάρτιο, όταν ο Κάρα-Μουρζά απευθύνθηκε διά ζώσης στη Γερουσία της πολιτείας της Αριζόνα. Κεντρικός άξονας της ομιλίας του ήταν ο πόλεμος στην Ουκρανία, αλλά και οι διώξεις των αντιφρονούντων στην πατρίδα του από την κυβέρνηση Πούτιν.
«Αυτές είναι πολύ σκοτεινές εποχές για τη Ρωσία σήμερα, αυτές είναι στιγμές που έχουμε εκατοντάδες πολιτικούς κρατούμενους, και αυτός ο αριθμός μόνον θα αυξάνεται πλέον, καθώς άνθρωποι συλλαμβάνονται για συμμετοχή σε αντιπολεμικές διαδηλώσεις, όλες οι μεγάλες οργανώσεις της αντιπολίτευσης έχουν συντριβεί, όλα τα εναπομείναντα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης έχουν εκκαθαριστεί από τις αρχές από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία τις τελευταίες τρεις εβδομάδες. Και κάθε μέρα ακούμε για νέες συλλήψεις, νέες κρατήσεις και νέες καταστολές σε βάρος των φίλων μας. Αλλά ξέρουμε, και θυμόμαστε αυτό το μάθημα, ότι η νύχτα είναι πιο σκοτεινή πριν από την αυγή», ήταν μία αποστροφή του πύρινου λόγου του ενώπιον των γερουσιαστών της Αριζόνα.
Επιστρέφοντας στη Μόσχα, τον περίμεναν οι αρχές και το κατηγορητήριο. Εκτοτε, δημοσιεύει «γράμματα από τη φυλακή» κυρίως στην Washington Post, της οποίας είναι από ετών σταθερός συνεργάτης. Αμέσως, η Διεθνής Αμνησία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τον χαρακτήρισαν πολιτικό κρατούμενο.
Η διανοούμενη οικογένεια και τα… νταηλίκια
Γεννημένος το 1981 στη Μόσχα, ο Βλαντιμίρ Κάρα-Μουρζά ο νεότερος μεγάλωσε ανάμεσα στις τέχνες και τα γράμματα. Ο πατέρας του, Βλαντιμίρ Κάρα-Μουρζά ο γηραιότερος, ήταν δημοσιογράφος και αυτοδίδακτος ιστορικός, ενώ ήταν μέλος, όπως αναφέρουν ρωσικά μέσα, μίας underground καλλιτεχνικής ομάδας. Βασική του αρχή, να μην εργαστεί ποτέ για τη σοβιετική κυβέρνηση, προτιμώντας να παραδίδει κρυφά μαθήματα ιστορίας ή να εργάζεται ως πυροσβέστης ή θυρωρός. Ηταν ο άνθρωπος που γνώριζε κάθε σπιθαμή της Μόσχας και των κύκλων διανοουμένων της και έκανε παρέα με κάθε… απίθανο Μοσχοβίτη. Η μητέρα του, Ελενα Γκόρντον, ήταν κριτικός τέχνης, είχε εργαστεί στο Μουσείο Πούσκιν, ενώ είχε ασχοληθεί και με τη μετάφραση.
Στο σχολείο ξεχώριζε κυρίως για τα αστεία του, που ορισμένοι δεν καταλάβαιναν, ενώ ήταν καλός μόνο στα μαθήματα που τον ενδιέφεραν – αγγλικά, γαλλικά, ιστορία, λογοτεχνία και μουσική. Μάλιστα, είχε παρακολουθήσει και μαθήματα κλαρινέτου.
Η σύζυγός του, Ευγενία, έχει δηλώσει στο Meduza ότι στο σχολείο ήταν «νταής» και πολλές φορές είχε τιμωρηθεί για τη συμπεριφορά του.
Το οικογενειακό περιβάλλον και η πτώση της Σοβιετικής Ενωσης, τις εξελίξεις στην οποία ως δεκάχρονος μαθητής «απορροφούσε σαν σφουγγάρι», όπως λέει η σύζυγός του, τον διαμόρφωσαν καθοριστικά. «Κατά μία έννοια, η πολιτικοποίηση της γενιάς μου, τουλάχιστον στη Μόσχα, ήταν αναπόφευκτη. Η παιδική μου ηλικία είναι το τέλος της δεκαετίας του ’80-αρχές της δεκαετίας του ’90 – η εποχή της αφύπνισης της κοινωνίας, οι πρώτες γουλιές ελευθερίας», έχει πει ο ίδιος.
