Θυμάμαι την ημέρα που είδα για πρώτη φορά αυτή τη φωτογραφία στην εφημερίδα, σαν να ήταν σήμερα. Ηταν το 1970… Ημουν 23 ετών, ένας αριστερός Τούρκος φοιτητής, και είχα ξεκινήσει τις διδακτορικές μου σπουδές στο Παρίσι. Στη φωτογραφία ο Χένρι Κίσινγκερ ήταν με τη σταρ του Χόλιγουντ Τζιλ Σεντ Τζον, μία από τις πιο όμορφες γυναίκες της εποχής. Ετρωγαν μόνοι σε ένα τραπέζι. Εκείνη την ημέρα, είχα επιστρέψει από μια διαδήλωση ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Αναρωτήθηκα «τι κάνει μια τόσο όμορφη γυναίκα δίπλα σ’ αυτόν τον τύπο;». Τότε κατάλαβα ότι αυτό που εξέφραζα με τον όρο «αυτός ο τύπος», δεν ήταν απλώς η ανδρική ζήλια, αλλά και η πολιτική μου αντίδραση απέναντί του. Στα μάτια μου εκείνη την ημέρα, ήταν «Ο χασάπης του Βιετνάμ».
Χρόνια αργότερα, η σκέψη μου έγινε πραγματικότητα και ο Κίσινγκερ ρωτήθηκε: «Γιατί μια τόσο όμορφη γυναίκα τριγυρνά μαζί σου;». Η απάντησή του ήταν: «Η ισχύς είναι το μεγαλύτερο αφροδισιακό». Ναι, το θέμα ήταν η «ισχύς» που διέθετε. Στη ζωή του υπήρξε σύμβουλος 12 Αμερικανών προέδρων και το μυστικό του ήταν κρυμμένο σε αυτή τη λέξη. Ο Κίσινγκερ πέθανε και αφήνει πίσω του αυτό το ερώτημα: Αυτή η «ισχύς» πόσο κόστισε στην ανθρωπότητα; Ή μήπως η Realpolitik που υποστήριζε με αυτή τη δύναμη απέτρεψε έναν πυρηνικό πόλεμο;
Πέρασαν τα χρόνια, η αριστεροσύνη μου λειάνθηκε και σιγά σιγά προσχώρησα στις φιλελεύθερες ιδέες. Εγινα γενικός διευθυντής έκδοσης της Hürriyet, της μεγαλύτερης εφημερίδας της Τουρκίας. Είτε ακούσια είτε εκούσια, σταδιακά έγινα μέλος του τουρκικού κατεστημένου. Τότε άρχισα να διαβάζω πιο προσεκτικά τον Κίσινγκερ. Μήπως θα μπορούσε η αντίληψή του για τη Realpolitik να βοηθήσει, για παράδειγμα, να ξεπεραστούν τα προβλήματα μεταξύ μας – των Τούρκων και των Ελλήνων; Αλλά το μπλουζάκι μου με τον Τσε Γκεβάρα, που το έχω κρατήσει ως αναμνηστικό από τη δεκαετία του ’70, έβγαινε πάντα από την γκαρνταρόμπα και μου θύμιζε το Βιετνάμ, την Καμπότζη, το Πακιστάν, δηλαδή το παρελθόν του…
Επίσης, δεν ξεχνώ ποτέ αυτή τη φράση που συχνά παρέθετε: «Αν πρέπει να διαλέξω μεταξύ Τάξης και Δικαιοσύνης, θα επιλέξω Τάξη όπως ο Γκαίτε…». Αυτή η φράση με έκανε να φορέσω ξανά το μπλουζάκι Τσε Γκεβάρα και οι δρόμοι μας με τον Κίσινγκερ χώρισαν ξανά. Ο μόνος δεσμός μεταξύ μας είναι ένα κοινό μας πάθος από τα παιδικά μας χρόνια. Ο Κίσινγκερ είχε εμμονή με το ποδόσφαιρο και μάλιστα χρειάστηκε να παλέψει με τους ναζί για να μπει στους αγώνες. Είμαι 76 χρόνων και εξακολουθώ να έχω εμμονή με το ποδόσφαιρο. Αυτός είναι ο Κίσινγκερ στα μάτια ενός πρώην αριστερού Τούρκου…
Και τι είναι στα μάτια ενός πολίτη της χώρας του, της Αμερικής; Οι New York Times δημοσίευσαν ίσως το πιο μακροσκελές άρθρο στην ιστορία της εφημερίδας μετά από αυτόν. Διάβασα και τα 700+ σχόλια σε εκείνο το αφιέρωμα που δημοσιεύθηκε την περασμένη Πέμπτη. Επιτρέψτε μου να μοιραστώ μερικά μαζί σας:
«Ξύπνησα σήμερα το πρωί και νιώθω ανάλαφρος. Ο κόσμος μου φαινόταν πιο όμορφος… Αναρωτήθηκα γιατί, κι έμαθα ότι ο Κίσινγκερ ήταν νεκρός». «Η γυναίκα μου με προειδοποιούσε συχνά το πρωί. Δεν μπορεί κανείς να μιλάει άσχημα για τους νεκρούς πίσω από την πλάτη τους. Της υποσχέθηκα ότι δεν θα έγραφα τη γνώμη μου για τον Κίσινγκερ».
