«Η Ρωσία έχει μετατραπεί σε παγκόσμιο παρία», λέει στο τέλος της συνέντευξής στην «Κ» ο Τζούλιο Γκαλαρότι, καθηγητής Δημόσιας Διοίκησης στο Πανεπιστήμιο Γουέσλι και επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Αναλύοντας τις σκέψεις του για τον πόλεμο στην Ουκρανία ανατρέχει στα ακαδημαϊκά έδρανα, εκεί όπου μελετώνται οι θεωρίες της γεωπολιτικής και των διεθνών σχέσεων. Επικαλείται τη θεωρία της «κατάρας» της ισχύος, που επισημαίνει πως οι ισχυροί τείνουν να υποτιμούν τον αντίπαλό τους, όπως ο Γολιάθ υποτίμησε τον Δαυίδ. Η διαχρονικότητα αυτού του παραδείγματος βρίσκει βάση στο σημερινό πολεμικό σκηνικό της Ουκρανίας.
– Πώς ορίζεται η ισχύς και πώς έχει εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου;
– Η ισχύς ορίζεται ως η επιρροή που ασκεί ένα έθνος στο διεθνές σύστημα. Στην εργογραφία μου περιγράφω την «ήπια» και την «έξυπνη» ισχύ ως εναλλακτικές λύσεις στις παραδοσιακές αντιλήψεις περί ισχύος, οι οποίες προβλέπουν ότι η επιρροή περιλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό υλικούς πόρους. Παραδοσιακά, οι άνθρωποι πίστευαν ότι είσαι τόσο δυνατός όσο οι μύες που έχεις και ότι τίποτε άλλο δεν έχει σημασία, όπως τα χρήματα, τα όπλα ή οι πόροι. Ο κόσμος έχει αλλάξει κατά τέτοιον τρόπο ώστε η χρήση μόνο των υλικών πόρων με επιθετικό τρόπο, χωρίς κανόνες και δίκαιο παιχνίδι, είναι όλο και λιγότερο αποτελεσματική.
– Πριν από 13 χρόνια, στο βιβλίο σας «Power Curse» (Η κατάρα της ισχύος), επισημάνατε ότι τα κράτη που αυξάνουν την εξουσία τους τείνουν να επιλέγουν αυτοκαταστροφικές πολιτικές. Πώς καταλήξατε σε αυτό το συμπέρασμα;
– Εξετάζοντας την Ιστορία, τα έθνη που διέθεταν υλικούς πόρους σε μεγάλη κλίμακα και βασίζονταν αποκλειστικά στους υλικούς πόρους τους παρουσίασαν ένα μοτίβο αυτοκαταστροφικών εξωτερικών σχέσεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις ήταν ανησυχητικό να βλέπουμε πώς τα εξαιρετικά ισχυρά έθνη δεν κατάφεραν να πετύχουν τους στόχους τους όταν διέθεταν συντριπτική υπεροχή σε επίπεδο πόρων. Οι περιπτώσεις των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, των ΗΠΑ και της Ρωσίας στο Αφγανιστάν είναι χαρακτηριστικές, όπως και της Αθήνας τον 5ο αιώνα π.Χ. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι υπέρμετροι πόροι οδήγησαν τις συγκεκριμένες δυνάμεις να περιφρονήσουν άλλες, πιο σημαντικές, πολιτικές και στρατηγικές εναλλακτικές λύσεις, πιο «ήπιες», που θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν στην αποφυγή μιας συντριπτικής ήττας. Ως μεταφορά χρησιμοποιώ την ιστορία του Δαυίδ και του Γολιάθ στο βιβλίο μου. Η υπεροχή του Γολιάθ στα συμβατικά όπλα (ασπίδα, σπαθί, δόρυ) τον οδήγησε να παραμελήσει την άμυνά του απέναντι σε ένα κατώτερο όπλο (πέτρα σε σφεντόνα).
