Ο Φάμπιαν Βίχμαν γελάει πονηρά όταν περιγράφει τις μεθόδους, με τις οποίες η οργάνωσή του, η Exit, βοηθάει και υποστηρίζει μέλη νεοναζιστικών οργανώσεων στη Γερμανία να αποχωρήσουν από τις ακροδεξιές ομάδες και να ενσωματωθούν στην κοινωνία. Πριν από λίγα χρόνια πήρε ο ίδιος τηλέφωνο τον διοργανωτή μιας ροκ συναυλίας με σκληροπυρηνικό κοινό και στόχο την ενίσχυση του νεοναζιστικού κόμματος NPD στη Θουριγγία. Προθυμοποιήθηκε να δωρίσει διακόσια μπλουζάκια-«Δούρειους Ιππους», όπως τα αποκαλεί. Αρχικά το σύνθημα στα t-shirts ήταν «Σκληροπυρηνικοί εξεγερμένοι». Επειτα από μερικά πλυσίματα όμως, εμφανιζόταν η παρότρυνση «Αν μπορεί το μπλουζάκι σου (σ.σ.: να αλλάξει), μπορείς κι εσύ». Σε μιαν άλλη, εξίσου αποτελεσματική δράση, στην καθιερωμένη παρέλαση των νεοναζί νοσταλγών του Ρούντολφ Ες στην πόλη Βουνζίντελ, κάθε μέτρο το οποίο διένυαν οι ακροδεξιοί συμμετέχοντες σήμαινε τη συγκέντρωση δέκα ευρώ για την ενίσχυση της οργάνωσης Exit. Στις φωτογραφίες από την πορεία φαίνονται οι αστυνομικοί να υπομειδιούν συνωμοτικά, καθώς οι νεοναζί διαδηλωτές έφταναν π.χ. στον στόχο των 500 μέτρων και διάβαζαν στο οδόστρωμα «Ευχαριστούμε για τα 5.000 ευρώ» ή «Αν το ήξερε ο Φύρερ!». Καλεσμένος του Ιδρύματος Φρίντριχ Εμπερτ στην Αθήνα, ο Βίχμαν μίλησε στο Δίκτυο για την Ακροδεξιά και είχε επαφές με Ελληνες αξιωματούχους και ΜΚΟ. Τον ρωτάω αν ισχύει το κλισέ πως μέλη τέτοιων ομάδων γίνονται ψυχικά ασταθείς προσωπικότητες. «Ως ένα βαθμό, ναι. Ανέχεια, κοινωνικός αποκλεισμός, απουσία πατρικής φιγούρας, υπάρχουν όντως κάποια κοινά σχήματα που επαναλαμβάνονται», μου εξηγεί. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι αναγκαίες και ικανές συνθήκες για να γίνει κάποιος νεοναζί, διευκρινίζει. Δεν σημαίνει π.χ. ότι όποιος δεν έχει πατέρα ή αισθάνεται απομονωμένος κοινωνικά, θα γίνει ακροδεξιός. Μπορεί να βρει και άλλες πολιτικές διεξόδους. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν στη Γερμανία 22.000 – 24.000 οργανωμένα μέλη νεοναζιστικών ομάδων. Τον ρωτάω για τον χουλιγκανισμό και τις διασυνδέσεις με αυτές τις οργανώσεις. Επιβεβαιώνει την υποψία μου, αλλά και πάλι διατηρεί επιφυλάξεις. Γιατί ναι μεν υπάρχει η Ντόρτμουντ, που έχει όντως μια σταθερή σχέση με τον ακροδεξιό χουλιγκανισμό, από την άλλη όμως υπάρχει και η ομάδα Ζανκτ Πάουλι του Αμβούργου με έντονα αντιφασιστική κουλτούρα και δράση. Το ίδιο ισχύει και για άλλα αθλήματα, όπως στις MMA, μεικτές πολεμικές τέχνες, ένα από τα σκληρότερα σπορ στον κόσμο.
Συζητάμε κατά πόσον έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο μεταπήδησης από τον ακροαριστερό στον ακροδεξιό χώρο. Μου δίνει το παράδειγμα του δικηγόρου Χορστ Μάλερ, ιδρυτικού στελέχους της Μπάαντερ Μάινχοφ, ο οποίος έφτασε στο σημείο να φυλακιστεί για ρητορική μίσους και ειδικότερα άρνηση του Ολοκαυτώματος και τελικά να διαφύγει στο εξωτερικό. (σ.σ.: μόλις χθες ανακοινώθηκε ο εντοπισμός του στην Ουγγαρία) Δεν είναι σύνηθες, αλλά παραδέχεται ότι συμβαίνει και μάλιστα έχει παρατηρηθεί ακόμη και μετάβαση από νεοναζιστικές οργανώσεις σε σαλαφιστικές. Πώς αποφασίζει όμως κάποιος να εγκαταλείψει μια νεοναζιστική οργάνωση; Ο Βίχμαν λέει πως ένας λόγος είναι η ηλικία, η ωρίμανση, η δημιουργία μιας διαφορετικής κοσμοθεωρίας έπειτα από μια διαδικασία παρατεταμένης αμφισβήτησης. Σημειώνει ότι δεν είναι εύκολη υπόθεση, θέλει χρόνο, αυτοκριτική διάθεση, ανάπτυξη ενός εντελώς διαφορετικού τρόπου αντιμετώπισης της ζωής.
