Στην Επίδαυρο ο Γιάννης Κακλέας έχει σκηνοθετήσει κωμωδίες του Αριστοφάνη, όμως ποτέ δεν καταπιάστηκε με την αρχαία τραγωδία. «Ημουν συγκρατημένος», παραδέχεται λίγο πριν παρουσιάσει στο αργολικό θέατρο τον «Ορέστη» του Ευριπίδη. «Για εμένα η τραγωδία είναι ένα αίνιγμα. Δεν είναι εύκολη υπόθεση, γιατί χάθηκαν οι κρίκοι και οι πληροφορίες για τις τελετουργίες και τα Ελευσίνια Μυστήρια. Είναι τελετουργικό θέατρο και, ως εκ τούτου, οποιαδήποτε απόπειρα εκμοντερνισμού ή μιας σκηνοθεσίας δίπλα από την τραγωδία δεν με αφορά. Η τραγωδία αφορά τον εαυτό μας, τον Θεό, τους ανθρώπους, τη φύση, τους νόμους», λέει στην «Κ» ο καταξιωμένος σκηνοθέτης ενώ προετοιμάζεται για την πρεμιέρα του «Ορέστη», που παρουσιάζεται σε μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά στις 16, 17 και 18 Ιουλίου στο αργολικό θέατρο.
«Αν δεν είχα τον Αρη Σερβετάλη δεν θα σκηνοθετούσα το έργο. Είναι ιδανικός ηθοποιός για να παίξει και να σωματοποιήσει μια τέτοια προσωπικότητα χωρίς να είναι ακραιφνώς ρεαλιστική. Eναν ήρωα που κατατρέχεται από τις Ερινύες, τις τύψεις, την τρέλα, το παράλογο. Δίνει άλλη διάσταση στον ρόλο».
Το έργο του Ευριπίδη το χαρακτηρίζει «πολιτικό σχόλιο». «Σχολιάζει τη δημαγωγική αντίληψη της Εκκλησίας του Δήμου και όλα τα προσωπικά συμφέροντα που είναι πάνω από τα συλλογικά ήθη. Eνα δεύτερο στοιχείο που θίγει είναι η αιώνια, άλυτη σχέση που μπορεί να έχει κανείς με αυτό που ονομάζει θεό. Τη σχέση με το μεταφυσικό. Το τρίτο στοιχείο είναι μια λέξη-στόχος στο έργο: η συνείδηση, δηλαδή η αυτογνωσία. Ο Ορέστης είναι τραγωδία βίαιη αλλά αισιόδοξη και ταυτόχρονα σημερινή, που απαντάει σε πολλά ερωτήματα. Για τις σχέσεις των γενεών και των φύλων, της κοινωνικής συνοχής και της επιβίωσης των νέων σε έναν κόσμο που καθορίζεται από παράγοντες έξω από τους ίδιους».
Ο Ευριπίδης πιάνει το νήμα του μύθου των δύο αδελφών, του Ορέστη και της Ηλέκτρας, αμέσως μετά τη δολοφονία της Κλυταιμνήστρας, για να τον φέρει κοντά στα ανθρώπινα μέτρα και να μιλήσει για την επιβίωση των νέων σε έναν κόσμο που καθορίζεται από συνθήκες που τους ξεπερνούν. Οι άνθρωποι αυτοί ασφυκτιούν στον μύθο τους, λέει ο σκηνοθέτης. «Ο γιος και η κόρη της Κλυταιμνήστρας και του Αγαμέμνονα. Ο παππούς τους ο Τυνδάρεως, ο θείος τους ο Μενέλαος και ο προπάππος τους ο Τάνταλος… Μια κατάρα τούς ακολουθεί και πρέπει να κάνουν κάτι για αυτό. Τοποθετώντας το στο σήμερα, είναι η ευτυχία ή δυστυχία να γεννηθείς στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, τον 21ο αιώνα, και να πάρεις θέση για όσα δεν συνέβαλες να πραγματοποιηθούν. Την επιβολή ενός παρελθόντος στο σώμα μας θα τη βιώνουμε επ’ άπειρον».