– Ποιοι είναι οι εναλλακτικοί δρόμοι επιρροής στις διεθνείς σχέσεις και πώς η «ήπια» ισχύς χρησιμεύει ως θεμέλιο στις σύγχρονες μορφές γεωπολιτικής;
Εξαιρετικά ισχυρά έθνη δεν κατάφεραν να πετύχουν τους στόχους τους όταν διέθεταν συντριπτική υπεροχή σε επίπεδο πόρων. Δείτε τις ΗΠΑ στο Βιετνάμ, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία στο Αφγανιστάν, την Αθήνα τον 5ο αιώνα π.Χ.
– Η «ήπια» ισχύς αποδίδει επιρροή μέσω του σεβασμού και του θαυμασμού. Πολλοί θεωρούν ότι αυτός είναι ένας πολύ μετριοπαθής τρόπος δημιουργίας επιρροής. Πράγματι, οι αποδόσεις δεν θα είναι τόσο μεγάλες βραχυπρόθεσμα όσο οι επιθετικές ενέργειες (απειλές, εισβολές, κυρώσεις), αλλά αυτές δεν δημιουργούν τις αυτοκαταστροφικές αντιδράσεις που δημιουργούν οι επιθετικές πολιτικές, όπως το μίσος, οι αντίρροπες πολιτικές και δράσεις, καθώς και η περιφρόνηση των τρίτων. Στην πορεία, όλα αυτά απαιτούν ένα τίμημα σε όρους επιρροής. Για να το πούμε με την τοπική ορολογία: οι «καλοί» μπορεί να προχωρήσουν σε μικρό βαθμό βραχυπρόθεσμα, αλλά οι «κακοί» μπορεί να υποφέρουν πάρα πολύ μακροπρόθεσμα. Ο κόσμος έχει πράγματι αλλάξει κατά τρόπο που έχει αυξήσει την αξία της «ήπιας» ισχύος και έχει μειώσει ταυτόχρονα τη βιωσιμότητα της «σκληρής» ισχύος, ιδίως όσον αφορά τη χρήση επιθετικής στρατιωτικής δύναμης. Πρώτον, το πυρηνικό αδιέξοδο έχει περιορίσει την πιθανότητα στρατιωτικής κλιμάκωσης σε μια σύγκρουση, οπότε η υπερβολική στρατιωτική δύναμη δεν είναι πλέον τόσο χρήσιμη. Δεύτερον, η οικονομική αλληλεξάρτηση και η παγκοσμιοποίηση έχουν διασυνδέσει τις οικονομίες, έτσι ώστε κάθε είδους διαρκής βία ή ακόμη και κάτι ηπιότερο όπως οι κυρώσεις να είναι αυτοκαταστροφική για τις δυνάμεις που την ασκούν. Επιπλέον υπάρχει ένα μεγαλύτερο φίλτρο του διεθνούς δικαίου, οι διεθνείς οργανισμοί, που περιορίζουν την εξάρτηση από επιθετικές μονομερείς τακτικές, ενθαρρύνοντας τα έθνη να συνεργάζονται χωρίς τη βία της αντιπαράθεσης. Επιπλέον, η επικράτηση της δημοκρατίας περιορίζει την επιθετικότητα σε δύο μέτωπα: το ένα είναι ότι οι δημοκρατίες τείνουν να τιμούν το διεθνές δίκαιο και τους κανόνες συνεργασίας, και το δεύτερο είναι ότι οι άνθρωποι ως γενικό κοινό αποστρέφονται τον πόλεμο επειδή επηρεάζει την οικονομική θέση τους, το οποίο το ονομάζω άνοδο του «κράτους-προστάτη».
– Η απομόνωση της Ρωσίας και η εμφάνιση νέων χωρών-δυνάμεων, όπως η Κίνα ή η Ινδία, εγείρουν ανησυχίες σχετικά με τη χρήση της συλλογικής «ήπιας» ισχύος. Ποιος είναι ο πιθανός αντίκτυπός της στην παγκόσμια σκηνή;
– Τα έθνη μπορούν πράγματι να συνδυάσουν την «ήπια» ισχύ τους με τρόπους που μεγεθύνουν τη συλλογική ισχύ τους, η οποία τελικά αυξάνει την ατομική ισχύ τους. Τα έθνη το έκαναν αυτό ανέκαθεν με τη μορφή διεθνών οργανισμών. Για παράδειγμα, τα έθνη των BRICS (οργανισμός αναδυόμενων αγορών) αύξησαν τις ατομικές δυνάμεις τους σφυρηλατώντας μεγαλύτερη συλλογική δύναμη μέσω του θεσμικού χώρου τους. Πράγματι, με αυτόν τον τρόπο τα έθνη του αναπτυσσόμενου κόσμου, δηλαδή τα ασθενέστερα έθνη, ανταγωνίζονταν ιστορικά τις μεγαλύτερες δυνάμεις.
– Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία θα οδηγήσει σε αναθεώρηση των υφιστάμενων πολιτικών θεωριών. Πιστεύετε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια μερική ή ολική επανεξέταση των εγχειριδίων των πολιτικών θεωριών;
– Οχι, οι θεωρίες αλλάζουν πολύ δύσκολα, και με τον καιρό. Οι μελετητές έχουν όλων των ειδών τους ψυχολογικούς λόγους για να μην αλλάζουν τις πεποιθήσεις τους παρά τις αδιάσειστες αποδείξεις. Οι δύο κορυφαίες θεωρίες της διεθνούς πολιτικής θα δουν την Ουκρανία ως ένα λαμπρό παράδειγμα που υποστηρίζει τα «οράματά» τους, παρότι τα οράματά τους είναι εντελώς αντίθετα: ο ρεαλισμός θα τη δει ως ένα λαμπρό παράδειγμα ότι η χρήση μεγάλης κλίμακας δύναμης και ο πόλεμος εξακολουθούν να είναι σημαντικά μέσα κρατικής πολιτικής, ενώ οι νεοφιλελεύθεροι θα δουν αυτές τις ενέργειες (χρήση δύναμης) ως μη βιώσιμες. Τα διδάγματα που εξάγονται είναι εντελώς διαφορετικά.
– Ως πολιτικός επιστήμονας που εξετάζει τις διεθνείς υποθέσεις και δυναμικές, ποια διδάγματα έχετε αντλήσει από τον πόλεμο στην Ουκρανία;
– Η Ουκρανία είναι το τέλειο παράδειγμα της άποψής μου σχετικά με την «ισχύ». Οι συνέπειες της υπερβολικής εξάρτησης από τη βία ως μέσο κρατικής διαχείρισης είναι αρκετά ορατές σε αυτή την περίπτωση. Ο Πούτιν θα μπορούσε να είχε κάνει πολύ πιο αποτελεσματικά τη χάραξη ενός ήπιου δρόμου για την ασφάλεια στην Ανατολική Ευρώπη. Προσπαθώντας να αποσπάσει ένα ρυθμιστικό πλαίσιο με υπερβολική βία, το μόνο που κατάφερε ήταν να θέσει σε κίνδυνο τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια της Ρωσίας. Με άλλα λόγια, ενώ μια πιο ήπια προσέγγιση υποσχόταν να δημιουργήσει μέτρια κέρδη, η πιο σκληρή προσέγγιση στην πραγματικότητα εξυπηρέτησε την παραγωγή μιας καταστροφής του δόγματος ασφάλειας για τη Ρωσία. Πλέον, περισσότερα έθνη στην Ανατολή και στον Βορρά εντάσσονται στο ΝΑΤΟ. Η Ουκρανία είναι στα σχέδια της δυτικής Συμμαχίας, ενώ η υποστήριξη που είχε ο Πούτιν στην Ουκρανία μεταξύ των εθνοτικών Ρώσων έχει χαθεί. Ο πόλεμος πλήττει τη ρωσική οικονομία και ο Πούτιν έχει χάσει μεγάλη πολιτική υποστήριξη στη Ρωσία. Τα έθνη γύρω από τη Ρωσία, αλλά και τα πιο μακρινά, είναι πολύ λιγότερο πιθανό να συνεργαστούν με τη Ρωσία. Η Ρωσία έχει μετατραπεί σε παγκόσμιο παρία, ενώ η πορεία δράσης του Πούτιν παρήγαγε εκτεταμένα και αυτοκαταστροφικά αποτελέσματα.