Ο Φραντς Μπεκενμπάουερ ήταν ένας από τους πιο εγκεφαλικούς αθλητές στην ιστορία του ποδοσφαίρου. Επαιζε σκεπτόμενο ποδόσφαιρο, με το κεφάλι πάντα ψηλά, αρχοντικά και με έναν επιβλητικό τρόπο που δεν άφηνε κανένα περιθώριο να αμφισβητηθεί η τεράστια προσωπικότητα και η κλάση του. Οταν μάλιστα κρέμασε τα ποδοσφαιρικά του παπούτσια, συνέχισε να είναι στον αφρό της επικαιρότητας προσφέροντας τις γνώσεις του από άλλα πόστα, πρώτα ως προπονητής και εν συνεχεία ως διοικητικό στέλεχος της Μπάγερν και της γερμανικής ομοσπονδίας.
Εν ολίγοις, δεν ήταν απλώς ένας προικισμένος σωματικά ποδοσφαιριστής που άντεξε στον ανταγωνισμό και έκανε σπουδαία καριέρα. Ηταν ένας ποδοσφαιριστής που έπαιζε πρώτα με το μυαλό και μετά με τα πόδια του και αντιλαμβανόταν το ποδόσφαιρο έξω από τις τέσσερις γραμμές πολύ καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο. Γι’ αυτό και μπόρεσε να το υπηρετήσει με τεράστια επιτυχία και από άλλα πόστα, στο τέλος της σπουδαίας καριέρας του ως αθλητή.
Η απώλεια του Μπεκενμπάουερ σόκαρε την παγκόσμια ποδοσφαιρική κοινότητα κυρίως επειδή ήταν απροετοίμαστη να δεχθεί τις συνθήκες του θανάτου του. Ο «μεγάλος Φραντς» έφυγε για το ταξίδι χωρίς επιστροφή σε ηλικία 78 ετών, ούτε μικρός ούτε και πολύ μεγάλος δηλαδή, αλλά αυτό που προκάλεσε ιδιαίτερη συγκίνηση ήταν η είδηση ότι πολύ πριν φύγει από τη ζωή, είχε χάσει κάθε επαφή μαζί της. Το πρώτο δυνατό χτύπημα το είχε δεχθεί το 2015 όταν έχασε τον αγαπημένο του γιο Στέφαν, σε ηλικία μόλις 45 ετών. Ηταν μια τραγωδία που δεν μπόρεσε να διαχειριστεί και γύρω απ’ αυτό φτιάχτηκε ένα πλέγμα που προσπαθούσε να εξηγήσει όλα τα δεινά που τον κτύπησαν στη συνέχεια.
Τα σοβαρά καρδιακά επεισόδια που έβαλαν σε κίνδυνο τη ζωή του αποδόθηκαν στη θλίψη που ένιωσε για την απώλεια του γιου του. Το ίδιο επιχειρήθηκε και λίγο αργότερα, όταν η νόσος του Πάρκινσον εισέβαλε απειλητικά στη ζωή του και περιόρισε σημαντικά τις δραστηριότητές του. Το μεγάλο χτύπημα, όμως, ήλθε από την άνοια. Ηταν μια πολύ επιθετική ασθένεια που εξελίχθηκε τόσο γρήγορα, ώστε να τον αποκόψει από το περιβάλλον και τη φυσιολογική του καθημερινότητα. Ο Κάιζερ, αν μη τι άλλο, είχε προπονηθεί πάρα πολύ καλά στη ζωή του για να έχει μια ποιότητα ζωής πολύ καλύτερη από τον μέσο όρο των συνανθρώπων του.
Η περίπτωση του Φραντς Μπεκενμπάουερ άνοιξε ξανά μια δυσάρεστη συζήτηση, με επίκεντρο το πόσο ασφαλές σπορ είναι το ποδόσφαιρο, ένα άθλημα με πολλές και έντονες επαφές, αρκετές εκ των οποίων είναι με το κεφάλι. Οι εναέριες συγκρούσεις των παικτών όταν διεκδικούν την μπάλα ψηλά, ο άτσαλος τρόπος που προσγειώνονται με φόρα ύστερα από κάθε εναέρια διεκδίκηση και κυρίως η δύναμη της επαφής του κεφαλιού τους με την μπάλα κάθε φορά που επιχειρούν να την κερδίσουν, έχουν ανοίξει ένα θέμα παρόμοιο μ’ αυτό που είχε συγκλονίσει σχετικά πρόσφατα τον κόσμο του ράγκμπι. Στο αμερικανικό ποδόσφαιρο, μια σειρά ερευνών απέδειξε τον τεράστιο κίνδυνο της CΤΕ (Χρόνιας Τραυματικής Εγκεφαλοπάθειας), μιας προοδευτικής εκφυλιστικής κατάστασης του εγκεφάλου που συνδέεται με επαναλαμβανόμενα κτυπήματα στο κεφάλι για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.
