Ηταν 16 Σεπτεμβρίου 2022. Ενα νέο κορίτσι είχε την ατυχία να γεννηθεί σε μία χώρα, όπου το να μην είσαι άνδρας σημαίνει ότι φλερτάρεις με τον βασανισμό, τον θάνατο, με την ανυπαρξία. Η Μαχσά Αμινί διέπραξε ένα από τα μεγαλύτερα αμαρτήματα για το ιρανικό καθεστώς που δεν αστειεύεται: δεν φορούσε σωστά το χιτζάμπ της. Εγινε η μάρτυς της άτεγκτης αστυνομίας ηθικής –βγαλμένης, λες, από δυστοπικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα– και το σύμβολο ενός αγώνα για ελευθερία, για ζωή που αξίζει να τη ζεις.
Τους μήνες που ακολούθησαν τη δολοφονία της 22χρονης Μαχσά Αμινί, το Ιράν ήρθε αντιμέτωπο με την «εξέγερση» της μαντίλας, με γυναίκες και άντρες της χώρας να διαδηλώνουν, να ζητούν να απελευθερωθούν· οι δυνάμεις ασφαλείας, όμως, δεν αστειεύτηκαν ούτε μια στιγμή: οι συλλήψεις (περίπου 20.000), οι δολοφονίες και οι εκτελέσεις (περίπου 500 ώς τώρα), οι καταδίκες και οι φυλακίσεις έχουν γίνει αφόρητη καθημερινότητα. Αργότερα, ήρθαν οι μυστήριες δηλητηριάσεις νεαρών κοριτσιών στα σχολεία τους, η απαγόρευση εκπαίδευσης για τα κορίτσια και τις γυναίκες, οι συλλήψεις δημοσιογράφων, Ιρανών και ξένων. Το Ιράν έγινε ξανά Περσία – όχι εκείνη της δεκαετίας του ’70, αλλά της προχριστιανικής.
Πού βρίσκεται, όμως, σήμερα η χώρα και οι πολίτες της; Τι έχει αλλάξει ώς τώρα και τι έχει επιδεινωθεί;
Το Ιράν σήμερα και οι καταδίκες σε ψυχιατρική παρακολούθηση
Περίπου έναν μήνα προ της επετείου της δολοφονίας της Μαχσά Αμινί, η Τεχεράνη σκληραίνει το καθεστώς της. Μόλις τις προηγούμενες ημέρες, ρεπορτάζ του France24 έκανε λόγο για έναν νέο, σκοτεινό τρόπο ελέγχου και εκφοβισμού των γυναικών που δεν σέβονται στον ισλαμικό νόμο: τις καταδικάζει σε υποχρεωτική ψυχιατρική φροντίδα, πέραν της ίδιας της φυλάκισης. «Ενώ οι υγειονομικές οργανώσεις προειδοποιούν ότι το δικαστικό σώμα της χώρας χρησιμοποιεί την ψυχιατρική και τα φάρμακά της για δικούς του σκοπούς, άλλοι αναφέρουν την κίνηση ως ένδειξη της αδυναμίας της κυβέρνησης να επιβάλει τους νόμους για το χιτζάμπ», λέει το δημοσίευμα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, λέει το ρεπορτάζ, η Ιρανή ηθοποιός Αφσανέχ Μπαγιεγκάν, η οποία έχει δημοσιεύσει επανειλημμένα φωτογραφίες με ακάλυπτα μαλλιά στο Instagram και πρόσφατα παρευρέθηκε σε μια δημόσια τελετή χωρίς χιτζάμπ. Αυτό εξόργισε τις Αρχές, που καταδίκασαν την 61 ετών ηθοποιό σε ποινή φυλάκισης δύο ετών με αναστολή, ενώ διατάχθηκε να επισκέπτεται ένα «ψυχολογικό κέντρο» μία φορά την εβδομάδα για να «θεραπεύσει την αντι-οικογενειακή διαταραχή της προσωπικότητάς της», όπως ανέφερε το πρακτορείο ειδήσεων Fars στις 19 Ιουλίου. Και δεν είναι η μόνη, καθώς προσωπικότητες της χώρας προβαίνουν σε παρόμοιες κινήσεις αλληλεγγύης.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
«Η καταδίκη της Αφσανέχ Μπαγιεγκάν είναι προς παραδειγματισμόν», εξηγεί στο France24 ο Αζαντέχ Κιάν, ειδικός σε ιρανικά θέματα και καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Université Paris Cité, καθώς η ηθοποιός αποτελεί σύμβολο για τη χώρα.
