Το 1996 είχε κυκλοφορήσει στα ελληνικά ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πόνημα με τον τίτλο «Η Ιστορία της Κόλασης», που υπέγραφε η Αλις Κ. Τέρνερ, αρχισυντάκτρια τότε του λογοτεχνικού τμήματος του περιοδικού Playboy. Το βιβλίο μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον θρησκειολόγο Βασίλη Αδραχτά και είχε κυκλοφορήσει από έναν ξεχωριστό εκδοτικό οίκο που δεν υπάρχει πια, τις εκδόσεις Φιλίστωρ. Μεταξύ των θεματικών ενοτήτων του βιβλίου ξεχωρίζει αυτή με τον τίτλο «Η Κάθοδος στον Αδη». Εκεί, η συγγραφέας πραγματεύεται ένα ζήτημα που το συναντά κανείς στα λεγόμενα απόκρυφα ευαγγέλια: τι είδε και τι έκανε ο Χριστός από τη στιγμή που πέθανε επάνω στον σταυρό έως τη στιγμή της Ανάστασης. Με άλλα λόγια, τι είδε και τι έκανε στο Επέκεινα. Ως γνωστόν, η βιβλική αφήγηση θέλει τον Ιησού να πεθαίνει τη Μεγάλη Πέμπτη το απόγευμα και να επιστρέφει στη ζωή ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου.
Οι Γραφές του εκκλησιαστικού Κανόνα αποσιωπούν το πέρασμα του Χριστού στον άλλο κόσμο. Στο χωρίο 27.5 από το κατά Ματθαίον αναφέρεται μονάχα ότι τη στιγμή του θανάτου του Ιησού γίνεται σεισμός, ανοίγουν τα μνήματα και «σώματα κεκοιμημένων αγίων αναστήθηκαν». Στη δε πρώτη επιστολή του Πέτρου (3.19-20) δηλώνεται ότι ο Ιησούς κήρυξε στα φυλακισμένα πνεύματα.
Η πιο περίεργη, και ολοκληρωμένη, από τις σχετικές αφηγήσεις δεν ανήκει στον Κανόνα. Πρόκειται για το απόκρυφο ευαγγέλιο του Νικοδήμου (χρονολογούμενο περί τον 2ο μ.Χ. αι.). Το συναρπαστικό, απρόσμενο θα λέγαμε, αυτό κείμενο, που διαβάζεται ακόμη και σαν φανταστική λογοτεχνία, αποτελείται από δύο μέρη: στο πρώτο έχουμε τα πρακτικά της δίκης του Ιησού και, στο δεύτερο, την κάθοδό Του στον Αδη. Κυκλοφορεί μια σχετικά πρόσφατη έκδοση, του 2018, από τις εκδόσεις Ζήτρος, σε μετάφραση του Κωνσταντίνου Μποζίνη.
Το έχουμε γράψει ξανά: η ιδιότυπη χριστιανική αυτή Νέκυια είναι ένας θρίαμβος του Χριστού στην κόλαση, καθώς απελευθερώνει τους Πατριάρχες της Παλαιάς Διαθήκης οδηγώντας τους στον παράδεισο, με πρώτον τον Αδάμ και εν συνεχεία τον Αβραάμ, όπως βέβαια και τον έναν από τους δύο ληστές που σταυρώθηκαν πλάι του: προτού πεθάνει, του το είχε υποσχεθεί επάνω στον σταυρό.
Γιατί βρίσκονταν όμως στην κόλαση; Διότι, έως ότου θυσιαστεί ο Χριστός για τον άνθρωπο, οι ψυχές των πεθαμένων δεν πήγαιναν στον παράδεισο αλλά έμεναν βαθιά μέσα στη Γη είτε στην ίδια την κόλαση είτε κάπου στο ενδιάμεσο, στο Λίμπο (Limbo): ψυχές φυλακισμένες κάπου μεταξύ της Γης και του κάτω κόσμου (έχει ενδιαφέρον η χρήση ενός καθαρά αρχαιολογικού όρου, του «Αδη»).
Χαρακτήρες μυθιστορήματος
Η αφήγηση του απόκρυφου ευαγγελίου του Νικοδήμου είναι γλαφυρότατη: ο Διάβολος και ο Αδης εμφανίζονται ως κανονικοί χαρακτήρες μυθιστορήματος. Ο πρώτος αποκαλεί τον δεύτερο «παμφάγο και ακόρεστο» μάλιστα. Το πιο ενδιαφέρον, όμως, είναι η ίδια η αφηγηματική σκοπιά: ανήκει σε δύο από τους νεκρούς που αναστήθηκαν τη στιγμή του θανάτου του Ιησού επάνω στον σταυρό (υπόγεια σύνδεση με την προαναφερθείσα αφήγηση του Ματθαίου).
Η πιο χαρακτηριστική στιγμή είναι όταν οι προφήτες θυμίζουν στον Αδη ότι τα είχαν προβλέψει όλ’ αυτά, ειδικά ο Ησαΐας: «Πού σου θάνατε το κέντρον; Πού σου άδη το νίκος;». Κοινώς: «Θάνατε, πού είναι το κεντρί σου; Αδη, πού είναι η νίκη σου;».
Κατά την Τέρνερ, είναι μια συναρπαστική ιστορία. «Σύμφωνα μ’ αυτήν, ο Ιησούς κατέβηκε στον κάτω κόσμο ως ένας μαχητικός λυτρωτής για να σώσει τις ψυχές των δικαίων». Κυρίως, ο θάνατος επάνω στον σταυρό δεν σήμαινε μονάχα λύτρωση για όσους ζουν και αναπνέουν, για όσους θα ακολουθήσουν πάνω στη Γη, αλλά και για όσους είχαν προηγηθεί, οι οποίοι παρέμεναν αιωνίως φυλακισμένοι.
Μπορεί να μην εντάσσεται στα Τέσσερα Ευαγγέλια, ωστόσο, η αφήγηση για την «Εις Αδου Κάθοδο» αποτελεί θεμελιακή έννοια για την Ορθόδοξη Εκκλησία και συμβολίζει τον θρίαμβο επί του θανάτου και τη λύτρωση των κεκοιμημένων. Ο δε Πάπας Γρηγόριος μα και ο Αυγουστίνος, μας θυμίζει η Τέρνερ, «κυριολεκτούσαν πέρα για πέρα σχετικά με την Κατάλυση του Αδη, δίχως ποτέ ν’ αμφισβητούν την ιστορικότητα και την ουσιαστική της σημασία για την όλη ιστορία των Παθών».