Ποιος θα ήταν ο Ορέστης τού σήμερα; «Οποιοσδήποτε 20χρονος –ο γιος μου, για παράδειγμα– που θα πρέπει να μυηθεί σε μια σκληρή πραγματικότητα, κινδυνεύοντας να συνθλιβεί, να αλλοιωθεί, να σκληρύνει, να παλέψει και να βρει έναν εαυτό που θα τον ικανοποιεί και να δημιουργήσει αυτά που ο ίδιος θέλει κι όχι οι άλλοι», υπογραμμίζει ο Γ. Κακλέας. «Ο Ορέστης μας, λοιπόν, είναι ένα πλάσμα που παλεύει με τα φαντάσματα του παρελθόντος και τους εφιάλτες του μέλλοντος. Είναι επώδυνο έργο και επώδυνο να το σκηνοθετείς. Ενας από τους λόγους που απέφευγα να σκηνοθετήσω τραγωδία είναι γιατί ταυτίζομαι. Δεν μπορώ να δω το έργο με συμβολισμούς και παραλογές. Η βία είναι τόσο έντονη, που πρέπει να επέμβει ο θεός Απόλλωνας για να σταματήσει το αίμα. Ο ίδιος που επέβαλε στον Ορέστη να σκοτώσει τη μάνα του. Δηλαδή, για να καθαρθείς πρέπει να περάσεις από την κόλαση».
Το σκηνικό τοπίο της παράστασης, που ο σκηνοθέτης συνυπογράφει με την Ηλένια Δουλαδίρη, αφορά τη μνήμη και την καταβύθιση. Το ένα μέρος της οικίας των Ατρειδών απλώνεται έξω από τα όρια της ορχήστρας του θεάτρου και των αρχιτεκτονικών μελών, ενώ εντός της ορχήστρας προβάλλει η κατεστραμμένη πλευρά αυτού του σπιτιού.
Η μετάφραση του Γ. Χειμωνά είναι το μεγάλο όπλο της παράστασης. Και η ίδια η παράσταση του Γ. Κακλέα είναι αφιερωμένη στον δάσκαλό του, τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, γιατί πάντα θυμάται πως «όταν είδα τον “Ορέστη” που σκηνοθέτησε στις αρχές της δεκαετίας του ’80, μαγεύτηκα».
«Ολοι δυσκολευόμαστε να κάνουμε ριζικές ανατροπές στη ζωή μας»
Ο Αρης Σερβετάλης ήταν από τους τυχερούς ηθοποιούς τον δύσκολο καιρό της πανδημίας. Τώρα δουλεύει εξαντλητικά τον Ορέστη που θα δούμε στην Επίδαυρο, όμως προηγήθηκε η προβολή της ταινίας του Χρήστου Νίκου «Μήλα» και μέσα στις ζοφερές συνθήκες της καραντίνας τα γυρίσματα της ταινίας «Ανθρωπος του Θεού», σε σκηνοθεσία της Γελένα Πόποβιτς. «Ηταν μια ευλογία το γεγονός ότι, μέσα σε τόσα εμπόδια, έγινε η κινηματογράφηση. Επιπλέον, η ζωή του Αγίου Νεκταρίου ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση. Στις 26 Αυγούστου βγαίνει στους κινηματογράφους».
Στην Επίδαυρο παίζει για τέταρτη φορά. Προηγήθηκαν οι «Βάκχες», οι «Αχαρνής» και οι «Ορνιθες». «Ο Ορέστης είναι ένα έργο που μιλάει για την ουσιαστική ενηλικίωση του ανθρώπου μέσα από ένα σκληρό γεγονός, τη μητροκτονία. Θίγονται πολλά ζητήματα σε αυτό το έργο. Η πίστη, το πώς διαπράττει τη μητροκτονία, πράξη που δεν θα έκανε αν δεν υπήρχε ο συγκεκριμένος χρησμός του Απόλλωνα. Σε μια κοινωνία όπου έγιναν πολλές ανόσιες πράξεις από τους προπάτορες του Ορέστη και της Ηλέκτρας, έπρεπε να έρθει ένα εξωτερικό γεγονός σκληρότερο από τα προηγούμενα για να αναταράξει τις καρδιές των ανθρώπων. Μέσα από αυτή την πράξη ο Ορέστης μπαίνει στη διαδικασία να αποστασιοποιηθεί από τη μητρική σχέση, τον γονικό σύνδεσμο με την Κλυταιμνήστρα. Ο ήρωας αφυπνίζεται συνειδησιακά. Ολοι σε αυτό το έργο δοκιμάζονται: η αδελφή του, Ηλέκτρα, ο παππούς του, Τυνδάρεως, ο θείος του, Μενέλαος, ο φίλος του, Πυλάδης. Ολοι μπαίνουν σε μια διαδικασία μετασχηματισμού».