Η ψυχιατρική κοινότητα του Ιράν εξέδωσε ανοικτή επιστολή, στην οποία αντιτίθεται στις αποφάσεις των δικαστηρίων που εργαλειοποιούν την επιστήμη τους.
Αλλη μία Ιρανή ηθοποιός, η Αζάντεχ Σαμαντί, «διαγνώστηκε» με «αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας», αφού φορούσε καπέλο αντί για χιτζάμπ σε κηδεία και παραπέμφθηκε σε εβδομαδιαία θεραπεία σε «ψυχολογικό κέντρο», ενώ το ίδιο συνέβη, λέει το ρεπορτάζ, σε γυναίκα που καταδικάστηκε σε δύο μήνες φυλακή και έξι μήνες ψυχιατρική θεραπεία για «μεταδοτική ψυχολογική διαταραχή που οδηγεί σε σεξουαλική ασέβεια». Η ψυχιατρική κοινότητα του Ιράν εξέδωσε ανοικτή επιστολή, στην οποία αντιτίθεται σε αυτές τις αποφάσεις των δικαστηρίων. Την επιστολή υπογράφουν οι πρόεδροι της Επιστημονικής Ενωσης Ψυχιάτρων του Ιράν, της Επιστημονικής Ενωσης Ψυχοσωματικής Ιατρικής του Ιράν, της Επιστημονικής Εταιρείας Ψυχοθεραπείας του Ιράν και της Ιρανικής Ψυχολογικής Εταιρείας.
Widely publicised open letter, signed by the Iranian Psychiatric Association to the head of the Iranian judiciary, after compulsory hijab protesters in Iran were labelled as mentally ill and were considered as having ‘anti-family personalities’.
1/3#Iran #Psychiatry pic.twitter.com/xWTuiCICfV— Dr Cyrus Abbasian (@abbasian) July 23, 2023
View this post on Instagram
Ενδείξεις αδυναμίας του καθεστώτος και η επιστροφή της αστυνομίας ηθικής
Κι ενώ τα ρεπορτάζ από το Ιράν μεταδίδουν ότι το καθεστώς σκληραίνει τη στάση του και φυλακίζει Ιρανούς ρεπόρτερ –σύμφωνα με τους Times of Israel τουλάχιστον 90 ώς τώρα, με 11 εξ αυτών, που είχαν καλύψει τις διαδηλώσεις για τον θάνατο της Μαχσά Αμινί, να αγνοείται η τύχη τους–, ειδικοί και αναλυτές θεωρούν ότι αυτή η στάση καταδεικνύει την αδυναμία του καθεστώτος να καθυποτάξει τους αντιφρονούντες και προβαίνει σε αδιανόητα μέτρα· όπως εκείνο της καταδίκης μιας γυναίκας, που δεν φορούσε σωστά τη μαντίλα της ενώ οδηγούσε, να περάσει έναν μήνα καθαρίζοντας πτώματα σε νεκροτομείο.
Δεύτερη ένδειξη αυτής της αδυναμίας αντιμετώπισης είναι η επαναφορά της αστυνομίας της ηθικής στους δρόμους της χώρας. Το επονομαζόμενο κίνημα της μαντίλας έχει υποχωρήσει εν γένει τους τελευταίους μήνες και οι ιρανικές Αρχές επανέρχονται στη γνωστή συνταγή, αφού είχαν υπάρξει πληροφορίες μέχρι και ότι το συγκεκριμένο Σώμα είχε διαλυθεί μετά τις αιματηρές διαμαρτυρίες. Ωστόσο, η μάχη κατά του δυτικού τρόπου ζωής και υπέρ της απαρέγκλιτης τήρησης του ισλαμικού νόμου δεν σταματά έτσι απλά. Oπως μεταδίδει το Associated Press, στα μέση Ιουλίου ο στρατηγός Σαΐντ Μονταζερολμάχντι είχε δηλώσει ότι η αστυνομία ηθικής θα συνεχίσει να ειδοποιεί και στη συνέχεια να συλλαμβάνει γυναίκες που δεν φορούν δημοσίως χιτζάμπ. Στην Τεχεράνη, άνδρες και γυναίκες της αστυνομίας ηθικής φάνηκαν να περιπολούν στους δρόμους με οχήματα που έφεραν τα διακριτικά του Σώματος.
Οι ιρανικές Αρχές προετοιμάζουν ένα νέο νομοσχέδιο για την ένδυση με χιτζάμπ που οι ειδικοί φοβούνται ότι θα θέσει σε νόμο πρωτοφανή σε σκληρότητα τιμωρητικά μέτρα.