Ακριβώς επειδή ο απλός κόσμος είναι πολύ δύσπιστος σε δυσάρεστες ειδήσεις που «απειλούν» τα αγαπημένα του σπορ, χρειάστηκε η δύναμη της μεγάλης οθόνης για να αντιληφθούν οι φίλαθλοι το πόσο μεγάλο πρόβλημα προκαλούν στους αθλητές του αμερικανικού ποδοσφαίρου τα συνεχόμενα χτυπήματα στο κεφάλι τους, παρά τις ειδικές προστατευτικές κάσκες που φορούν. Τους κινδύνους αυτούς τους συνειδητοποίησαν μόνο μετά την προβολή της ταινίας «Concussion» όπου ο διάσημος ηθοποιός Γουίλ Σμιθ έπαιξε τον ρόλο του Μπένετ Ομάλου, ενός Νιγηριανού γιατρού που ανέλαβε να ερευνήσει τις συνθήκες θανάτου ενός διάσημου αθλητή του αμερικανικού ποδοσφαίρου και με τα όσα ανακάλυψε, σόκαρε τους πάντες. Είναι μια αληθινή ιστορία που ανέδειξε ένα τεράστιο πρόβλημα που όλοι προσπαθούσαν να κρύψουν σαν τη σκόνη κάτω από το χαλάκι, πολύ απλά επειδή τάραζε τα ήρεμα, έως τότε, νερά ενός αθλήματος πολύ πιο επικερδούς από το κλασικό ποδόσφαιρο, με έναν τζίρο αμέτρητων δισεκατομμυρίων δολαρίων κάθε χρόνο.
Η ταινία εκείνη δεν ήταν η πρώτη απόπειρα καταγραφής και ανάδειξης αυτού του τεράστιου προβλήματος. Είχαν προηγηθεί τουλάχιστον άλλες δύο κινηματογραφικές απόπειρες ανάδειξης του θέματος, αλλά τη διαφορά την έκαναν η δημοφιλία και το άστρο του Γουίλ Σμιθ. Η συμμετοχή του στη συγκεκριμένη ταινία προκάλεσε το γενικότερο ενδιαφέρον και σήκωσε τόση σκόνη, ώστε να αναγκαστούν οι υπεύθυνοι να αναγνωρίσουν το μέγεθος του προβλήματος για τους αθλητές και να πάρουν αυξημένα μέτρα προστασίας, πέρα από τις παχυλές αποζημιώσεις που μοίρασαν στα θύματα και τις οικογένειές τους.
Η περίπτωση του Φραντς Μπεκενμπάουερ ίσως να παίξει τον ίδιο ρόλο με την πρόοδο του χρόνου και να αναγκάσει τους αρμόδιους να βάλουν στην πραγματική του διάσταση το θέμα των μεγάλων επιπλοκών που προξενούν οι κεφαλιές και τα βίαια κτυπήματα στη ζωή των ποδοσφαιριστών. Το θέμα δεν είναι άγνωστο από ιατρικής πλευράς – κάθε άλλο μάλιστα. Εχουν γίνει κατά καιρούς εκτεταμένες έρευνες που συνδέουν την άνοια και το Αλτσχάιμερ, εκφυλιστικές εγκεφαλικές παθήσεις με μεγάλο αποτύπωμα στη ζωή των ασθενών, με τη φύση του ποδοσφαίρου.
Μια απ’ αυτές τις έρευνες είχε συνδέσει άμεσα το πρόβλημα με τη μοναδική εθνική ομάδα της Αγγλίας που κατέκτησε ποτέ τίτλο σε μεγάλη διοργάνωση: πέντε παίκτες από τους έντεκα Αγγλους που ξεκίνησαν βασικοί στον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου με αντίπαλο τη Δυτική Γερμανία στο Γουέμπλεϊ το 1966 (οι Νόμπι Στάιλς, Μάρτιν Πίτερς, Ρέι Γουίλσον, Τζάκι και Μπόμπι Τσάρλτον) έφυγαν από τη ζωή χτυπημένοι από την άνοια!
Με επίκεντρο αυτή τη διαπίστωση έγιναν κατά καιρούς αρκετές έρευνες που επιβεβαίωσαν τους σχετικούς φόβους. Μια ομάδα ερευνητών του περίφημου Karolinska Institutet της Σουηδίας μελέτησε το 2023 τους ιατρικούς φακέλους 6 χιλιάδων ποδοσφαιριστών που αγωνίστηκαν σε υψηλό επίπεδο από το 1924 έως το 2019 και μαζί μ’ αυτούς, τους φακέλους 56 χιλ. Σουηδών που δεν είχαν καμία ουσιαστική επαφή με το άθλημα του ποδοσφαίρου. Τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν σοκαριστικά: οι ποδοσφαιριστές είχαν προσβληθεί από την άνοια σε ποσοστό 50% περισσότερο από τους απλούς πολίτες, ενώ ακόμα μεγαλύτερο (160%) ήταν το ποσοστό των ποδοσφαιριστών που προβλήθηκαν από τη νόσο του Αλτσχάιμερ!
