«Υπάρχει άραγε νικητής;» αναρωτιέται ο κύριος Γκρι. Ο μαρκήσιος λέει πως «η νίκη σ’ αυτόν τον πόλεμο, δηλαδή η ελευθερία, προορίζεται γι’ αυτόν που αγαπά λιγότερο…»
Με αυτές τις φράσεις, από το έξοχο μυθιστόρημα «Η συνωμοσία των αγγέλων» (μτφρ. Σ. Αργυροπούλου, εκδ. Ποταμός) του Ρώσου Ιγκόρ Σαχνόφσκι, έκλεινε η στήλη την περασμένη Κυριακή («Αυτός που αγαπά λιγότερο», 16.5.21).
Ο κύριος Γκρι έμεινε με την απορία. Οταν το σκέφτηκε ξανά, συλλογίστηκε το εξής: Γιατί θα πρέπει να υπάρχει νικητής και ηττημένος; Ή, ακόμα κι αν υπάρχει, τι σημασία έχει; Πόση σημασία έχει; Το μίσος, βέβαια, που πάντοτε βγάζει προς τα έξω ένα πυρωμένο, ακυρωμένο πάθος, η κανιβαλική διάθεση προκαλεί, έστω και προσωρινά, την επίκληση ενός άρρωστου είδους πρωταθλητισμού.
«Αλλά σε αυτές τις ιστορίες, συχνά, πρωταθλητής και ουραγός δεν είναι το ίδιο; Λέει κάτι επ’ αυτού ο Σαχνόφσκι;»
Ναι, ιδού: «Από την πλευρά ενός παρατηρητή, ίσως (οι εραστές) να δίνουν την εντύπωση ότι κήρυξαν ο ένας στον άλλο τον πόλεμο, φουντωμένοι από ένα άγριο μίσος. Στην πραγματικότητα, είναι το ίδιο το πάθος που προσπαθεί να απαλλαγεί από το πλάσμα που με τη θέα του ή με τη μυρωδιά του και μόνο προκαλεί μια αφόρητη λαχτάρα».
Ο χαρακτήρας στο βιβλίο (δευτερεύων αλλά σημαντικός) γράφει όλα αυτά σε ώριμη ηλικία. «Τώρα πλέον», σημειώνει, «που οι αχόρταγες ορμές της νιότης μου δεν σκοτίζουν πια το μυαλό μου, βλέπω ξεκάθαρα πως η ένδειξη ενός ειλικρινούς αισθήματος δεν είναι η όρεξη για έρωτα, αλλά η προθυμία να ξεχάσεις τον εαυτό σου για χάρη του πλάσματος που αγαπάς».
Τρυφερή σκέψη – που ωστόσο αναπήδησε μέσα από ένα στοχασμό ενός μίσους ερωτικού. Ισως γι’ αυτό δεν έχει νόημα να μιλάμε για νικητές και χαμένους σε αυτές τις ιστορίες.
Μια άλλη, διαφορετική απάντηση ή σχόλιο σε αυτό θα μπορούσε να είναι ένα νυχτερινό, φλογερό ποίημα του Πάουλ Τσέλαν που ο κύριος Γκρι διάβασε πριν από χρόνια στου «Κανενός το ρόδο» (μτφρ. Χρ. Λάζος, εκδ. Αγρα): «Τόσο πολλοί αστερισμοί: Τόσο πολλοί αστερισμοί, που/ κάποιος μας προτείνει. Ημουν,/ όταν σε κοίταξα – πότε; -,/ έξω/ στους άλλους κόσμους.// Ω εκείνοι οι δρόμοι, γαλαξιακοί,/ ω εκείνη η ώρα, που/ πρόσθεσε τις νύχτες στο βάρος των ονομάτων μας/ και τις ζύγισε μαζί. Δεν είναι,/ το ξέρω, δεν είναι αλήθεια/ ότι ζήσαμε, πέρασε μόνο/ μια ανάσα τυφλή ανάμεσα σε/ εκεί κι όχι-εδώ και κάποτε,/ σαν κομήτης σφυρίζοντας πέρασε ένα μάτι/ προς κάτι σβησμένο, μες στα φαράγγια,/ εκεί που η φωτιά ξεψύχαγε, στεκόταν/ λαμπρός μαστοφόρος ο Χρόνος,/ κι από μέσα του βλάσταινε κιόλας/ προς τα πάνω και κάτω και πέρα, ό,τι/ είναι ή ήταν ή θα είναι -,// εγώ ξέρω,/ ξέρω και ξέρεις, εμείς ξέραμε,/ εμείς δεν ξέραμε, αφού/ ήμασταν εδώ και όχι εκεί,/ και κάποτε, όταν/ μόνο το τίποτα στεκόταν ανάμεσα, βρίσκαμε/ εντελώς ο ένας τον άλλο».