Σε μια ενότητα της εκπομπής «60 Minutes» του 1991, ο ανταποκριτής του CBS, Μόρλι Σέιφερ, αναρωτήθηκε πώς είναι δυνατόν οι Γάλλοι να απολαμβάνουν τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, όπως πατέ, βούτυρο και τριπλής κρέμας μπρι, αλλά να έχουν χαμηλότερα ποσοστά καρδιακών παθήσεων σε σχέση με τους κατοίκους των ΗΠΑ. «Η απάντηση στον γρίφο, η εξήγηση αυτής της παραδοξότητας, μπορεί να βρίσκεται σε αυτό το δελεαστικό ποτήρι», είπε ο Σέιφερ, υψώνοντας ένα ποτήρι κόκκινο κρασί προς τους τηλεθεατές.
Οι γιατροί πιστεύουν ότι το κρασί έχει αγγειοδιασταλτική δράση που εμποδίζει τα κύτταρα που σχηματίζουν θρόμβους αίματος να προσκολλώνται στα τοιχώματα των αρτηριών, ανέφερε ο Σέιφερ. Αυτό, σύμφωνα με έναν Γάλλο ερευνητή που συμμετείχε στην ενότητα της εκπομπής, μπορούσε να μειώσει τον κίνδυνο απόφραξης των αρτηριών και, επομένως, τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής.
Εκείνη την εποχή, αρκετές μελέτες υποστήριζαν αυτή την ιδέα, λέει ο Τιμ Στόκγουελ, επιδημιολόγος στο καναδικό Ινστιτούτο Eρευνας για τη Χρήση Ουσιών. Οι ερευνητές είχαν διαπιστώσει επίσης ότι η μεσογειακή διατροφή, η οποία παραδοσιακά περιλαμβάνει ένα-δυο ποτήρια κόκκινο κρασί με το γεύμα, ήταν υγιεινή, προσθέτει.
Oμως, η έννοια του κόκκινου κρασιού ως ευεργετικού ποτού για την υγεία διαδόθηκε ευρέως μόνο μέσω της εκπομπής «60 Minutes». Μέσα σε ένα χρόνο από την προβολή της, οι πωλήσεις κόκκινου κρασιού στις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 40%.
Θα περνούσαν δεκαετίες πριν αρχίσει να καταρρέει αυτή η αγιοποίηση του κρασιού. Η ιδέα ότι η κατανάλωση ενός ή δύο ποτηριών κόκκινου κρασιού θα μπορούσε να είναι ευεργετική για την καρδιά ήταν «μια υπέροχη ιδέα» που οι ερευνητές «αγκάλιασαν», τονίζει ο Στόκγουελ. Ταίριαζε με τα ευρύτερα στοιχεία της δεκαετίας του 1990, που συνέδεαν το αλκοόλ με την καλή υγεία.
Για παράδειγμα, σε μια μελέτη του 1997 που παρακολούθησε 490.000 ενηλίκους στις ΗΠΑ επί εννέα χρόνια, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι όσοι ανέφεραν ότι έπιναν τουλάχιστον ένα αλκοολούχο ποτό την ημέρα είχαν 30% έως 40% λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από καρδιαγγειακή νόσο σε σχέση με όσους δεν έπιναν. Είχαν επίσης περίπου 20% λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από κάποια άλλη αιτία.
Εως το 2000
Μέχρι το 2000, εκατοντάδες μελέτες είχαν καταλήξει σε παρόμοια συμπεράσματα, αναφέρει ο Στόκγουελ. «Πίστευα ότι υπήρχε επιστημονική τεκμηρίωση», προσθέτει.
Κάποιοι ερευνητές ωστόσο ήδη από τη δεκαετία του 1980 αμφισβητούσαν το κατά πόσον το αλκοόλ ήταν υπεύθυνο για τα οφέλη που ανέφεραν οι μελέτες. Ισως οι μέτριοι πότες να ήταν πιο υγιείς από τους μη πότες, έλεγαν, διότι ήταν πιθανότατα μορφωμένοι, ευκατάστατοι και σωματικά δραστήριοι, είχαν πιθανώς ασφάλιση υγείας και έτρωγαν ενδεχομένως περισσότερα λαχανικά. Η ίσως, πρόσθεσαν, πολλοί «μη πότες» που συμμετείχαν στις μελέτες ήταν στην πραγματικότητα πρώην πότες που είχαν σταματήσει να πίνουν επειδή είχαν εμφανίσει προβλήματα υγείας.
