Στην Ελλάδα, ο κύβος ερρίφθη: οι ζώνες επισκεψιμότητας στην Ακρόπολη αναμένεται να ξεκινήσουν πιλοτικά στις αρχές Σεπτεμβρίου, ενώ από την 1η Απριλίου του 2024 θα εφαρμοστούν σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους που διαθέτουν ηλεκτρονικό εισιτήριο. Οι επισκέπτες της Ακρόπολης δεν θα ξεπερνούν ημερησίως τους 20.000 και θα κατανέμονται σε ωριαίες «χρονοθυρίδες», με στόχο την ασφάλεια του μνημείου και των εργαζομένων του, αλλά και τη διαχείριση του αυξημένου όγκου των επισκεπτών στον Ιερό Βράχο. Το τελευταίο βέβαια είναι διεθνές φαινόμενο, επομένως μια εμπειρία διαχείρισης της τουριστικής «πολυκοσμίας» μπορεί να μεταφερθεί από μια χώρα επίσης δημοφιλή για τα μνημεία της: την Ιταλία.
Ο Μάσιμο Οζάνα, γενικός διευθυντής των κρατικών μουσείων της Ιταλίας και πρώην διευθυντής του αρχαιολογικού χώρου της Πομπηίας, λέει στην «Κ» ότι το 2023 ο αριθμός των επισκεπτών των ιταλικών μουσείων και αρχαιολογικών χώρων αυξήθηκε κατά 25% σε σχέση με το 2022. «Είναι ενθαρρυντικό να βλέπουμε ότι πολλοί άνθρωποι ενδιαφέρονται να επισκεφθούν τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία», παρατηρεί, «αλλά φαίνεται ότι είναι αναγκαίο να εφαρμοστούν πολιτικές ασφάλειας και νέες στρατηγικές, με στόχο την προστασία του προσωπικού και των επισκεπτών, την προφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και την αποφυγή του συνωστισμού».
Τι περιλαμβάνουν αυτές οι πολιτικές; Μέγιστες χωρητικότητες κατ’ αρχήν: «όταν φτάσουμε στον μέγιστο αριθμό επισκεπτών, κανείς δεν μπορεί να εισέλθει, έως ότου φύγει κάποιος άλλος. Αυτό όμως δεν αρκεί για να αποτρέψει τις ουρές ή την πολυκοσμία», λέει ο Οζάνα. Οπως προσθέτει, καλή λύση έχει αποδειχθεί η ηλεκτρονική κράτηση εισιτηρίων, που τα τελευταία χρόνια δεν έχει εφαρμοστεί μόνο στη δημοφιλή Πομπηία και την Γκαλερί Ουφίτσι, αλλά και σε τοπικούς προορισμούς: «Μετά την επαναλειτουργία των φυσικών εκδοτηρίων, αρκετοί χώροι διατήρησαν το σύστημα ηλεκτρονικής κράτησης, μεταξύ άλλων σαν μια ταχύτερη διαδικασία, και ειδικά για τα Σαββατοκύριακα. Ενα παράδειγμα είναι το Κάστρο Σαντ’ Αντζελο στη Ρώμη», σημειώνει ο γενικός διευθυντής. Και βέβαια, σημαντικό μέτρο είναι οι ζώνες επισκεψιμότητας, που εφαρμόζονται σε αρκετούς αρχαιολογικούς χώρους και που σύμφωνα με τον Οζάνα μπορούν να περιλαμβάνουν επιπλέον εργαλεία, όπως η οριοθέτηση της χρονικής διάρκειας επίσκεψης ενός μνημείου.
«Αρκετά αρχαιολογικά πάρκα και μουσεία προωθούν εισιτήρια για αποφυγή του συνωστισμού, προτείνοντας περισσότερες διαδρομές εντός των χώρων και ενθαρρύνοντας τον κόσμο να κινηθεί σε διαφορετικά μονοπάτια. Η Γκαλερί Ουφίτσι παρέχει ξεχωριστές τιμές για τις περιόδους υψηλού ή χαμηλού τουρισμού ή για νωρίς το πρωί. Το Κολοσσαίο προσφέρει αρκετά είδη εισιτηρίων, που αφορούν διαφορετικούς χώρους και εμπειρίες», λέει ο Μάσιμο Οζάνα. Επισημαίνει ωστόσο το πρόβλημα της παράνομης μεταπώλησης εισιτηρίων, προς αντιμετώπιση του οποίου η Ιταλία εφαρμόζει ένα σύστημα κεντρικής έκδοσής τους. Ο πρώτος χώρος που απαιτεί το συγκεκριμένο είδος εισιτηρίου είναι, από τις 3 Ιουλίου, το Πάνθεον της Ρώμης και το όλο εγχείρημα υποστηρίζεται από μια ηλεκτρονική εφαρμογή που καλύπτει όλα τα μουσεία της χώρας.
