Στην ανεκτίμητη εκδοτική σειρά της «Εστίας», με τα «εκλεκτά έργα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», έπιασα να ξαναδιαβάσω τους «Πανθέους» του Τάσου Αθανασιάδη (1913-2006). Στη βιβλιοθήκη, η έκδοση της δεκαετίας του ’70 εμφάνιζε τη «Χαρισάμενη Εποχή», τον πρώτο τόμο της οικογενειακής τοιχογραφίας των Πανθέων, με φθαρμένη την εύθραυστη κουβερτούρα που φέρει το εικαστικό θέμα ενός μοναχικού διαβάτη στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Είναι ο αριθμός 76 της σειράς της νεοελληνικής λογοτεχνίας, που, όσο εξωφρενικό και αν ακούγεται στη βάρβαρη εποχή μας, θα έπρεπε να διαβάζεται ακόμη από όλους. Ο Τάσος Αθανασιάδης είναι αυτό που θα λέγαμε κλασικός του 20ού αιώνα.
Με περιέργεια άνοιξα και πάλι τον πρώτο τόμο των «Πανθέων», αφιερωμένο από τον συγγραφέα «στην ιερή μνήμη της μητέρας μου Ανθής Μ. Αθανασιάδου που υπερασπίστηκε τη μοναξιά μου, όσο γράφονταν οι “Πανθέοι”». Επί πολλά χρόνια από το τέλος της δεκαετίας του ’40 έως τα χρόνια του ’60, ο Τάσος Αθανασιάδης έγραφε και διόρθωνε αυτήν την πινακοθήκη της αστικής τάξης, το χρονικό των Πανθέων, «όπου ιστορούνται οι περιπέτειες μιας οικογένειας στα χρόνια του δευτέρου πολέμου». Και πράγματι, θα έπρεπε να υπερασπίζεται με κόπο και πάθος πολλές ώρες μοναχικής γραφής.
Θα μείνω μακριά από τη σύγχρονη τηλεοπτική παραγωγή. Οπως και από την πρώτη, την ασπρόμαυρη, που θυμάμαι αμυδρά μέσα σε ένα νεφέλωμα τηλεοπτικής αρχαιολογίας. Θα μείνω όμως στη λειτουργία της λογοτεχνίας και στην παρότρυνση μιας τηλεοπτικής μεταφοράς να αναζητήσει κάποιος το κείμενο. Είχα χρόνια πολλά να διαβάσω Αθανασιάδη. Τον θυμάμαι στο γραφείο του σπιτιού του σε μια συνάντηση για την εφημερίδα πριν από 25 χρόνια, εξαίρετο ευπατρίδη και τζέντλεμαν. Δεν έχω διαβάσει όλα τα βιβλία του, αλλά τους «Πανθέους» τους είχα διαβάσει πριν από πολλές δεκαετίες, όταν όλα ήταν διαφορετικά. Το ξανακοίταγμα ενός βιβλίου έχει πολλά να μας πει και για το ίδιο το έργο όπως και για τον ίδιο μας τον εαυτό στον χρόνο.
Το οικογενειακό δέντρο των «Πανθέων» εκτείνεται σε γενεές αλλά κυρίως ενσωματώνει πρακτικά και συμβολικά τις διαδρομές των Ελλήνων. Μιλάει για μια συγκρότηση αστικής συνείδησης σε βάθος γενεών, και οι σκόπιμες αναφορές του Αθανασιάδη σε επαγγέλματα, σε πάθη, σε αθηναϊκά τοπωνύμια και δρόμους, σε γεωγραφικές ενότητες και περιγραφές τοπίων, σε αισθαντικές μεταγραφές της φύσης και στην επίδραση του φωτός και του κλίματος στα σώματα και στις αντιδράσεις τους, εκβάλλουν σε μια μεγάλη σύνθεση.
Οι «Πανθέοι» όπως και το σύνολο του συγγραφικού έργου του Τάσου Αθανασιάδη ορίζουν έναν κόσμο σύνθετο, ευμετάβλητο και κινητικό. Δεν υπάρχει τίποτε στατικό. Τα πρόσωπα έχουν σάρκα. Η σχέση τους με τον τόπο είναι βιωμένη. Η Αθήνα αναφύεται με χίλιες δυο αφορμές. Η αφήγηση ρέει, δεν αμφισβητείται το δικαίωμα του αναγνώστη στην απόλαυση. Η πεζογραφία μας διαθέτει ορυχεία αστικής συνείδησης και οι «Πανθέοι» μας το θυμίζουν.