Μια συχνή αφορμή για την έξοδο ενός μέλους από μια «αδελφότητα» είναι κάποια τραυματική εμπειρία βίας ή και η συνειδητοποίηση της απόστασης ανάμεσα στην πραγματικότητα και την ουτοπία, την οποία έχει υιοθετήσει μέχρι τότε. Ενα από τα πιο συνηθισμένα παραδείγματα είναι όταν ο αρχηγός της ομάδας τα φτιάχνει με τη γυναίκα ενός μέλους, αναφέρει ο Βίχμαν. Ή όταν η οργάνωση καταφέρεται εναντίον των ξένων, που «κάνουν εμπορία ναρκωτικών» και το μέλος της ομάδας συνειδητοποιεί ότι και η ηγεσία της «αδελφότητας» διακινεί απαγορευμένες ουσίες. Αλλοι εξωγενείς λόγοι που εξωθούν κάποιον στην απομάκρυνση από την οργάνωση είναι οι παρακολουθήσεις από μυστικές υπηρεσίες ή η απειλή απαγόρευσης μίας ομάδας ή ενός κόμματος.
Περιγράφει τη διαδικασία εξόδου περίπου σαν αποτοξίνωση και αναρωτιέμαι γιατί είναι τόσο δύσκολο να φύγει κάποιος από μια «αδελφότητα». Δέχεται απειλές; Φοβάται; Υπάρχει εθισμός; «Ενα απλό μέλος ασφαλώς θα έχει πολύ λιγότερα προβλήματα από ένα ηγετικό στέλεχος αν αναχωρήσει», απαντά ο Βίχμαν. «Ενα στέλεχος μπορεί να γνωρίζει μυστικά, την ακριβή δομή, ακόμη και εγκληματικές ενέργειες της οργάνωσης», προσθέτει. Συχνά, άλλωστε, η έξοδος εκλαμβάνεται ως προδοσία. Συχνά σε αυτές τις περιπτώσεις παίζουν ρόλο οι ερωτικές σχέσεις, με αποτέλεσμα στην ιδεολογική προδοσία να προστίθεται και η προσωπική «απιστία». Μια γυναίκα με πέντε παιδιά που αποφάσισε να φύγει από την «αδελφότητα» υπέστη την κατακραυγή του πατέρα των παιδιών, που έμεινε στον χώρο. Ειδικότερα ο άνδρας της, επικαλούμενος έναν άγραφο νόμο περί προδοσίας, κάλεσε τους συντρόφους του να της επιτίθενται με κάθε τρόπο και μέσο, όποτε τη βλέπουν στον δρόμο.
Γιγάντωση της τάσης
Κατά τη δεκαετία του ’90 και μετά την επανένωση των δύο Γερμανιών, η Ακροδεξιά ειδικά στην πρώην ανατολική Γερμανία (Πομερανία, Σαξονία) ενισχύθηκε και εκφράστηκε με συστηματικά πογκρόμ. Τα τελευταία χρόνια όμως η τάση αυτή γιγαντώθηκε τόσο εξαιτίας της μετατόπισης της συντηρητικής παράταξης προς το Κέντρο όσο και της προσφυγικής κρίσης. Ετσι, έχουμε από τη μια την εκτόξευση των ρατσιστικών εγκλημάτων και την εμφάνιση της ξενοφοβικής «Εναλλακτικής για τη Γερμανία» (AFD). Παρ’ όλα αυτά, η μαζικότητα των νεοναζιστικών ομάδων δεν ευεργετήθηκε. Η ξενοφοβία διαχύθηκε, δηλαδή, σε πιο συμβατικούς πολιτικούς σχηματισμούς και ακόμη και η εμφάνιση των υποστηρικτών τέτοιων απόψεων έχει αλλάξει: το περιτύλιγμα του μηνύματος γίνεται πιο μοδάτο, πιο ποπ, μέσα από τους εκπροσώπους του «ταυτοτισμού», της generation Identitaire που γεννήθηκε στη Γαλλία στην αυγή του 21ου αιώνα και εχθρεύεται με πάθος την πολυπολιτισμικότητα.