Αυτή η «αναπόφευκτη πολιτικοποίηση» της γενιάς του αποκρυσταλλώνεται στα λόγια που έγραψε μιλώντας στο Meduza: «Eνα ιδιαίτερα σημαντικό μάθημα από εκείνες τις μέρες που κράτησα για το υπόλοιπο της ζωής μου ήταν πως όσο ισχυρή κι αν φαίνεται μια αυταρχική κυβέρνηση, αν αρκετοί άνθρωποι είναι έτοιμοι να υπερασπιστούν την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους, όλη αυτή η εξουσία δεν αξίζει τίποτα».
Ο μέντοράς του, Μπόρις Νεμτσόφ
Αυτό το «μάντρα» φαίνεται ότι ακολούθησε στα πολιτικά και ακτιβιστικά του βήματα, κάτι που φάνηκε να επιτείνεται από τη γνωριμία του με τον δολοφονημένο το 2015 στη Μόσχα, Μπόρις Νεμτσόφ, άλλοτε αναπληρωτή πρωθυπουργό του Μπόρις Γέλτσιν και πάντοτε επικριτή του Βλαντιμίρ Πούτιν. Οι δύο άνδρες γνωρίστηκαν το 1999, όταν ο Κάρα-Μουρζά εργαζόταν ως δημοσιογράφος για τη Novye Izvestia και του είχε ανατεθεί συνέντευξη με τον Νεμτσόφ. Η χημεία μεταξύ τους, όπως αναφέρουν ρωσικά δημοσιεύματα, φάνηκε από την πρώτη στιγμή. Μάλιστα, μετά τις εκλογές της ίδιας χρονιά, με τον συνασπισμό του Νεμτσόφ να λαμβάνει 8,5%, ο Κάρα-Μουρζά διορίστηκε σύμβουλός του στη Δούμα.
Παρότι ο Νεμτσόφ, σε εκείνες τις εκλογές, είχε στηρίξει τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Κάρα-Μουρζά, όπως έχει πει ο ίδιος συχνά, ήδη από τα τέλη του 1999 είχε αντιληφθεί τα σχέδια του Ρώσου προέδρου. Σε συνεντεύξεις του έχει πει ότι αυτό που τον αιφνιδίασε ήταν η αποκάλυψη τιμητικής πλακέτας στα κεντρικά της FSB (της διαδόχους υπηρεσίας της KGB) προς τιμήν της «σπουδαίας πολιτικής προσωπικότητας του Γιούρι Αντρόποφ», του προέδρου της Σοβιετικής Ενωσης που οργάνωσε την εισβολή στην Ουγγαρία και δημιούργησε ξεχωριστό τμήμα για τους αντιφρονούντες στην KGB.
2003, το πρώτο σημείο καμπής
Για τον ίδιο, όπως έχει δηλώσει στο Meduza, το 2003 ήταν το σημείο καμπής. «Τότε συνέβησαν τρία σημαντικά γεγονότα: τον Ιούνιο το τελευταίο ανεξάρτητο ομοσπονδιακό κανάλι (TVS) τέθηκε εκτός λειτουργίας, τον Οκτώβριο συνελήφθη ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι (ένα σαφές μήνυμα προς τους επιχειρηματίες να μην υποστηρίξουν την αντιπολίτευση και τους ανεξάρτητους πολιτικούς γενικά) και τον Δεκέμβριο οι εκλογές για την Κρατική Δούμα, οι οποίες, σύμφωνα με τον αξιομνημόνευτο ορισμό των παρατηρητών του Συμβουλίου της Ευρώπης, αναγνωρίστηκαν ως “ελεύθερες, αλλά ανέντιμες”. Μετά από όλα αυτά, η Ρωσία δεν μπορούσε πλέον να θεωρείται δημοκρατική χώρα», έχει πει ο Βλαντιμίρ Κάρα-Μουρζά, ο οποίος είχε συμμετάσχει ως υποψήφιος στις εν λόγω εκλογές με τον σχηματισμό του Νεμτσόφ.
Στην περί ης ο λόγος εκλογική αναμέτρηση, άρχισαν οι πρώτες οχλήσεις κατά του Βλαντιμίρ Κάρα-Μουρζά. Το κόμμα Ενωμένη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν προσπάθησε να τον αποκλείσει από τις εκλογές, επικαλούμενο τεχνική απαγόρευση στα ψηφοδέλτια. Σε τηλεοπτικό ντιμπέιτ με υποψήφιο βουλευτή της Ενωμένης Ρωσίας, όταν ήρθε η σειρά του Κάρα-Μουρζά, η μετάδοση διακόπηκε «για τεχνικούς λόγους», όπως αναφέρουν ρωσικά μέσα. Ταυτόχρονα, την ημέρα των εκλογών, παράδειγμα νοθείας αποτέλεσε, όπως είχαν δηλώσει ξένοι παρατηρητές, η επαρχία στην οποία ήταν υποψήφιος ο Βλαντιμίρ Κάρα-Μουρζά.
