«Η άποψη ότι οι δασικές πυρκαγιές είναι φαινόμενα που έχουν αιτία εγκληματική συμπεριφορά αποτελεί ένα μύθο που έχει διαδοθεί από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και από τον οποίο έχουν επωφεληθεί κάποιοι πολιτικοί συμβάλλοντας στην έλλειψη εγρήγορσης της κοινωνίας». Η φράση αυτή δεν αφορά την Ελλάδα και τις φονικές δασικές πυρκαγιές της. Περιλαμβάνεται στα συμπεράσματα της έκθεσης ανεξάρτητης επιτροπής στην οποία η (αριστερή) πορτογαλική κυβέρνηση ανέθεσε να διερευνήσει τα αίτια τη πυρκαγιάς στο Πεντρογκάο Γκράντε τον Ιούνιο του 2017, στην οποία 64 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και πάνω από 254 τραυματίστηκαν – πολλοί χαροπάλευαν μέρες. Περισσότερα από τα μισά θύματα κάηκαν μέσα στα πρώτα 15 λεπτά από την εκδήλωση της πυρκαγιάς σύμφωνα με τα ευρήματα της επιτροπής, που δημοσιεύθηκαν τον Οκτώβριο του 2017. Τριάντα άτομα πέθαναν σε μποτιλιάρισμα στον εθνικό δρόμο 236 (σ.σ. το Πεντρογκάο Γκράντε βρίσκεται σε δασική έκταση 170 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Λισσαβώνας).
Η πολιτική προστασία της χώρας είχε προειδοποιήσει για κίνδυνο πυρκαγιάς στον νότο για το διήμερο 23 και 24 Ιουνίου, αλλά αυτή εκδηλώθηκε μία εβδομάδα νωρίτερα από τυχαίο γεγονός. Προκλήθηκε απο κεραυνό σε δένδρο και οδήγησε –εκτός από την παραίτηση της υπουργού Εσωτερικών– στην αναθεώρηση του πλαισίου πολιτικής προστασίας και στον επανέλεγχο όσων ίσχυαν. Την ημέρα της πυρκαγιάς η θερμοκρασία ήταν 40 βαθμοί Κελσίου. Η Πορτογαλία έχει δαπανήσει την τελευταία 15ετία 6,6 δισ. ευρώ για την καταπολέμηση των δασικών πυρκαγιών αλλά, όπως σημειώνει η επιτροπή, μόλις 410 εκατ. από αυτά για την πρόληψη.
Η επιτροπή που συνέταξε την έκθεση για τα αίτια και τη διαχείριση της φωτιάς –που παρουσιάστηκε και συζητήθηκε στην πορτογαλική Βουλή– κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο συναγερμός από το κέντρο επιχειρήσεων πολιτικής προστασίας δόθηκε στις 6 μ.μ. (έναρξη Σαββατοκύριακου…), ενώ η φωτιά είχε ξεσπάσει στις 3 μ.μ. Η έλλειψη συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης, επισήμανε, έπαιξε ρόλο σε μια περιοχή που οι εθελοντές πυροσβέστες της Πορτογαλίας δεν μπορούν να βρίσκονται σε κάθε χωριό. Οταν η φωτιά έγινε αντιληπτή, το σύστημα επικοινωνίας της υπηρεσίας σταμάτησε να λειτουργεί, καθώς οι φλόγες είχαν καταστρέψει σημαντικό μέρος από τις υποδομές του. Οι μόνοι που κατάφεραν να γλιτώσουν από την πύρινη λαίλαπα ήταν 12 κάτοικοι που κρύφτηκαν σε μία δεξαμενή νερού πλάι σε ένα φλεγόμενο σπίτι.
Η 51χρονη υπουργός Εσωτερικών της Πορτογαλίας, Μαρία Κονστάντσο Ουρμπάνο ντε Σόουσα, παραιτήθηκε από τη θέση της έπειτα από την τραγωδία.
O Ζοάο Γκερέιρο, πρώην πρύτανης του πανεπιστημίου του Αλγκάβρε,επικεφαλής της επιτροπής που συνέταξε την έκθεση επισήμανε ότι δεν είχαν τοποθετηθεί επαρκείς πυροσβεστικές δυνάμεις πριν από την εκδήλωση της πυρκαγιάς. Είπε ότι μία ώρα μετά την εκδήλωση της φωτιάς, ο επικεφαλής των επιχειρήσεων θα έπρεπε είτε να έχει δώσει εντολή στους κατοίκους να μείνουν στα σπίτια τους είτε να έχει πάρει πρωτοβουλία εκκένωσής τους. Η έκθεση οδήγησε στην παραίτηση της 51χρονης υπουργού Εσωτερικών Μαρίας Κονστάντσο Ουρμπάνο ντε Σόουσα, νομικού και καθηγήτριας του δικαίου. Είχε αρχικά υποβάλει την παραίτησή της μετά τις φωτιές στο Πεντρογκάο Γκράντε, αλλά ο πρωθυπουργός Αντόνιο Κόστα την αρνήθηκε – για να την αποδεχθεί ύστερα από νέες πυρκαγιές που στοίχισαν αργότερα τον ίδιο χρόνο τη ζωή άλλων 42 ανθρώπων (106 συνολικά). «Κατέληξα στο συμπέρασμα ότι δεν είμαι σε θέση να συνεχίσω για προσωπικούς και πολιτικούς λόγους» έγραψε στην επιστολή παραίτησής της. O Γκερέιρο είπε, πάντως, παρουσιάζοντας τα ευρήματά του, ότι «το χρονικό παράθυρο για την εκκένωση είναι πάντα πολύ μικρό» και επέρριψε ευθύνες για ολιγωρία σε δύο τοπικούς διοικητές της πολιτικής προστασίας. Η κυβέρνηση της χώρας αποφάσισε να υιοθετήσει μία σειρά από συστάσεις των ειδικών που αφορούσαν από το σύστημα εκπαίδευσης της πυροσβεστικής ώς τις επικοινωνίες των δυνάμεων πολιτικής προστασίας και την πρόληψη.
Οι προτάσεις
Επειδή στην Πορτογαλία τα δάση έχουν εγκαταλειφθεί από τον ντόπιο πληθυσμό των χωριών (σ.σ. πολλά είναι ιδιωτικά), δόθηκε εφέτος άδεια σε βοσκούς αιγοπροβάτων να βοσκήσουν τα ζώα τους σε αυτά ώστε να τα καθαρίσουν. Για την ενίσχυση της πολιτικής προστασίας η επιτροπή πρότεινε:
– Τη δημιουργία ενιαίου κέντρου διαχείρισης αγροτικών και δασικών πυρκαγιών από το επίπεδο του δήμου και πάνω.
– Την ενίσχυση των πυροσβεστικών δυνάμεων με δυνάμεις του στρατού που «υποαπασχολούνται».
– Την αντικατάσταση του συστήματος τηλεπικοινωνιών.
– Την ένταξη της σχολής πυροσβεστών στο σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης.
– Την «ενίσχυση» των δασών με βελανιδιές και καστανιές.
Παρ’ όλες τις καταστροφικές πυρκαγιές η Πορτογαλία δεν σκέφτεται να αλλάξει τη δομή των πυροσβεστών της. Από τις 2.000 που πήραν μέρος στις επιχειρήσεις του Πεντρογκάο Γκράντε μόλις 200-300 ήταν επαγγελματίες, οι υπόλοιποι ήταν εθελοντές. Αντίθετα, εφέτος προκήρυξε διαγωνισμό για την ενοικίαση 50 αεροσκαφών και ελικοπτέρων.