Λέει πως ο Ορέστης είναι σε μια οριακή κατάσταση: «Aγρυπνος έξι μέρες, βρίσκεται σε μια σύγκρουση συνειδησιακή, ανάμεσα στο άδικο και στο δίκαιο. Νιώθει άσχημα γιατί σκότωσε τη μητέρα του, αλλά από την άλλη θεωρεί ότι τιμά τη μνήμη του πατέρα του, Αγαμέμνονα, τον οποίο σκότωσε η Κλυταιμνήστρα. Επιπλέον βλέπουμε την πίστη του στον θεό Απόλλωνα, εκείνον που αποφάσισε τη μητροκτονία και ο Ορέστης την εκτέλεσε. Σε αυτή την οριακή κατάσταση, νιώθει μετέωρος. Η δυσκολία μου ήταν πώς θα αποτυπωθεί αυτή η εσωτερική σύγκρουση. Ο ήρωας μοιάζει να μεταποιείται στα μάτια μας. Λες και βρισκόμαστε σε ένα σιδηρουργείο και παρακολουθούμε πώς αλλάζει μορφή το σίδερο στην υψικάμινο».
Ο πρωταγωνιστής τονίζει ότι το έργο δεν θίγει μόνο το ζήτημα της πίστης, αλλά και το θέμα της φιλίας, της ρήξης με το παλιό καθεστώς κι άλλα ζητήματα. «Γίνεται μια ρωγμή με το παλιό καθεστώς του νόμου και της τιμωρίας που εκπροσωπεί ο Τυνδάρεως. Ο Ορέστης μέσα από τον χρησμό φέρνει στο φως και το ζήτημα της ατομικής ευθύνης. Πώς ένας άνθρωπος γίνεται εξιλαστήριο θύμα αναλαμβάνοντας την ευθύνη για κάτι που συνέβη στο παρελθόν. Αναλαμβάνει τις ευθύνες όλου του γένους των Ατρειδών. Στις ημέρες μας, Ορέστης θα μπορούσε να είναι ο γιος που απομυθοποιεί τη μάνα, τον πατέρα, προσπαθώντας να τους δει ως πρόσωπα, αντιμετωπίζοντας τα λάθη. Είναι διαδικασία επώδυνη, αλλά μετά η σχέση τίθεται σε πιο υγιή βάση. Σήμερα αυτό που βιώνουμε είναι ο γιος να κρύβεται πίσω από τη γονική σχέση και οι γονείς πίσω από τον γιο. Ενα σύστημα που νοσεί».
Πόσο εύκολο είναι να σπάσουν τέτοιοι δεσμοί; «Καθόλου εύκολο, αλλά απαραίτητο για να δούμε ποιοι είμαστε». Και ο ίδιος ήρθε σε ρήξη με το οικογενειακό του περιβάλλον. «Αποκοπή και επανασύνδεση σημαίνει επαναπροσδιορισμός των σχέσεων. Δεν γίνεται πάντα αυτό, γιατί όλοι δυσκολευόμαστε να κάνουμε ριζικές ανατροπές στη ζωή μας. Είναι ριζική ανατροπή να βάλεις τη μητέρα σου απέναντι, να απεμπλακείς συναισθηματικά για να γνωρίσεις τις αδυναμίες αλλά και τα δικά σου λάθη».
Οσον αφορά το ζήτημα της πίστης, ο Αρης Σερβετάλης λέει ότι «μικρός είχα όλα τα δεδομένα να πιστέψω στον Θεό, λόγω της γιαγιάς και της νονάς μου. Οι ιστορίες και τα παραμύθια τους ήταν όλα μέσα από τους βίους των αγίων. Στο δημοτικό αποστασιοποιήθηκα από τον Θεό, χωρίς να τον αρνούμαι, ήταν όμως σαν να τον μηδένισα. Ευτυχώς, επανήλθε αργότερα, επομένως υπήρχε η προ Χριστού και η μετά Χριστόν περίοδος για εμένα».
Ο ρόλος του Αγίου Νεκταρίου ήρθε την κατάλληλη στιγμή. «Ηταν ευλογία να ασχοληθώ με τον βίο ενός αγίου και μάλιστα σύγχρονου. Αυτό ήταν και το συγκινητικό: ότι ήταν ένας άνθρωπος και όχι ένα μυθικό πρόσωπο». Με την πίστη κλείνουμε τη συζήτηση. Ποιος θεωρείται πιστός στην εποχή μας; «Αυτός που εμπιστεύεται το θέλημά του στον Θεό», απαντά με βεβαιότητα.