Πού ακριβώς αποδόθηκε το πρόβλημα; Στις κεφαλιές! Αυτό το φαινομενικά αθώο παίξιμο της μπάλας με το κεφάλι ενοχοποιείται για την επιβάρυνση που δέχονται οι ποδοσφαιριστές και την αυξημένη προσβολή τους από εκφυλιστικές εγκεφαλικές παθήσεις όπως η άνοια και το Αλτσχάιμερ. Η μελέτη περιελάμβανε και τους τερματοφύλακες, οι οποίοι δεν χρησιμοποιούν το κεφάλι αλλά τα χέρια τους στις διεκδικήσεις, γι’ αυτό και τα αποτελέσματα της έρευνας τους κατέταξαν στην ίδια ασφαλή θέση με τον γενικό πληθυσμό και όχι στην επιβαρυντική κατηγορία των ποδοσφαιριστών.
Αντίστοιχες έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί και από άλλους επιστημονικούς φορείς και είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι φωνές των ειδικών επιστημόνων που ζητούν να αποκλειστούν ή έστω να περιοριστούν οι κεφαλιές στο σύγχρονο ποδόσφαιρο, έστω κι αν αυτός ο περιορισμός κινδυνεύει να αλλοιώσει τη φυσιογνωμία του δημοφιλέστερου ομαδικού αθλήματος παγκοσμίως. Μια σχετική έρευνα έγινε πρόσφατα στο νοσοκομείο Βασίλισσα Ελισάβετ της Σκωτίας και οι ειδικοί επιστήμονες σε θέματα εγκεφαλικών διασείσεων κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι απαραίτητη η κατάργηση των κεφαλιών στο ποδόσφαιρο. Οπως προειδοποιούν, αν η παγκόσμια ποδοσφαιρική κοινότητα συνεχίσει να προσποιείται ότι δεν υπάρχουν κίνδυνοι, τα προβλήματα θα πολλαπλασιαστούν καθώς με την αθλητικότητα των ποδοσφαιριστών και τις μεγαλύτερες εντάσεις που βγάζουν πλέον στο παιχνίδι τους, οι επαφές είναι πολύ πιο ισχυρές σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
Μια άλλη πρόσφατη έρευνα έγινε από το UCL του Λονδίνου και το Εθνικό Νοσοκομείο Νευρολογίας και Νευροχειρουργικής της Μεγάλης Βρετανίας. Αντικείμενο της μελέτης ήταν 14 παλιοί ποδοσφαιριστές, 13 επαγγελματίες και ένας ερασιτέχνης, οι οποίοι είχαν διαγνωστεί με άνοια. Ολοι τους έπαιζαν ποδόσφαιρο από την παιδική τους ηλικία και για ένα διάστημα μεγαλύτερο των 25 ετών, ενώ από τους 14 έφυγαν από τη ζωή οι 12 με προχωρημένη άνοια. Οι 6 απ’ αυτούς υποβλήθηκαν σε νεκροψία η οποία έδειξε ότι οι εγκέφαλοι των 4 εξ αυτών είχαν προσβληθεί ολοφάνερα από CET. Το ίδιο είχε συμβεί και με τον Πάτρικ Γκρανζ, τον πρώτο ποδοσφαιριστή που διαγνώστηκε με CET όσο ήταν ενεργός αθλητής και έφυγε από τη ζωή το 2014, κτυπημένος από άνοια σε ηλικία μόλις 29 ετών!
Η αλήθεια είναι ότι έχουν γίνει μερικά δειλά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά σίγουρα δεν είναι αρκετά για τον περιορισμό των κινδύνων. Η αγγλική ομοσπονδία εφαρμόζει εδώ και λίγο διάστημα ένα πιλοτικό πρόγραμμα που απαγορεύει τις κεφαλιές σε προπονήσεις παιδιών κάτω των 11 ετών, κίνηση που ακολούθησαν και οι ομοσπονδίες της Σκωτίας, της Ιρλανδίας, της Νορβηγίας και της Φινλανδίας. Υπάρχει πρόθεση, μάλιστα, να απαγορευθούν δοκιμαστικά οι κεφαλιές σε αγώνες παιδιών κάτω των 12 ετών, αλλά προς το παρόν έχει μείνει αυτή η σκέψη σε επίπεδο προθέσεων και μόνο. Σίγουρα δεν είναι εύκολο να παρθούν ριζοσπαστικά μέτρα που θα αλλοιώσουν σε εντυπωσιακό βαθμό τη φυσιογνωμία του ποδοσφαίρου ως αθλήματος. Στο τέλος της ημέρας, όμως, πρέπει να αναλογιστούμε εάν αξίζει τον κόπο να δέχονται οι ποδοσφαιριστές τέτοιες επιβαρύνσεις και ένα τόσο μεγάλο ρίσκο για την υγεία τους, για να μην επηρεαστεί το πιο αγαπημένο άθλημα των παιδικών μας χρόνων…