«Ημουν δεκαπέντε όταν διάβασα το “Πέρα από την αρχή της ηδονής” του Φρόιντ. Με εντυπωσίασαν οι ιδέες του Φρόιντ γύρω από το πώς μπορεί κάποιος να ερμηνεύσει τον κόσμο – ανακαλύπτοντας κρυμμένα συστήματα νοήματος που εξηγούσαν τις σχέσεις μας με την πραγματικότητά μας και τους εαυτούς μας».
Η Πολωνή νομπελίστα (2018) Ολγκα Τοκάρτσουκ εξομολογείται πολλά στο τελευταίο τεύχος του The Paris Review (Ανοιξη 2023), στην καθιερωμένη συνέντευξη του ιστορικού περιοδικού «Η τέχνη της μυθοπλασίας» (The Art of Fiction), από τη Μάρτα Φιγκλέροβιτς.
Η τελευταία πέρασε τέσσερις ημέρες με τη συγγραφέα στο απομονωμένο σπίτι της, σε ένα μικρό χωριό στην κάτω Σιλεσία. Οταν δεν πίνουν τσάι, καφέ ή σπιτική σλιβοβίτσα (ας πούμε, τη ρακή των Σλάβων), παρακολουθούν στην τηλεόραση ταινίες φρίκης από την Ταϊβάν.
Η επίδραση του Φρόιντ στο έργο της Τοκάρτσουκ (το τελευταίο που κυκλοφορεί στα ελληνικά είναι το μεγάλο της μυθιστόρημα «Τα βιβλία του Ιακώβ», από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση της ακάματης Αλεξάνδρας Ιωαννίδου) έχει τη σημασία της, καθώς η Τοκάρτσουκ ξεκίνησε εργαζόμενη ως ψυχοθεραπεύτρια.
«Οταν τα βλέμματά μας συναντιούνται, μπορώ να διαισθανθώ έναν ολόκληρο κόσμο πίσω από αυτά».
Κάποια στιγμή θα ανακαλύψει και τον Γιουνγκ. «Με συνεπήρε η ιδέα του συλλογικού ασυνείδητου, όπως και η επιμονή του ότι ανήκουμε στον οργανικό κόσμο – ότι τα φυτά, τα ζώα και τα μανιτάρια είναι όλα σημαντικά για την κατανόηση της ανθρώπινης συνείδησης».
Στα πολυπρισματικά, πολυκάναλα πολυ-μυθιστορήματα της Τοκάρτσουκ (από τους «Πλάνητες» έως «Το αρχέγονο και άλλοι καιροί» αλλά και στο, φαινομενικά, πιο απλό «Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών» – όλα από τις εκδόσεις Καστανιώτη και όλα μεταφρασμένα από την Αλ. Ιωαννίδου, με εξαίρεση το «Αλέτρι», τη μετάφραση του οποίου υπογράφει η Αναστασία Χατζηγιαννίδη), η ταύτιση της συνείδησης των χαρακτήρων της με τον φυσικό κόσμο και τα «κρυμμένα νοήματά του» είναι έντονη και αφήνει στον αναγνώστη ένα κάποιο αίσθημα δέους.
Δεν είναι αυτή κάποια χαρωπή new age ταύτιση με τη φύση: η φύση στην Τοκάρτσουκ μπορεί να είναι τρομακτική, βίαιη και σίγουρα μυστηριώδης – αλλά ακατάπαυστα σαγηνευτική.
«Είμαι θρησκευόμενη», λέει η συγγραφέας στο The Paris Review, «αλλά σε ένα γενικό, μη συστημικό πλαίσιο», προσθέτοντας: «Ισως αυτό να ήταν το πραγματικό προπατορικό μας αμάρτημα, πίσω στην Εδέμ – όχι ότι φάγαμε τον απαγορευμένο καρπό, αλλά ότι σκοτώσαμε ζώα. (…) Οποτε βλέπω, για παράδειγμα, έναν αρουραίο ή μια αλεπού, όταν τα βλέμματά μας συναντιούνται, μπορώ να διαισθανθώ έναν ολόκληρο κόσμο πίσω από αυτά. Το να υποβαθμίζεις κάτι τέτοιο είναι σαν να αρνείσαι ότι αυτός ο κόσμος υπάρχει, ότι υπάρχει ένας κόσμος μέσα τους για τον οποίο δεν γνωρίζουμε τίποτα».