Σύμφωνα, δε, με το CNN, οι ιρανικές Αρχές προετοιμάζουν ένα νέο νομοσχέδιο για την ένδυση με χιτζάμπ που οι ειδικοί φοβούνται ότι θα θέσει σε νόμο πρωτοφανή σε σκληρότητα τιμωρητικά μέτρα. Το σχέδιο νόμου 70 άρθρων, λέει το δημοσίευμα, ορίζει μια σειρά προτάσεων, που συμπεριλαμβάνει πολύ μεγαλύτερες ποινές φυλάκισης για τις γυναίκες που αρνούνται να φορέσουν μαντίλα, νέες αυστηρές ποινές για διασημότητες και επιχειρήσεις που παραβιάζουν τους κανόνες και τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης για τον εντοπισμό των γυναικών που παραβιάζουν τον ενδυματολογικό κώδικα, όπως, εξάλλου, επιβεβαιώνει και το ιρανικό δίκτυο Mehr.
«Το Ιράν θεωρεί παραδοσιακά το άρθρο 368 του ισλαμικού ποινικού του κώδικα ως νόμο για το χιτζάμπ, ο οποίος ορίζει ότι όσοι παραβιάζουν τον κώδικα ενδυμασίας αντιμετωπίζουν ποινή φυλάκισης από 10 ημέρες έως δύο μήνες ή πρόστιμο μεταξύ 50.000 και 500.000 ιρανικά ριάλ – 1,18 έως 11,82 δολάρια. Το νέο νομοσχέδιο θα επαναταξινομήσει την άρνηση ένδυσης με χιτζάμπ ως σοβαρότερο αδίκημα, που τιμωρείται με ποινή φυλάκισης πέντε έως 10 ετών, καθώς και υψηλότερο πρόστιμο, έως 360 εκατ. ιρανικά ριάλ (8.508 δολάρια)», γράφει το αμερικανικό δίκτυο, κάτι που ο μέσος Ιρανός θα είναι αδύνατον να εξοφλήσει.
Παράλληλα, το καθεστώς αυστηροποιεί τη στάση του και στα πανεπιστήμια, όπου επωάζονται ομάδες αντιφρονούντων. Σύμφωνα με αναφορά ανεξάρτητης οργάνωσης στη χώρα, μέχρι στιγμής (ώς τις 7 Αυγούστου) 160 φοιτητές και φοιτήτριες έχουν τιμωρηθεί με αναστολή των σπουδών τους, οι τελευταίοι 16 εξ αυτών στο Πανεπιστήμιο Αλάμεχ. Μάλιστα, προηγούμενη αναφορά της Επιτροπής για την Παρακολούθηση της Κατάστασης των Κρατουμένων, αναφέρει πλήθος περιπτώσεων σε πολλά τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας.
🔹️۲۲ ترم تعلیق برای ۱۶ دانشجوی دانشگاه علامه
🔹️کمیته تاکنون توانسته است با کمک تشکلها و دانشجویان سراسر کشور، نام ۱۶۰ دانشجویی که به دلیل مشارکت در اعتراضات دانشجویی در جریان خیزش ژینا، حکم انضباطی دریافت کردهاند را ثبت کند.
🔹️ما را در تکمیل این لیست یاری کنید. pic.twitter.com/HlrNJNCcHU
— کمیته پیگیری وضعیت بازداشتشدگان (@followupiran) August 7, 2023
Σύμφωνα, δε, με ρεπορτάζ του New Arab που επικαλείται την αναφορά της οργάνωσης, «17 φοιτητές εκτίουν σήμερα ποινές φυλάκισης σε ολόκληρη τη χώρα, που κυμαίνονται από ένα έως πέντε χρόνια. Μεταξύ αυτών των έγκλειστων φοιτητών, δύο έχουν επίσης καταδικαστεί σε μαστίγωμα».
Υπάρχει φως στο τούνελ;
Παρ’ όλα ταύτα, η ρεπόρτερ των New York Times, Φαρνάζ Φασιχί, μιλώντας στην Κριστιάν Αμανπούρ στην εκπομπή της στο CNN, δηλώνει ότι η κοινωνία των πολιτών αλλάζει και απομακρύνεται όλο και περισσότερο από το καθεστώς, κάτι που επιβεβαιώνει και ο Ερσάντ Αλιγιανί, της ομάδας Observers του France24, μιλώντας σε αντίστοιχη εκπομπή του γαλλικού δικτύου. Αυτό συμβαίνει, διότι, καθώς φαίνεται, η ιρανική κυβέρνηση και τα παρακλάδια της έχουν αποτύχει και κοινωνικά και οικονομικά, με τις διώξεις, τη σκληρή καταστολή, αλλά και τον πληθωρισμό που επισήμως αγγίζει το 80%, όπως αναφέρεται.
