ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ
Νέα Σελήνη – Ημέρα πρώτη
φιλολογική επιμέλεια: Κωστής ∆ανόπουλος
εκδ. Εστία, 2022, σελ. 208
«Το 1948 ήταν ο χειρότερος χρόνος», γράφει στον «Ανάπλου» («Εστία», 2012) ο Βαλτινός. «Η Τρίπολη ασφυκτιά», τονίζει, κάμποσες σελίδες παρακάτω. Δεν είναι μόνον τα δεινά του εμφυλίου πολέμου που μαίνεται (και) στην Πελοπόννησο: είναι και η «επαρχιακή εφηβική λαγνεία» που κάνει τα αγόρια να ασφυκτιούν.
Τότε, ο Βαλτινός είναι μαθητής του γυμνασίου, στα δεκαέξι του χρόνια. Νοικιάζει με έναν συμμαθητή του ένα μικρό δωμάτιο, τηγανίζουν πατάτες και κρυφοκοιτάζουν τα κορίτσια και τις μεγαλύτερες γυναίκες.
Είναι βέβαια το σκηνικό (κατά το ήμισυ, ίσως, αλλά είναι αυτό που βαραίνει περισσότερο) εκείνου του παλαιού διηγήματος του Βαλτινού, «Εθισμός στη νικοτίνη», που είχε δημοσιευθεί πρώτη φορά στον τόμο «Τρία διηγήματα· Θανάσης Βαλτινός, Χριστόφορος Μηλιώνης, Δημήτρης Νόλλας» (Στιγμή, 1984) και επανεκδόθηκε από το Μεταίχμιο το 2003 στην ομότιτλη συλλογή.
Ολα παρουσιάζονται με τον τρόπο των Ευαγγελίων, το ύφος και το ήθος μιας αφήγησης με τα οποία ο Βαλτινός είναι ταυτισμένος από τα πρώτα του βήματα.
Ή, αλλιώς, αυτή είναι η ιστορία του δεύτερου τσιγάρου που κάνει στη ζωή του ο Βαλτινός, τον Ιανουάριο του ’48, εν μέσω άγουρων ερωτικών σπασμών και φαντασιώσεων και της εικόνας ενός καμιονιού που ξεφορτώνει πτώματα ανταρτών σε κεντρική πλατεία της πόλης: στην πυραμίδα από κορμιά που σχηματίζεται, ξεχωρίζει εκείνο μιας νέας κοπέλας. Καθώς τσουβαλιάζεται μπρούμυτα, οι νεαροί διακρίνουν το τραύμα της ξιφολόγχης στους γλουτούς της. Η φρίκη αντάμα με τον «άγριο ερεθισμό». «Η Ιστορία, με τη μορφή μιας γενετήσιας καμπύλης νεκρών γλουτών», γράφει στον «Εθισμό» ο Βαλτινός, «μας χλεύαζε από την κορυφή της πρωινής πυραμίδας».
Ολο αυτό το σύμπλεγμα του σφαγείου της Ιστορίας, της μυστηριακής ελληνικής φύσης και της νεανικής ερωτικής αφύπνισης είναι και το σκηνικό του νέου αφηγήματος που μόλις εξέδωσε ο Βαλτινός με τον τίτλο «Νέα Σελήνη – Ημέρα πρώτη».
Θέλω να πω, για τον συστηματικό αναγνώστη του Βαλτινού, με το που αρχίζει τη «Νέα Σελήνη», ξέρει, λίγο-πολύ, τι θα συναντήσει. Εχει ξανασυναντήσει τα πρόσωπα, έστω και με άλλα ονόματα, έχει διαβάσει ξανά τις ίδιες ιστορίες: Οι Λοκατζήδες επιτάσσουν το σχολείο των αρρένων. Τα αγόρια μοιράζονται πλέον τα ίδια θρανία με τα κορίτσια στο θηλέων (πρωί οι μεν, απόγευμα οι δε). Τα αγόρια νομίζουν ότι νιώθουν ακόμα τη ζεστασιά από τους γλουτούς των κοριτσιών που κάθονταν στις ίδιες θέσεις το πρωί. Ξεκινά η ανταλλαγή ερωτικών σημειωμάτων στα τυφλά («Ωραία άγνωστη, απασχολείς τα όνειρά μου») που οδηγεί σε διπλό ραντεβού το οποίο θα καταλήξει σε παταγώδη αποτυχία. Μετά το φιάσκο, ακολουθεί το καμιόνι με τα πτώματα του Εμφυλίου. Και το τσιγάρο. Κλείνοντας, το όραμα του λυτρωτικού (και κάπως ταπεινωτικού συνάμα) πορνείου.
Κι ωστόσο, η οπτική γωνία, ο ρυθμός της αφήγησης, ο «φακός» του συγγραφέα, όλα είναι μετατοπισμένα. Από το εξομολογητικό πρώτο πρόσωπο του «Εθισμού» και του «Ανάπλου» περνάμε στο πιο απρόσωπο τρίτο πρόσωπο.
Η αλλαγή είναι μεγάλη: από τη «Νέα Σελήνη» απουσιάζουν παντελώς οι όποιες στοχαστικές, εξομολογητικές στροφές των προηγούμενων αφηγημάτων ή οι, ελάχιστες πάντως, επεξηγήσεις εκ μέρους του συγγραφέα: «Αυτή ήταν η άγρια ζωή, το άγριο μυστήριό της, και μέρος της αποτελούσαμε εμείς οι ίδιοι» («Ανάπλους»)· «ωραίες ημέρες, σφραγισμένες από το άρωμα αυτών των γυναικών» («Εθισμός»).
Εδώ, στη «Νέα Σελήνη», όλα παρουσιάζονται στεγνά, με τον παρατακτικό, ελλειπτικό τρόπο των Ευαγγελίων, το ύφος και το ήθος μιας αφήγησης με τα οποία ο Βαλτινός είναι ταυτισμένος από τα πρώτα του βήματα. Η σκηνή όπου οι πόρνες φροντίζουν με σπάνια μέριμνα τα πτώματα των νεκρών στρατιωτών είναι αδύνατον να μην παραπέμψει στα Ευαγγέλια: «Σύρριζα στον τοίχο, και όπως πάνε τα κυπαρίσσια, υπάρχουν δεκατέσσερα φορεία. Η Αφρικάνα είναι η τελευταία. Εχουν προηγηθεί άλλες τέσσερις Μαγδαληνές από το περίφρακτο σπίτι. Αυτές, ακολουθώντας την αρχαία παράδοση του επαγγέλματός τους, έχουν πλύνει τα πρόσωπα των νεκρών στρατιωτών και τους έχουν κλάψει. Και όλων τα κεφάλια αναπαύονται πάνω σε μικρά μαλακά μαξιλάρια».
Ο Βαλτινός έχει αυτή την πάγια διάθεση και πρόθεση να προτρέπει τον αναγνώστη «να γεμίζει τα κενά». Εκ πρώτης όψεως, η γραφή του μοιάζει ξερή, «εύκολη», μα, ένα μυστήριο πράγμα: όταν πάει κάποιος να την ακολουθήσει, είναι σαν να σκαρώνει τηλεγραφήματα. Ο Βαλτινός όμως, με περισσή δεξιοτεχνία και αλάθευτο συγγραφικό ένστικτο, αναδεικνύει δωρικά, άκρως υπαινικτικά, την ποιητική πρώτη ύλη των πραγμάτων μέσα μας και γύρω μας.