Κι ενώ το κόμμα του Νεμτσόφ διαλύθηκε και ανασυστάθηκε, προσπαθώντας, όπως λέγεται, να μη γίνει «μαριονέτα» του Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Κάρα-Μουρζά από το 2009 κι εντεύθεν κατέστη η «διεθνής φωνή» του Μπόρις Νεμτσόφ. Κεντρικό έρεισμα του λόμπινγκ ήταν ο θάνατος του Σεργκέι Μαγκίτσκι, τον Νοέμβριο του 2009, στο κελί του, όπου κρατείτο έχοντας ανακαλύψει την υπεξαίρεση 230 εκατ. δολαρίων από τον προϋπολογισμό των ρωσικών δυνάμεων ασφαλείας.
Την επόμενη χρονιά, κατατέθηκε –και εντέλει ψηφίστηκε– στο Κογκρέσο νομοσχέδιο που ονομάστηκε «Πράξη Μαγκνίτσκι» και η οποία προέβλεπε: «Να απαιτήσει από τον υπουργό Εξωτερικών να εντοπίσει τα άτομα που ευθύνονται για την κράτηση, την κακοποίηση ή τον θάνατο του Σεργκέι Μαγκνίτσκι ή για τη συνωμοσία για εξαπάτηση φόρων επί των εταιρικών κερδών από τη Ρωσική Ομοσπονδία μέσω δόλιων συναλλαγών και αγωγών κατά του Ερμιτάζ και να επιβάλει απαγόρευση βίζας και ορισμένα οικονομικά μέτρα σε σχέση με αυτά τα άτομα, έως ότου η Ρωσική Ομοσπονδία ερευνήσει διεξοδικά τον θάνατο του Σεργκέι Μαγκνίτσκι και φέρει το ρωσικό σύστημα ποινικής δικαιοσύνης σε συμμόρφωση με τα διεθνή νομικά πρότυπα και για άλλους σκοπούς».
Το νομοσχέδιο υποστηρίχθηκε από τους γερουσιαστές Μπέντζαμιν Κάρντιν και Τζον ΜακΚέιν. Με τον τελευταίο, μάλιστα, ο Βλαντιμίρ Κάρα-Μουρζά είχε οικοδομήσει ιδιαίτερες πολιτικές και προσωπικές σχέσεις.
Εκτοτε, ο Κάρα-Μουρζά είχε αναλάβει την προώθηση της «Πράξης Μαγκνίτσκι», που προέβλεπε για πρώτη φορά κυρώσεις σε φυσικά πρόσωπα –και όχι σε χώρα, θεωρώντας τότε ότι θα έχει αντίστροφα αποτελέσματα–, σε άλλες χώρες, όπως ο Καναδάς.
Στη ρωσική μαύρη λίστα
Και φυσικά μπήκε αμέσως στη ρωσική μαύρη λίστα. Χάνοντας, δε, τη δουλειά του από τον τηλεοπτικό σταθμό όπου εργαζόταν τότε, το 2012, κατέστη ιδιαίτερα δύσκολο για τον ίδιο να βρει δουλειά σε άλλο δημοσιογραφικό μέσο. Οπως ανέφερε η σύζυγός του στο Meduza, «δεν είναι ότι έφυγε οικειοθελώς από τη δημοσιογραφία, αλλά νομίζω ότι θα συνέβαινε ούτως ή άλλως. Ο Βολόντια δεν μπορούσε πλέον να παραμείνει ένας αντικειμενικός δημοσιογράφος που μεταδίδει πληροφορίες – χρειαζόταν κάτι άλλο».
Το «κάτι άλλο» ήταν η ανυποχώρητη πολιτική του εκστρατεία –εντός και εκτός Ρωσίας– κατά του Βλαντιμίρ Πούτιν. Κι επειδή ούτε ο ίδιος ούτε η σύζυγός του κατόρθωσαν να βρουν δουλειά στη Ρωσία, αποφάσισαν να καταφύγουν στη Νέα Υόρκη, όπου εκείνη εργάστηκε ως μεταφράστρια και εκείνος στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ρωσίας της αμερικανικής μητρόπολης.