Ενώ, σε μια παράλληλη εξέλιξη, οι δημοτικές Αρχές της Τεχεράνης επιδεινώνουν έτι περαιτέρω τη θέση των παιδιών, ιδίως εκείνων που δεν έχουν πού την κεφαλήν κλίναι, με ιδιαίτερη έμφαση στα κορίτσια που χρησιμοποιούνται ως διακινήτριες ναρκωτικών από παράνομα κυκλώματα. Οπως γράφει το ανεξάρτητο Iran Wire, τα ιδρύματα που είναι επιφορτισμένα με την παροχή βοήθειας σε παιδιά που κινδυνεύουν φαίνεται να υστερούν, με τη συμμετοχή πολλών παιδιών, ιδιαίτερα κοριτσιών, στο δίκτυο παράνομης διανομής ναρκωτικών να προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία. Η ηλικία τους συχνά τους προστατεύει από υποψίες από τις αρχές επιβολής του νόμου. «Είναι ανησυχητικό ότι τα ναρκωτικά κρύβονται ακόμη και μέσα στα ρούχα και τα σώματα κοριτσιών ηλικίας 7 ή 8 ετών», έχει πει στο IranWire ακτιβιστής υπέρ των δικαιωμάτων των παιδιών. Σύμφωνα με τον ίδιο, η αδιαφορία που επιδεικνύουν τα δικαστικά όργανα και τα όργανα επιβολής του νόμου προς τα ευάλωτα παιδιά δεν είναι μόνο «αποκαρδιωτική, αλλά φαίνεται και σκόπιμη και συστηματική».
Η Gen Z, το μέλλον δηλαδή της ιρανικής κοινωνίας, δεν επιθυμεί όσο οι προηγούμενες γενιές να εγκαταλείψει τη χώρα αναζητώντας την ελευθερία αλλού, αλλά αποφασίζει να μείνει για να τη διεκδικήσει στον τόπο της.
Αυτό, ωστόσο, που ίσως μοιάζει ελπιδοφόρο είναι ότι τον τελευταίο χρόνο, μετά τα τραγικά γεγονότα με τη Μαχσά Αμινί, η κοινωνία μοιάζει επίσης να αποκτά δειλά δειλά κάποια δικαιώματα, που άλλοτε θα φάνταζαν αδιανόητα, όπως το να βρίσκει κανείς πίσω από το τιμόνι γυναίκες, ενώ οι ίδιες εξακολουθούν, με όποιον τρόπο μπορούν και παρά την κρατική τρομοκρατία, να αψηφούν τους νόμους της Σαρία.
Παράλληλα, όπως είπε η Φαρνάζ Φασιχί στην Κριστιάν Αμανπούρ, κάθε συγκέντρωση πολιτών, ακόμα και για θρησκευτικούς λόγους, μετατρέπεται κατά κανόνα σε πολιτική διαμαρτυρία κατά της κρατικής καταπίεσης. «Δεν νομίζω ότι η Ισλαμική Δημοκρατία θα κατορθώσει ποτέ να επιστρέψει στην προ-Μαχσά εποχή», ανέφερε χαρακτηριστικά η ρεπόρτερ των ΝΥΤ.
Μάλιστα, η Σάσα Τζοέλ Αχίλι, παραγωγός του ντοκιμαντέρ «Μέσα στην εξέγερση του Ιράν», ανέφερε επίσης στην Κριστιάν Αμανπούρ ότι η Gen Z, το μέλλον δηλαδή της ιρανικής κοινωνίας, δεν επιθυμεί όσο οι προηγούμενες γενιές να εγκαταλείψει τη χώρα αναζητώντας την ελευθερία αλλού, αλλά αποφασίζει να μείνει για να τη διεκδικήσει στον τόπο της. «Ζητούν τα απλά», συμπλήρωσε η Φαρνάζ Φασιχί. «Να ντύνονται όπως θέλουν, να ζουν όπως θέλουν, να εφαρμόζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, να έχουν μια δουλειά που θα τους εξασφαλίζει τα προς το ζην, να πάρουν ένα αυτοκίνητο. Αναρωτιούνται: “Γιατί δεν μπορούμε να είμαστε όπως η Ευρώπη ή οι ΗΠΑ;”»