Τα πολυσύχναστα μουσεία μπορούν να προκαλέσουν δυσαρέσκεια λόγω πολύωρης αναμονής, θορύβου, ζέστης και κόπωσης.
«Μέσω της εφαρμογής», εξηγεί ο Οζάνα, «στοχευμένες ειδοποιήσεις και άλλα ψηφιακά εργαλεία προτείνουν στο κοινό να επισκεφθεί λιγότερο γνωστά μέρη αρχαιολογικού ενδιαφέροντος και να εξερευνήσει τους περιβάλλοντες χώρους τους. Χάρη στην τεράστια προσπάθεια που έχει καταβληθεί, οι επισκέπτες αρχίζουν να εκτιμούν λιγότερο γνωστούς –και λιγότερο συνωστισμένους– αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία. Μια επιτυχημένη καμπάνια προώθησης περιλαμβάνει και αξιόλογες εκθέσεις, οι οποίες παρουσιάζουν κρυμμένους θησαυρούς των λιγότερων γνωστών μουσείων. Μία από αυτές ήταν η έκθεση “Η στιγμή και η αιωνιότητα”, που πραγματοποιήθηκε μέχρι τα τέλη Ιουλίου στις Θέρμες του Διοκλητιανού στη Ρώμη και συνδιοργανώθηκε από τη Γενική Διεύθυνση Μουσείων της Ιταλίας, το Εθνικό Ρωμαϊκό Μουσείο και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων».
Σημεία πρόσβασης
Εξίσου σημαντική είναι η εμπειρία των επισκεπτών. «Τα πολυσύχναστα μουσεία μπορούν να προκαλέσουν δυσαρέσκεια λόγω στρεσογόνων καταστάσεων που σχετίζονται με την αναμονή στις ουρές, τον θόρυβο, τη ζέστη, την κόπωση. Ειδικά όσον αφορά τις ουρές, αρκετά ιταλικά μουσεία διαθέτουν σημεία ελεύθερης πρόσβασης –κυρίως αυλές ή κήπους, αλλά και εκθεσιακούς χώρους– όπου οι άνθρωποι μπορούν να περιμένουν», λέει ο Ιταλός. Κατά τη γνώμη του, μια ιδανική λύση για την αποφυγή της πολυκοσμίας στο εσωτερικό των μουσείων είναι η καλή οργάνωση των υπηρεσιών, ενώ στην αντιμετώπιση του προβλήματος μπορεί να συμβάλει και το προσωπικό (κατευθύνοντας τους επισκέπτες σε άλλες συλλογές μέχρι να μειωθούν οι ουρές), οι ξεναγοί (προετοιμάζοντας δρομολόγια με έμφαση σε λιγότερο δημοφιλή εκθέματα), καθώς και ο σχεδιασμός της ανάκαμψης των επισκεπτών μετά τη λεγόμενη «μουσειακή κόπωση», σε ήσυχους χώρους κατάλληλους για αποσυμπίεση. «Οι θεματικές διαδρομές μπορούν επίσης να προσελκύσουν το ενδιαφέρον κάποιων επισκεπτών, ώστε αυτοί να ανακαλύψουν κρυμμένα αντικείμενα και συλλογές και να συνδεθούν με έργα που αφορούν συγκεκριμένες πολιτισμικές ταυτότητες, που ο μαζικός τουρισμός δεν αγγίζει», συμπληρώνει ο Οζάνα.
«Η βαθιά γνώση της συμπεριφοράς των επισκεπτών αποτελεί τη βάση για τον σχεδιασμό στρατηγικών ροής του κοινού και για το πέρασμα από ένα όραμα μαζικοποίησης σε μια κουλτούρα προσβασιμότητας», επισημαίνει ο Οζάνα, ο οποίος ενθαρρύνει την έρευνα των συνηθειών, των προσδοκιών και του βαθμού ικανοποίησης των επισκεπτών, στοιχεία που συνδέονται με την ίδια την αναδιοργάνωση των χώρων. Η ανάλυση των επιπτώσεων κάθε σχεδιασμού είναι σημαντική όχι μόνο για τα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, αλλά και για τις κοινότητες που τα περιβάλλουν. «Η παροχή μιας καινοτόμου και υψηλής ποιότητας εμπειρίας», καταλήγει, «έρχεται μέσα από την προώθηση της διαφορετικότητας, της βιωσιμότητας και της αντιμετώπισης των μουσείων σαν κέντρα πολιτιστικής κληρονομιάς στην υπηρεσία της κοινωνίας, αποφεύγοντας τους ανθρώπους που περνούν απλώς για να τραβήξουν μια φωτογραφία».