Ξεκινά το βιβλίο της «Not the Εnd of the World», που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τον βρετανικό εκδοτικό οίκο Penguin, στηλιτεύοντας μια υπερβολή: «Είναι κοινή πρακτική να λέμε στα παιδιά ότι θα πεθάνουν εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Τους δημιουργούμε ανασφάλεια για το μέλλον, νιώθουν ότι η ζωή τους κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή». Διαβάζοντας αυτές τις φράσεις, θυμήθηκα το βιβλίο του Αμερικανού δημοσιογράφου Ντέιβιντ Γουάλας-Γουέλς «Η ζωή μετά την υπερθέρμανση». «Είναι χειρότερο, πολύ χειρότερο από όσο φαντάζεστε», έγραφε στην πρώτη κιόλας σελίδα. Της το λέω. Η Χάνα Ρίτσι, στην οθόνη μου από το γραφείο της στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, χαμογελά. «Δεν απέχουν και πολύ οι απόψεις μας για την κρισιμότητα της κατάστασης του πλανήτη. Απλώς εγώ επιλέγω την αισιοδοξία. Υπάρχει μια περιβαλλοντική οργάνωση στη Γερμανία που ονομάζεται Last Generation, η τελευταία γενιά. Δεν υποστηρίζω ότι όλα τα μέλη της λένε στα παιδιά τους ότι θα πεθάνουν εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, αλλά για πολλές ομάδες ακτιβιστών αυτό είναι βασικό μήνυμα. Πώς θα το αφομοιώσει ένα παιδί ή ένας έφηβος;» λέει η 31χρονη ερευνήτρια και αναπληρώτρια εκδότρια της διεθνούς διαδικτυακής βάσης δεδομένων Our World in Data. «Η διαφωνία μου είναι προφανής: μπορούμε να μιλήσουμε για το πρόβλημα χωρίς να κινδυνολογήσουμε. Eίναι αλήθεια πως αυτή η ρητορική πράγματι λειτουργεί σε ένα ποσοστό των πολιτών. Ομως υπάρχει ένα άλλο, πολύ μεγαλύτερο, ποσοστό ανθρώπων στους οποίους το αποτέλεσμα είναι το αντίθετο. Δεν τους αρέσει η υπερβολή. Αν ένας επιστήμονας τον οποίο εμπιστεύονται στείλει ένα τέτοιο μήνυμα και το δουν πρωτοσέλιδο, η εμπιστοσύνη τους θα κλονιστεί. Στην άλλη άκρη του φάσματος, οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής, χαίρονται με τέτοιους τίτλους, τους δίνουν επιχειρήματα του τύπου: Κοιτάξτε πόσο αστείοι είναι αυτοί οι οικολόγοι».
– Η αισιοδοξία, πάντως, μερικές φορές προκαλεί εφησυχασμό…
– Ναι, είναι ένα ρίσκο. Αυτό όμως που θέλω να μείνει στον αναγνώστη είναι η πεποίθηση ότι μπορούμε να «χτίσουμε» έναν βιώσιμο πλανήτη. Πριν από δέκα χρόνια, δεν είχαμε τόσα εργαλεία: ηλιακή και αιολική ενέργεια, μπαταρίες, ηλεκτρικά οχήματα. Ολα αυτά γίνονται ολοένα και πιο προσιτά οικονομικά. Οι πρόγονοί μας δεν έβλαπταν τόσο το περιβάλλον, ωστόσο, τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν –πείνα, ασθένειες, έλλειψη μόρφωσης– ήταν τεράστια. Η εικόνα έχει ανατραπεί: η ανθρωπότητα έκανε τεράστια βήματα βελτίωσης της ποιότητας ζωής, με μεγάλο περιβαλλοντικό κόστος, λόγω της χρήσης ορυκτών καυσίμων. Σήμερα, με σύμμαχο την τεχνολογία, μπορούμε να αναχαιτίσουμε την κλιματική αλλαγή. Είναι το momentum μας.
– Για κάποια πράγματα, όπως λέτε στο βιβλίο σας, δεν έχει νόημα να αγχωνόμαστε και τόσο, όπως για τις πλαστικές σακούλες. Τι εννοείτε;
– Να ξεκαθαρίσω ότι είναι βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση να αποφεύγουμε τη χρήση πλαστικών προϊόντων. Πολλοί, όμως, αγχώνονται υπερβολικά γι’ αυτό. Εχουν τύψεις αν πάνε στο σούπερ μάρκετ χωρίς την ανακυκλώσιμη τσάντα πολλαπλών χρήσεων και μετά μπαίνουν στο βενζινοκίνητο αυτοκίνητό τους, επιστρέφουν στο σπίτι τους και τρώνε μια τεράστια μπριζόλα. Συχνά εστιάζουν στα μικρά και χάνουν τα μεγάλα.
– Υπάρχουν μύθοι σε ό,τι αφορά την προστασία του πλανήτη; Πράγματα που θεωρούμε περιβαλλοντικά ωφέλιμα, ενώ στην πραγματικότητα είναι επιβλαβή;
– Τα βιολογικά τρόφιμα, έως ένα βαθμό. Αν τρεφόμασταν αποκλειστικά με αυτά, οι συνέπειες για το περιβάλλον θα ήταν σοβαρές. Η βιολογική γεωργία έχει χαμηλότερες αποδόσεις, άρα χρειαζόμαστε περισσότερη γη για τις καλλιέργειες, με επιπτώσεις στα δάση και στους οικοτόπους. Επίσης, υπάρχει μια παρανόηση για τα «καλά και αβλαβή» τοπικά προϊόντα: για τα περισσότερα τρόφιμα που φτάνουν στο πιάτο μας, η μεταφορά τους έχει πολύ μικρό μερίδιο από την «πίτα» των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η εισαγωγή στην Ευρώπη αβοκάντο από τη Ν. Αμερική έχει χαμηλότερο αποτύπωμα άνθρακα από την παραγωγή ντόπιου βόειου ή αρνίσιου κρέατος.