Λίγο καιρό μετά, όταν ο Χοντορκόφσκι απελευθερώθηκε από τις ρωσικές φυλακές, τον κάλεσε να επιστρέψει στη Μόσχα και να ενταχθεί στο κίνημα Ελεύθερη Ρωσία. Δεν το σκέφτηκε δεύτερη φορά. Επέστρεψε μόνος του στη ρωσική πρωτεύουσα, αφήνοντας, για λόγους ασφαλείας, την οικογένειά του στις ΗΠΑ, την οποία προσπαθούσε να επισκέπτεται μηνιαίως, μεταξύ των ατελείωτων επισκέψεων σε κάθε γωνιά της ρωσικής επικράτειας για να προωθήσει τις αντιπουτινικές ιδέες.
Η δολοφονία Νεμτσόφ και οι απόπειρες «δηλητηρίασης» του Κάρα-Μουρζά
Το δεύτερο σημείο καμπής στην πολιτική του πορεία ήταν το 2015, όταν δολοφονήθηκε ο Νεμτσόφ. Οπως μεταφέρει η Ευγενία, η σύζυγός του, μέσα σε μια νύχτα ο Κάρα-Μουρζά… γέρασε. Κατάφερε, όμως, λίγα χρόνια μετά, να δώσει το όνομα του Μπόρις Νεμτσόφ σε πλατεία στην Ουάσιγκτον, κάτι που για τον ίδιο ήταν σαν όνειρο ζωής προς τιμήν του πολιτικού του μέντορα. Μέχρι σήμερα, το όνομα του Ρώσου αντιφρονούντα έχει εμφανιστεί σε πλατείες και δρόμους πέριξ των ρωσικών πρεσβειών σε Ουάσιγκτον, Πράγα, Βίλνιους, Κίεβο, Σόφια και Μπρατισλάβα.
Το 2015, βέβαια, ήταν σημείο καμπής και για την ίδια του τη ζωή. Σύμφωνα με πληροφορίες, την ίδια χρονιά έγινε η πρώτη απόπειρα δηλητηρίασης του Βλαντιμίρ Κάρα-Μουρζά, έπειτα από συνάντηση που είχε με πολιτικό ακτιβιστή. «Ο Βολόντια πονούσε, αλλά ήταν δύσκολο να καταλάβω πού», είπε στο Neduza ο φίλος του, Μιχαήλ Γιαστρουμπίτσκι, που τον είχε συναντήσει αμέσω μετά. «Οταν έφτασε το ασθενοφόρο, μια από τις πρώτες διαγνώσεις που έκαναν ήταν καρδιακές αρρυθμίες. Αντέδρασαν αρκετά ήρεμα σε αυτήν την κατάσταση – “καλά, δεν πειράζει, αφήστε τον να ξαπλώσει”», ήταν τα λόγια των διασωστών, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γιαστρουμπίτσκι.
Οι θεράποντες ιατροί που τον ανέλεβαν στην κλινική κρατούσαν αποστάσεις για τις πρώτες βοήθειες που έπρεπε να του παρασχεθούν, «μη θέλοντας να αναλάβουν την ευθύνη πιθανού θανάτου του», όπως είπε ο Γιαστρουμπίτσκι. Μόνον ένας γιατρός, την επόμενη μέρα, του πρότεινε, αν θέλει, να τον βοηθήσει να μεταφερθεί σε νοσοκομείο εκτός χώρας. Στο μεταξύ, η κατάστασή του είχε επιδεινωθεί δραματικά και έπεσε σε κώμα. Δύο μήνες μετά και αφού είχε συνέλθει, μεταφέρθηκε για αποκατάσταση στις ΗΠΑ.
Οταν κατάφερε να συνέλθει, δεν το έβαλε κάτω και αμέσως έπιασε δουλειά στα γυρίσματα ενός ντοκιμαντέρ για τον Μπόρις Νεμτσόφ, όπου και πάλι δέχθηκε προπηλακισμούς, αυτή τη φορά μόνον με αυγά. «Δεν γινόταν να τον σταματήσω, θα ήταν σαν μην αποδέχομαι αυτό που ήταν μια ζωή», έχει πει η σύζυγός του.