Η Κέι Μίντλετον Φίλμορ, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Σαν Φρανσίσκο, ήταν μεταξύ εκείνων που προέτρεπαν σε πιο ενδελεχή αξιολόγηση των ερευνών. «Είναι καθήκον της επιστημονικής κοινότητας να αξιολογήσει προσεκτικά αυτά τα στοιχεία», έγραφε σε άρθρο που δημοσιεύθηκε το 2000. Το 2001, η Φίλμορ έπεισε τον Στόκγουελ και άλλους επιστήμονες να τη βοηθήσουν στον προσεκτικό έλεγχο των προηγούμενων μελετών και να τις αναλύσουν εκ νέου με τρόπους που θα μπορούσαν να εξηγήσουν ορισμένες από αυτές τις αποκλίσεις.
«Θα συνεργαστώ μαζί σου», θυμάται να λέει ο Στόκγουελ στη Φίλμορ, η οποία πέθανε το 2013. Ωστόσο, παραδέχτηκε, «ήμουν πολύ επιφυλακτικός με την όλη διαδικασία».
Τελικά, η ομάδα κατέληξε σε ένα απίστευτο αποτέλεσμα: στη νέα τους ανάλυση, δεν διαπίστωσαν κανένα όφελος, όπως έδειχναν οι παλαιότερες μελέτες, από τη μέτρια κατανάλωση αλκοόλ. Τα ευρήματά τους, που δημοσιεύθηκαν το 2006, έγιναν πρωτοσέλιδα επειδή διέψευδαν την επικρατούσα αντίληψη: «Μελέτη βάζει τέλος στην πεποίθηση ότι λίγο κρασί βοηθάει την καρδιά», έγραφαν οι Los Angeles Times.
Εκτοτε, πολλές ακόμη μελέτες, μεταξύ των οποίων μία που δημοσίευσαν ο Στόκγουελ και οι συνάδελφοί του το 2023, επιβεβαίωσαν ότι το αλκοόλ δεν είναι το υγιεινό ποτό που κάποτε νομίζαμε.
Το 2022, οι ερευνητές ανακοίνωσαν σοβαρότερα νέα: Οχι μόνον η κατανάλωση αλκοόλ δεν είχε κανένα όφελος για την καρδιαγγειακή υγεία, αλλά μπορούσε και να αυξήσει τον κίνδυνο καρδιακών προβλημάτων, σημειώνει η δρ Λέσλι Τσο, καρδιολόγος στην Κλινική του Κλίβελαντ.
Σήμερα, όλο και περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι ακόμη και η κατανάλωση ενός ποτού την ημέρα μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες εμφάνισης παθήσεων όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση και η αρρυθμία, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε εγκεφαλικό επεισόδιο, καρδιακή ανεπάρκεια ή άλλες συνέπειες για την υγεία, συνεχίζει.
Καρκινογόνο
Και η σύνδεση του αλκοόλ με τον καρκίνο είναι σαφής – κάτι που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπογράμμιζε από το 1988.
Οταν συμβουλεύει τους καρκινοπαθείς ασθενείς της, η Τζένιφερ Λ. Χέι, επιστήμονας συμπεριφοράς και ψυχολόγος υγείας στο Αντικαρκινικό Κέντρο Memorial Sloan Kettering στη Νέα Υόρκη, αναφέρει ότι πολλοί είναι «εντελώς σοκαρισμένοι» όταν μαθαίνουν ότι το αλκοόλ, συμπεριλαμβανομένου του κρασιού, είναι καρκινογόνο. Το κόκκινο κρασί περιέχει όντως ενώσεις που ονομάζονται πολυφαινόλες, ορισμένες από τις οποίες μπορεί να έχουν αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.
Ωστόσο, καμία μελέτη, συμπεριλαμβανομένων δεκαετιών έρευνας για μια πολυφαινόλη που ονομάζεται ρεσβερατρόλη, δεν έχει συνδέσει οριστικά τις ποσότητες που λαμβάνουμε από το κόκκινο κρασί με την καλή υγεία, εξηγεί η δρ Τσο. Και δεν υπάρχουν σαφή επιστημονικά στοιχεία που να δείχνουν ότι το κρασί είναι λιγότερο επιβλαβές από άλλα είδη αλκοόλ, συμπληρώνει.
Η Χέι και άλλοι ερευνητές δεν προτείνουν την «απαγόρευση» του αλκοόλ· θέλει απλώς να ενημερωθούν οι καταναλωτές για τους κινδύνους.
Και για τους περισσότερους, είναι εντάξει να απολαμβάνουν ένα ποτήρι κρασί κάθε τόσο, λέει η δρ Τσο. Ομως δεν είναι ωφέλιμο για την καρδιά, επισημαίνει. «Είναι πια καιρός να απαλλαγούμε από αυτή την πεποίθηση».