– Αρα, τι μπορεί να κάνει ένας περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένος πολίτης ώστε να πιάσουν τόπο οι προσπάθειές του;
– Να ελαττώσει την κατανάλωση κρέατος, ιδιαίτερα του βοδινού. Να μειώσει τη σπατάλη τροφίμων. Να κάνει πιο «πράσινες» τις μετακινήσεις του: με περπάτημα, ποδήλατο, συγκοινωνίες. Να μεριμνήσει για την κατανάλωση ενέργειας, για θέρμανση και ψύξη, στο σπίτι του, με μόνωση, εγκατάσταση αντλίας θερμότητας και ηλιακών συλλεκτών, αν είναι εφικτό. Αυτά κάνουν τη διαφορά.
Κινδυνεύουμε να σπρώξουμε τους πολίτες στην αντίθετη πλευρά, εάν προσπαθήσουμε να τους επιβάλουμε τη συζήτηση για το κλίμα.
– Επιχειρηματολογείτε υπέρ τού να μην εμπλακεί η πολιτική στην επιστημονική κουβέντα για το κλίμα. Γιατί;
– Οι συζητήσεις για την κλιματική αλλαγή είναι υπερβολικά πολιτικοποιημένες και αυτό δυσχεραίνει την πρόοδο. Το βλέπω και από τις δύο πλευρές: η Αριστερά τείνει να είναι περισσότερο υπέρ της κλιματικής δράσης και η Δεξιά περισσότερο εναντίον της. Αλλά αυτό το θεώρημα καταρρέει όταν δει κανείς τι συμβαίνει στις ΗΠΑ: οι πρωτοπόρες στον τομέα τη αιολικής ενέργειας πολιτείες είναι οι ρεπουμπλικανικές. Τι θέλω να πω: κινδυνεύουμε να σπρώξουμε τους πολίτες στην αντίθετη πλευρά, εάν προσπαθήσουμε να τους επιβάλουμε τη συζήτηση για το κλίμα. Δεν τους αρέσει να ακούνε πως είναι υποχρεωμένοι να κάνουν καθετί με βάση την κλιματική αλλαγή. Οφείλουμε να τους ενημερώσουμε με σαφήνεια για το πρόβλημα και τις πιθανές επιπτώσεις, με πυλώνα της επιχειρηματολογίας μας την επιστήμη. Γι’ αυτό και πρέπει να την κρατήσουμε μακριά από την πολιτική.
– Οχι όμως από τις κυβερνήσεις, υποθέτω…
– Κάποιες έχουν συνειδητοποιήσει τι συμβαίνει, κάποιες όχι, ωστόσο, οι λύσεις τις οποίες οι νέες τεχνολογίες φέρνουν είναι ιδιαίτερα ελκυστικές: θα υλοποιηθούν έτσι κι αλλιώς, ακόμη και από κυβερνήσεις που δεν έχουν ψηλά στην ατζέντα τους την αναχαίτιση της κλιματικής αλλαγής.
– Και αν ο Τραμπ εκλεγεί ξανά;
– Η επανεκλογή του δεν θα σταματήσει, αλλά σίγουρα θα επιβραδύνει σημαντικά τη διαδικασία κατάργησης του άνθρακα στις ΗΠΑ. Και θα ακυρώσει κάποια θετικά της διακυβέρνησης Μπάιντεν.
– Εχετε κάποια εξήγηση γιατί τα πράσινα κόμματα στην Ευρώπη δεν είναι τόσο ισχυρά;
– Γιατί οι οικολογικές ανησυχίες δεν είναι προτεραιότητα για τους πολίτες, ακόμη και όσους ενδιαφέρονται για το περιβάλλον. Η οικονομία κατέχει τα πρωτεία, μαζί με τα κοινωνικά προβλήματα. Τα πράσινα κόμματα δίνουν υπερβολική έμφαση στη συζήτηση για το περιβάλλον και έτσι περιορίζουν το ακροατήριό τους.
– Σας έχει αλλάξει η ενασχόληση με το περιβάλλον; Εχετε γίνει καλύτερος άνθρωπος;
– Δεν θέλω να δώσω ηθική χροιά στην έγνοια για το περιβάλλον. Πολλοί δεν κάνουν αυτό που πρέπει γιατί δεν έχουν πρόσβαση στη σωστή πληροφορία. Αυτό που έχει αλλάξει είναι το εύρος της ενσυναίσθησής μου: στην αρχή ενδιαφερόμουν κυρίως για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στους ανθρώπους. Σήμερα ενδιαφέρομαι το ίδιο και για τα άλλα ζώα.
– Αφιερώνετε το βιβλίο στους γονείς σας, τον «ιδανικό συνδυασμό καρδιάς και μυαλού». Πώς υπηρετεί αυτός ο συνδυασμός το περιβάλλον;
– Με την καρδιά μας πρέπει να σκεφτόμαστε τις επόμενες γενιές, να θέλουμε να τις προστατεύσουμε, και με το μυαλό μας να βρίσκουμε τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να το κάνουμε.