Ο κύριος Γκρι διάβασε κάπου για την περίπτωση ενός συνταξιούχου, υγιέστατου ανθρώπου, ο οποίος προσβλήθηκε από εγκεφαλίτιδα εξαιτίας απλού έρπητα. Νοσηλεύθηκε, θεραπεύθηκε και όταν επέστρεψε σπίτι του, όλα έδειχναν να είναι όπως και πριν. Πολύ σύντομα όμως φάνηκε πως είχε σοβαρό πρόβλημα με τη μνήμη του: επαναλάμβανε τα ίδια σχόλια, τις ίδιες ερωτήσεις, αδυνατούσε να συμμετάσχει σε συζητήσεις, δεν μπορούσε να αναγνωρίσει πρόσωπα οικεία εδώ και χρόνια.
Φαίνεται πως ο ιός του απλού έρπητα είχε καταστρέψει τμήματα του εγκεφάλου του κι εξαιτίας αυτής της βλάβης, ο άνθρωπος έχασε την αυτονόητη σε όλους μας ικανότητα να δημιουργεί νέες αναμνήσεις. Πλέον, μπορούσε να θυμάται νέα συμβάντα ή συναντήσεις για λίγα μόλις δευτερόλεπτα. Οι γέφυρες με το παρελθόν του, με εικόνες και βιώματα από το πατρικό του, την παιδική και νεανική του ηλικία, όλα είχαν σβηστεί. Ηταν πλέον δέσμιος του παρόντος και μόνον.
Ο κύριος Γκρι μού αφηγούνταν την ιστορία σκοτεινιασμένος. Τον διέκοψα: «Εσύ δεν έλεγες τον Οκτώβριο γεμάτος χαρά πως είσαι όλα όσα έχεις ξεχάσει;». Ναι, το έλεγε και συνεχίζει να το πιστεύει. Αλλά σε καμία περίπτωση δεν εννοούσε ότι είχε διαγράψει από τον «σκληρό δίσκο» του εγκεφάλου του το ποιος ήταν κάποτε.
«Για σκέψου, να είσαι εγκλωβισμένος σε ένα αέναο παρόν. Μοιάζει με φυλακή. Χώρια που η μνήμη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη γνώση. Χωρίς τη γνώση θα ήμαστε σε μία κόλαση. Είμαι όλα όσα έχω ξεχάσει, ναι, αλλά, θέλοντας και μη, είμαι και όλα όσα θυμάμαι – όσα έχω μάθει, βιώσει, διαβάσει, απολαύσει, πονέσει. Εάν όλες αυτές οι νησίδες μνήμης, που συνιστούν τη ζωή μου, καταποντιστούν κάτω από τον ωκεανό που τις περιβάλλει, τι θα μείνει; Μια νερουλή, απέραντη ομοιομορφία χωρίς πλαγκτόν, δίχως την άπειρη ποικιλία, την έκπληξη της ζωής. Αυτό δεν είναι λήθη, είναι μια μορφή απονέκρωσης. Μπορεί, για παράδειγμα, να μη θέλεις πάντοτε να θυμάσαι τους γονείς σου ή τους παλαιούς σου έρωτες, αλλά θα ήθελε ποτέ κανένας στ’ αλήθεια να τους σβήσει σαν να μην είχαν υπάρξει ποτέ στη ζωή του; Θα βρισκόμασταν έρμαια σε αυτό τον σκοτεινό ωκεανό ενός παρόντος χωρίς χθες και αύριο – θα πνιγόμασταν μέσα σε αυτόν».
Στο σημείο αυτό, προσπάθησα να θυμηθώ την καθημερινότητα της παιδικής μου ηλικίας. Εκείνη την αίσθηση ενός αέναου παρόντος. Της διάρκειας. Δεν είχα παρελθόν, αφού ήμουν παιδί ακόμα, και το μέλλον ήταν επίσης πολύ μακρινό, άπιαστο – καθαρή θεωρία. Και όμως, η αίσθηση ήταν λυτρωτική, δεν είχε τίποτα το πνιγηρό, όπως περιέγραφε ο κύριος Γκρι. Αντίθετα, μεγαλώνοντας, με το παρελθόν πίσω μου να γεμίζει ολοένα, και το μέλλον να με πολιορκεί όλο και περισσότερο, χάθηκε η αίσθηση της στιγμής. Το πιο δύσκολο μεγαλώνοντας είναι να ζεις τη στιγμή, να αφήνεσαι σε αυτή χωρίς δεύτερες σκέψεις-αγκάθια. «Το ένα δεν αναιρεί το άλλο», σχολίασε ο κύριος Γκρι. «Ενα τοπίο-εφιάλτης θα ήταν ένας κόσμος που κατοικείται αποκλειστικά και μόνον από παιδιά. Από ανθρώπους δίχως μνήμη. Από την άλλη, ο Μαρκ Τουέιν έλεγε πως ευτυχία είναι οι καλοί φίλοι και η κακή μνήμη. Δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο μαζί του – όμως, ιδού το παράδοξο: με τους καλούς φίλους μάς συνδέει (και) η μνήμη. Η μνήμη μοιάζει με αναγκαίο κακό – όμως γίνεται και κατάχρηση, ειδικά σε μια χώρα, όπως τη δική μας, όπου μιλάμε συνέχεια με κλισέ του τύπου “ένας λαός που δεν έχει μνήμη, δεν έχει μέλλον”, με αποτέλεσμα να μην κάνουμε άλλο παρά να θυμόμαστε, παθητικά, ναρκωμένα: αποκλεισμένοι στις νησίδες της μνήμης μας, κοιτούμε διαρκώς προς τα πίσω, ακκιζόμενοι με τα τραύματα του χθες, εξιδανικεύοντας και δαιμονοποιώντας τα την ίδια στιγμή. Η μνήμη είναι μεγάλη κουβέντα. Την άλλη εβδομάδα, θύμισέ μου να σου πω για ένα εξαιρετικό σχετικό βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κάτοπτρο: “Μνήμη. Από τον νου στα μόρια” των Larry Squire και Eric Kandel».
Και η μουσική της ημέρας; «Το θαυμάσιο άλμπουμ “Memory House” που ο Μαξ Ρίχτερ ηχογράφησε το 2002».