«Τι σκέφτομαι για τον Κίσινγκερ; Θυμηθείτε μόνο τι είπε ο συγγραφέας γαστρονομίας Αντονι Μπουρντέν, όταν πήγε στην Καμπότζη…» Να σας θυμίσω τι είπε. «Ολοι όσοι έρχονται στην Καμπότζη βρίζουν τον Κίσινγκερ. Θεωρούν ότι το μέρος όπου πρέπει να βρίσκεται είναι δίπλα στον Μιλόσεβιτς, στη φυλακή του Ειδικού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη Χάγη».
Σχεδόν το ένα τρίτο των σχολίων ήταν σκληρά. Ετσι είναι η δύναμη… Γράφεται από άλλους η ιστορία των ανθρώπων που γράφουν ιστορία. Αλλά είμαι σίγουρος ότι όλοι οι εν ζωή πρώην πρόεδροι των ΗΠΑ θα βρίσκονται στην κηδεία δίπλα στο φέρετρό του.
Τι θα έλεγε λοιπόν ένας Τούρκος ή ένας Ελληνας αν έγραφε ένα σχόλιο στους New York Times; Εμείς οι Τούρκοι τον βλέπαμε ως τον «άσχημο φιλέλληνα Αμερικανό», που προσπάθησε να μας εμποδίσει να αποβιβάσουμε στρατεύματα στην Κύπρο το 1974. Εχουμε άδικο; Mάλλον. Καθώς στην Ελλάδα, τουλάχιστον όσοι άνθρωποι είχαν αριστερή παράδοση, τον έβλεπαν ως «έναν άσχημο φιλότουρκο Αμερικανό». Εχουν άδικο;
Μην ξεχνάτε ότι ο Κίσινγκερ είναι αυτός που κάλεσε τον Μπουλέντ Ετζεβίτ, ο οποίος ήταν πρωθυπουργός της Τουρκίας κατά τη στρατιωτική επέμβαση στην Κύπρο το 1974, στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στην αρχή της πολιτικής του σταδιοδρομίας, για να δώσει μια ομιλία, και τον σύστησε σε όλο τον κόσμο.
Ο Κίσινγκερ πέθανε. Ελπίζω να έρθει η μέρα που δεν θα έχουμε πια να διαλέγουμε μεταξύ «Τάξης» και «Δικαιοσύνης». Και εμείς οι Τούρκοι και οι Ελληνες να μάθουμε να μιλάμε για τα μεταξύ μας προβλήματα πρόσωπο με πρόσωπο με εποικοδομητικό ρεαλισμό, χωρίς να χρειάζονται «Κανόνες Κίσινγκερ». Νομίζω ότι τα ακόλουθα λόγια που είπε ο Κίσινγκερ σε δημοσιογράφους αφού συζήτησε τα προβλήματα του Αιγαίου με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Τσαγκλαγιανγκίλ είναι αρκετά απολαυστικά ώστε να συμπεριληφθούν στη βιβλιογραφία των διεθνών σχέσεων: «Μίλησα για τα προβλήματα του Αιγαίου με τον Τούρκο υπουργό. Θα συζητήσω το ίδιο θέμα με τον Ελληνα υπουργό και μετά θα επισκεφθώ τον ψυχίατρό μου».
Τhat’s who was Mr. Kissinger. (Να ποιος ήταν ο Κίσινκγερ).
* Ο κ. Ερτουγρούλ Οζκιόκ είναι πρώην γενικός διευθυντής της τουρκικής εφημερίδας Hürriyet.