Δύο χρόνια μετά, το 2017, ένα πρωί κατά το οποίο ετοιμαζόταν να ταξιδέψει για τις ΗΠΑ με τη μητέρα της συζύγου του, άρχισε να νιώθει τα ίδια συμπτώματα με εκείνα του 2015. Την προηγουμένη, είχε πάει για καφέ με πολιτικούς αντιπάλους του Πούτιν. Για δεύτερη φορά η δηλητηριώδης ουσία ήταν άγνωστη και για δεύτερη φορά βρέθηκε στις ΗΠΑ για αποκατάσταση.
Αυτή φορά, όμως, ενεπλάκη το FBI, το οποίο ερεύνησε την υπόθεση, το οποίο, ωστόσο, είχε αρνηθεί σε πρώτη φάση να παράσχει τα αποτελέσματα της έρευνας. Ο δικηγόρος του, Βαντίμ Προχόροφ, είχε συνδέσει, σύμφωνα με το Meduza, την άρνηση των αμερικανικών υπηρεσιών με την επίσκεψη στην Ουάσιγκτον του επικεφαλής της FSB (μυστικές υπηρεσίες), Αλεξάντερ Μπορτνίκοφ, του επικεφαλής της GRU (ρωσικό ΓΕΕΘΑ), Ιγκορ Κολόμποφ, και του επικεφαλής της SVR (υπηρεσία πληροφοριών), Σεργκέι Ναρίσκιν τον Ιανουάριο του 2017.
Ο Κάρα-Μουρζά μήνυσε το FBI και, έπειτα από προσπάθειες, η αμερικανική υπηρεσία αποφάσισε να αποχαρακτηρίσει κάποια έγγραφα και να του τα παραδώσει. Πάντως, έρευνα που διεξήχθη από κοινού από το Bellingcat και το Insider το 2021 διαπίστωσε ότι οι αξιωματικοί των υπηρεσιών πληροφοριών που φέρονται να είχαν εμπλακεί στη δηλητηρίασή του ήταν εκείνοι που εμπλέκονται και στην επίθεση κατά του ηγέτη της ρωσικής αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι, που παραμένει στη φυλακή.
Ο επίμονος αντιφρονών
Επειτα από όλα αυτά, όμως, ο Βλαντιμίρ Κάρα-Μουρζά επέστρεψε στην ενεργό δράση και στη διάδοση των μηνυμάτων της Ελεύθερης Ρωσίας στην πατρίδα του και στον υπόλοιπο κόσμο, παρά τις επανειλημμένες οχλήσεις των αρχών και τις διαρκείς εκκλήσεις των οικείων του να εγκαταλείψει τη χώρα.
Ωσπου ήρθε ο περυσινός Μάρτιος, οπότε και οι ρωσικές αρχές, κάνοντας χρήση του πολεμικού νόμου περί προδοσίας, διασποράς ψευδών ειδήσεων και δυσφήμησης των δυνάμεων της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» στην Ουκρανία, τον έστειλαν στη φυλακή.
Εδώ και έναν χρόνο στέλνει «γράμματα» από τη φυλακή, τα οποία δημοσιεύονται στην Washington Post.
Σε αυτά, ο Βλαντιμίρ Κάρα-Μουρζά επιμένει να ενημερώνει τη Δύση με όσα βλέπει, ζει και μαθαίνει για τον Ρώσο πρόεδρο, για την κράτησή του στις φυλακές. Επί έναν και πλέον χρόνο, μέσα από ένα κελί στη Μόσχα, προσπαθεί να ενθαρρύνει τους συμπατριώτες του και να πείσει τη Δύση για όσα θεωρεί ότι η Ρωσία «παθαίνει» υπό το παρόν καθεστώς.
«Ολοι βλέπουμε τι κάνει ο Βλαντιμίρ Πούτιν με την Ουκρανία», έχει πει ήδη από πέρυσι. «Βόμβες διασποράς σε κατοικημένες περιοχές, βομβαρδισμοί σε μαιευτήρια, νοσοκομεία, σχολεία – όλα αυτά είναι εγκλήματα πολέμου».
Παραμένει αμετανόητος επικριτής του Κρεμλίνου, χωρίς να φοβάται το κόστος. Ποιο κόστος; Αυτό που πρότειναν οι εισαγγελείς χθες στο δικαστήριο – 25 χρόνια κάθειρξη.
«Οχι μόνο δεν μετανιώνω για τίποτα απ’ όλα αυτά, είμαι και περήφανος», είπε, προσθέτοντας ότι ανυπομονεί για τη μέρα κατά την οποία «αυτοί που εξαπέλυσαν αυτό τον πόλεμο, και όχι αυτοί που προσπάθησαν να τον σταματήσουν, θα αναγνωριστούν ως εγκληματίες».